Wierzytelność – przewodnik po pojęciu, rodzajach i dochodzeniu roszczeń

W dzisiejszej gospodarce opartej na transakcjach bezgotówkowych, pojęcie wierzytelności zyskuje na znaczeniu nie tylko w kontekście finansów przedsiębiorstw, ale również życia codziennego osób fizycznych. Wierzytelność to nie tylko abstrakcyjny termin prawny, ale realne prawo do otrzymania świadczenia – często o charakterze pieniężnym – od innej osoby lub podmiotu. Z tego też powodu warto wiedzieć, jakie są konsekwencje powstania wierzytelności, skąd wynikają roszczenia wierzyciela, i jak je zaspokoić, aby nie narazić się na konsekwencje i miano nierzetelnego dłużnika.

Pojęcie wierzytelności i jej powstanie

W świetle prawa wierzytelność to prawo majątkowe przysługujące wierzycielowi względem dłużnika, polegające na możliwości żądania spełnienia określonego świadczenia. Może ono mieć charakter pieniężny (np. zapłata za wykonaną usługę) lub niepieniężny (np. wykonanie dzieła, dostarczenie towaru).

Wierzytelność powstaje najczęściej w wyniku zawarcia umowy – sprzedaży, zlecenia, najmu – w której jedna ze stron zobowiązuje się do świadczenia, a druga zyskuje prawo żądania jego spełnienia. W praktyce oznacza to, że po zawarciu umowy dochodzi do powstania roszczenia wierzyciela o wykonanie zobowiązania przez dłużnika.

Rodzaje wierzytelności

Wierzytelności dzielą się na:

• Wierzytelności pieniężne – dotyczące zapłaty określonej kwoty pieniężnej. Najczęściej występujące, np. z tytułu sprzedaży towarów, wykonania usługi.
• Wierzytelności niepieniężne – obejmujące inne świadczenia, np. dostarczenie towarów, przeniesienie własności rzeczy.
• Wierzytelności wymagalne – takie, których termin płatności już upłynął, a dłużnik jest zobowiązany do ich uregulowania.
• Wierzytelności niewymagalne – których termin płatności jeszcze nie nastąpił.
• Wierzytelności zabezpieczone – np. hipoteką, zastawem, gwarancją bankową.
• Wierzytelności niezabezpieczone – których dochodzenie może być trudniejsze ze względu na brak dodatkowych gwarancji spłaty.

Termin płatności i wymagalność

Termin zapłaty określa, do kiedy dłużnik zobowiązany jest spełnić świadczenie. Po jego upływie wierzytelność staje się wymagalna. Oznacza to, że wierzyciel ma prawo żądać spełnienia świadczenia, a jego brak może skutkować wszczęciem windykacji wierzytelności.

Wierzyciel, któremu przysługuje prawo żądać spełnienia określonego świadczenia, może wystosować do dłużnika wezwanie do zapłaty. Jeśli nie przynosi ono skutku, możliwe jest skierowanie sprawy na drogę sądową.

Dochodzenie wierzytelności – od polubowności po egzekucję

Windykacja polubowna

W pierwszej kolejności stosuje się windykację polubowną – kontakt z dłużnikiem, przypomnienie o obowiązku zapłaty, negocjacje w sprawie spłaty. Prowadzą ją często profesjonalne firmy windykacyjne.

Proces sądowy

Jeśli windykacja polubowna nie przynosi rezultatu, wierzyciel może wystąpić na drogę sądową. W pozwie wskazuje żądania spełnienia określonego świadczenia. Po uzyskaniu wyroku, który stwierdza zasadność roszczenia wierzyciela, można przejść do egzekucji.

Postępowanie egzekucyjne i egzekucja komornicza

Na podstawie tytułu wykonawczego (np. wyroku sądu) wierzyciel może wystąpić o wszczęcie postępowania egzekucyjnego. Egzekucja komornicza polega m.in. na zajęciu rachunku bankowego, wynagrodzenia, nieruchomości czy ruchomości dłużnika.

Cesja wierzytelności – sprzedaż długu

Cesja wierzytelności to umowa, w której wierzyciel przenosi wierzytelność na inną osobę (cesjonariusza). Odbywa się to najczęściej w formie pisemnej. Wierzyciel może więc sprzedać wierzytelność, by uniknąć długotrwałego procesu odzyskiwania pieniędzy.

Sprzedaż wierzytelności odbywa się zazwyczaj za cenę niższą niż jej nominalna wartość, ale daje natychmiastową korzyść finansową. Cesja wierzytelności może dotyczyć zarówno wierzytelności pieniężnych, jak i niepieniężnych.

Wierzytelności w obrocie gospodarczym

W praktyce obrotu gospodarczego sprzedaż wierzytelności – np. z tytułu faktur – jest powszechną metodą zarządzania płynnością finansową. W ramach zarządzania wierzytelnościami firmy monitorują terminy płatności, prowadzą ewidencję, podejmują działania windykacyjne.

Wierzytelność bankowa to np. należność wynikająca z udzielonego kredytu. Bank jest w tym przypadku wierzycielem, a kredytobiorca – dłużnikiem. W razie niespłacenia zobowiązania bank może zainicjować postępowanie egzekucyjne lub sprzedać wierzytelność.

Przedawnienie wierzytelności

Prawo żądania spełnienia określonego świadczenia, wierzytelności nie jest wieczne. Po upływie terminu przedawnienia dłużnik może odmówić jego wykonania. Zazwyczaj termin przedawnienia wynosi 3 lata dla roszczeń majątkowych, ale są wyjątki (np. 10 lat dla wyroków sądowych).

Giełda wierzytelności i zarządzanie długiem

Coraz częściej wierzytelności wystawiane są na tzw. giełdach długów – internetowych platformach umożliwiających ich sprzedaż. Umożliwia to wierzycielowi szybsze odzyskanie środków, a inwestorom zakup długów z potencjałem na zysk.

Czy warto sprzedać wierzytelność?

Sprzedaż wierzytelności to rozwiązanie, które pozwala:

• ograniczyć koszty windykacji,
• szybko odzyskać część należności,
• poprawić płynność finansową,
• uniknąć stresu i strat związanych z procesem sądowym.

To skuteczne narzędzie, szczególnie w przypadku wierzytelności wymagalnych, które mimo upływu terminu spłaty nie zostały uregulowane. Wierzyciel ma prawo podjąć każdą formę ochrony swoich interesów – od polubownej windykacji po egzekucję komorniczą, aby odzyskać wierzytelność.

W obrocie gospodarczym i życiu codziennym wierzytelność to coś więcej niż prawo zapisane w umowie. To fundament stabilności finansowej – warto wiedzieć, jak z niej korzystać, jak nią zarządzać i jak ją egzekwować, gdy zajdzie taka potrzeba.