Przedawnienie należności – co musisz wiedzieć, zanim będzie za późno?

W polskim prawie cywilnym niemal każde roszczenie majątkowe może ulec przedawnieniu. Co to oznacza w praktyce? Jeśli nie dochodzisz swojego roszczenia przez odpowiednio długi czas, dłużnik może podnieść zarzut przedawnienia, a Ty – mimo że formalnie masz rację – możesz już nie odzyskać należnych Ci pieniędzy. Dlatego znajomość zasad przedawnienia należności to absolutna podstawa dla każdego przedsiębiorcy, wierzyciela czy konsumenta.

Czym jest przedawnienie należności?

Przedawnienie należności oznacza, że po upływie terminu przedawnienia dłużnik zyskuje prawo do uchylenia się od zapłaty, podnosząc tzw. zarzut przedawnienia. Roszczenie nie wygasa – ale jego wyegzekwowanie staje się znacznie trudniejsze, jeśli druga strona się sprzeciwi.

Jak liczy się termin przedawnienia?

Ogólną zasadą, zgodnie z Kodeksem cywilnym, jest że:

• termin przedawnienia roszczeń majątkowych wynosi 6 lat,
• dla roszczeń o świadczenia okresowe (np. czynsz, alimenty) i roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – 3 lata.

Warto dodać, że wymagalność roszczenia (czyli moment, od którego można żądać zapłaty) rozpoczyna bieg przedawnienia. Oznacza to, że bieg terminu rozpoczyna się z chwilą, gdy roszczenie staje się wymagalne.

Przykład: jeśli faktura ma termin płatności 15 marca 2022 roku, a dotyczy świadczenia w ramach działalności gospodarczej, to przedawnienie nastąpi 15 marca 2025 roku, o ile nie nastąpi przerwanie biegu przedawnienia.

Przerwanie i zawieszenie biegu przedawnienia

Bieg przedawnienia roszczeń można:

• przerwać, czyli wyzerować i rozpocząć liczenie od nowa, np. poprzez:
  • złożenie pozwu,
  • uznanie roszczenia przez dłużnika (np. częściowa spłata długu),
  • rozpoczęcie postępowania przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw,
• zawiesić, co oznacza, że licznik czasu się „zatrzymuje” na określony czas. Przykłady zawieszenia:
  • czas trwania władzy rodzicielskiej,
  • czas trwania małżeństwa – w przypadku roszczeń małżonków przeciwko drugiemu.

Kiedy przypada koniec terminu przedawnienia?

Nowelizacja Kodeksu cywilnego z 2018 roku wprowadziła zasadę, że koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego – chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

Przykład: roszczenie stało się wymagalne 2 czerwca 2022 r., a termin przedawnienia wynosi 3 lata – przedawnienie długu nastąpi 31 grudnia 2025 roku.

Przedawnienie a działalność gospodarcza

Dla przedsiębiorców temat przedawnienia należności jest szczególnie ważny. Większość roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej, np. z tytułu sprzedaży towarów czy usług, ulega przedawnieniu po 3 latach.

Wyjątkiem są m.in. roszczenia:

• z tytułu sprzedaży dokonanej w obrocie konsumenckim – wtedy obowiązuje termin 2-letni
• z tytułu sprzedaży płodów rolnych – mogą mieć osobny tryb przedawnienia.

Dlatego w najwcześniej możliwym terminie warto rozpocząć działania mające na celu zabezpieczenia roszczenia, złożenie pozwu lub choćby wezwanie do zapłaty.

Co się dzieje po upływie terminu przedawnienia?

Po upływie terminu przedawnienia:

• roszczenie nadal istnieje, ale nie można go skutecznie egzekwować (chyba że dłużnik dobrowolnie zapłaci),
• sąd oddali pozew, jeśli dłużnik podniesie zarzut przedawnienia,
• warto wiedzieć, że sąd nie bada przedawnienia z urzędu – trzeba to podnieść w trakcie sprawy.

Wyjątkiem są roszczenia konsumentów przeciwko przedsiębiorcom – tutaj sąd ma obowiązek uwzględnić upływ terminu przedawnienia nawet bez zarzutu strony.

Czy warto czekać?

Nie! Każde zaniechanie rozpoczyna bieg przedawnienia, a brak reakcji z Twojej strony może oznaczać utracenie możliwości dochodzenia roszczeń. Jeśli masz wątpliwości co do terminów lub sposobu działania, skonsultuj się z prawnikiem – albo działaj samodzielnie, ale skutecznie.

Pamiętaj o czasie, który działa na Twoją niekorzyść

• Termin przedawnienia wynosi najczęściej 3 lub 6 lat, zależnie od rodzaju roszczenia.
• Bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia wymagalności i kończy się z końcem roku.
• Można go przerwać (np. pozwem) lub zawiesić (np. z powodu okoliczności rodzinnych).
• Po przedawnieniu dłużnik może uchylić się od zapłaty – chyba że nie podniesie zarzutu przedawnienia.
• Roszczenia o świadczenia okresowe (np. czynsz, alimenty) mają krótsze terminy – zwykle 3 lata.

Nie czekaj, dochodź swoich roszczeń, zanim będzie za późno.