Czas pracy pracowników w 2008 roku

Czas pracy, zaraz po zarobkach, jest najczęściej pojawiającym się zagadnieniem dotyczącym relacji pomiędzy pracodawcą a pracownikiem. Ustawodawca już kilkakrotne nowelizował przepisy kodeksu pracy dotyczące czasu pracy. W ostatnim czasie nowych zasad rozliczania czasu pracy doczekały się dwie duże grupy społeczne: lekarze i kierowcy.

Prawne uwarunkowania czasu pracy

Zgodnie z art. 128 § 1 kodeksu pracy (dalej: k.p.) czasem pracy jest czas, w którym pracownik pozostaje w dyspozycji pracodawcy w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym do wykonywania pracy. Ustawodawca w art. 128 par. 1 k.p. nie wiąże czasu pracy z czasem realnego, efektywnego świadczenia pracy, lecz z czasem pozostawania w dyspozycji pracodawcy w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym do wykonywania pracy. Takie ujęcie kategorii czasu pracy wiąże się ściśle z konstrukcją stosunku pracy, w ramach którego pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz i ryzyko pracodawcy, a pracodawca do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem (art. 22 § 1 k.p.).

Zatem pracownik wykonuje swoje podstawowe zobowiązanie, oddając do dyspozycji pracodawcy, całą swoją zdolność do wykonywania pracy o określonym czasie pracy. To na ile zdolność ta jest faktycznie wykorzystywana, zależy już od warunków pracy i jej organizacji, a ryzyko w tym zakresie obciąża w głównej mierze pracodawcę.

Pozostawanie w gotowości do pracy musi być związane z zobowiązaniem pracownika do świadczenia umówionej pracy, stanowiącym istotę stosunku pracy. W wyroku z dnia 31 maja 2001 r. (I PKN 448/2000) Sąd Najwyższy stwierdził, że czas społecznie wykonywanej przez pracownika pracy, nieobjętej zakresem jego obowiązków pracowniczych, nie jest wykonywaniem pracy, za którą przysługuje wynagrodzenie ze stosunku pracy. W uzasadnieniu do tego orzeczenia może przeczytać między innymi, że pełnienie przez pracownika nieobjętych powinnościami pracowniczymi funkcji społecznych w zakładzie pracy nie stanowiło wykonywania umówionej pracy i nie przekształciło czasu pracy społecznej w czas pracy, za który pracownikowi przysługuje wynagrodzenie za pracę.

Podstawowa, dobowa norma czasu pracy ustalona została na poziomie ośmiu godzin. Zgodnie z art. 128 § 3 k.p. doba oznacza kolejne 24 godziny liczone od godziny, w której pracownik rozpoczyna pracę, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy. Tygodniowa norma czasu pracy w ramach podstawowego trybu pracy nie ma charakteru sztywnego, lecz przeciętny. Zatem powinna być rozliczana w przyjętym okresie rozliczeniowym nie dłuższym niż cztery miesiące. Ustanowienie przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy oznacza, że podstawowy czas pracy nabrał pewnych cech równoważnego czasu pracy. Unormowanie to dopuszcza bowiem stosowanie rozkładów czasu pracy umożliwiających względnie elastyczne gospodarowanie nominałem czasu pracy wynikającym z przyjętego okresu rozliczeniowego, a więc okresu dłuższego niż jeden tydzień.

Możliwe jest zastosowanie rozkładów czasu pracy przewidujących pracę w ciągu 6 dni tygodnia po 8 godzin na dobę, nawet w tygodniach następujących po sobie, przy jednoczesnym ustaleniu odpowiednio mniejszej liczby dni pracy w innych tygodniach cyklu rozliczeniowego, przy zachowaniu niezbędnej liczby dni wolnych od pracy, wynikających z zasady pięciodniowego tygodnia pracy.