Składki na ubezpieczenie zdrowotne podczas urlopów wychowawczych i macierzyńskich

Pracodawcy, którzy udzielili osobom urlopu wychowawczego bądź też wypłacają im zasiłek macierzyński, są zobowiązani do zgłoszenia tego faktu do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego oraz rozliczenia składek za te osoby. Dla pracodawców oznacza to obowiązek obliczania składek oraz prowadzenia dokumentacji ubezpieczeniowej za wspomniane osoby.

Regulacje prawne

Jeżeli chodzi o ubezpieczenia społeczne (rentowe i emerytalne) to regulacje dotyczące kwestii odprowadzania składek na nie zostały zawarte w ustawie z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych. Natomiast zasady podlegania ubezpieczeniu zdrowotnemu oraz opłacania składek na to ubezpieczenie regulują przepisy ustawy z dnia 6 lutego 1997 r. o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym.

Mimo, że w art. 11 ust. 1 i 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych stwierdzono, że osoby przebywające na urlopie wychowawczym lub pobierające zasiłek macierzyński nie podlegają z tego tytułu ubezpieczeniu chorobowemu ani obowiązkowo, ani na zasadach dobrowolności oraz w myśl art. 12 ust. 2 wyłączono tę grupę osób z ubezpieczenia wypadkowego, to zgodnie z art. 8 pkt 19 ustawy o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym, obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego podlegają osoby korzystające z urlopu wychowawczego, nie podlegające ubezpieczeniu z innego tytułu.

Przepis ten mówi o osobie korzystającej z urlopu wychowawczego. Oznacza to, że sam fakt przebywania na wspomnianym urlopie warunkuje objęcie danej osoby obowiązkiem ubezpieczenia. Nie ma więc tu znaczenia, czy pobiera ona zasiłek wychowawczy.

Tak, jak i w przypadku konieczności odprowadzania składek na ubezpieczenie społeczne, tak i tu osoba objęta ubezpieczeniem zdrowotnym powinna złożyć płatnikowi składek odpowiednie oświadczenie według wzoru podanego w rozporządzeniu ministra pracy i polityki socjalnej z dnia 4 grudnia 1998 r. w sprawie określenia wzorów zgłoszeń do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego, imiennych raportów miesięcznych i imiennych raportów miesięcznych korygujących, zgłoszeń płatnika, deklaracji rozliczeniowych i deklaracji rozliczeniowych korygujących oraz innych dokumentów, dokładnie określono wzory poszczególnych druków.

Możliwe jest również to, że członek rodziny pracownika przebywa na urlopie wychowawczym i spełnia warunki do podlegania ubezpieczeniu zdrowotnemu, to z uwagi na swój status (jako członek rodziny) powinien zostać zgłoszony do tego ubezpieczenia przez płatnika składek osoby ubezpieczonej. Warunkiem takiego możliwości takiego pośredniego ubezpieczenia zdrowotnego jest to, aby dana osoba przebywająca na urlopie macierzyńskim nie podlegała ubezpieczeniu zdrowotnemu z innego tytułu.

Ubezpieczenie członka rodziny

Zgodnie z ustawą o powszechnym ubezpieczeniu społecznym za członka rodziny uważa się następujące osoby:

• dziecko własne, drugiego małżonka, przysposobione oraz wnuka i dziecko obce przyjęte na wychowanie, również w ramach rodziny zastępczej, do ukończenia przez nie 18 lat, a jeśli kształci się dalej – do ukończenia 26 lat;
• dziecko własne, drugiego małżonka, przysposobione oraz wnuka i dziecko obce przyjęte na wychowanie jeżeli jest niepełnosprawne w stopniu znacznym – bez ograniczenia wieku;
• małżonka;
• krewnych wstępnych pozostających we wspólnym gospodarstwie domowym, czyli rodziców, dziadków, pradziadków;
• dzieci uprawnione do renty rodzinnej.

Osoby pobierające zasiłek macierzyński zachowują, przez okres pobierania zasiłku, swoje członkostwo w funduszu zdrowia. Bowiem członkostwo w funduszu zdrowia nie wygasa w okresie pobierania zasiłków przyznanych na podstawie przepisów o ubezpieczeniu chorobowym lub wypadkowym. Słowo nie wygasza oznacza, że dana osoba była członkiem funduszu przed pójściem na urlop macierzyński. Ponadto postawiono warunek, że zasiłków macierzyńskich nie zalicza się do podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne.

W myśl powyższych przepisów można stwierdzić, że ubezpieczeniu zdrowotnemu podlegają jedynie osoby korzystające z urlopu wychowawczego a nie macierzyńskiego, nie mające prawa do ubezpieczenia na podstawie innego tytułu.

Natomiast za osoby pobierające zasiłek macierzyński nie opłaca się składek na ubezpieczenie zdrowotne. Nie oznacza to jednak, że są one pozbawione ubezpieczenia, bowiem zgodnie ze wspomnianymi wyżej przepisami ustawy o powszechnym obowiązku zdrowotnym, w okresie pobierania zasiłku nie wygasa członkostwo tych osób w funduszu zdrowia.

Składki obowiązkowe czy nie?

Ponadto obowiązkiem obliczenia składek na ubezpieczenie zdrowotne za osoby korzystające z urlopu wychowawczego obarczony został, zgodnie z art. 24 ust. 10 ustawy o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym:

• pracodawca;
• rolnicza spółdzielnia produkcyjna;
• Zakład Ubezpieczeń Społecznych (jeśli wypłaca zasiłek wychowawczy).

Warto jednak zauważyć, że przepisy zawarte w art. 25 ust. 1 pkt 3, wyraźnie wskazują na to, że składki na ubezpieczenie zdrowotne opłacane są przez wspomniany ZUS.

Oznacza to jednak nie wykluczanie się przepisów ale fakt, że podobnie jak w przypadku składek na ubezpieczenia społeczne, pracodawca oblicza należne składki i wykazuje je w dokumentach rozliczeniowych, ale nie dokonuje ich wpłaty do ZUS.

Możliwe jest również to, że składka na ubezpieczenie zdrowotne pokrywana będzie przez budżet państwa.

Jednak w sytuacji, kiedy zbiegną się tytuły do objęcia ubezpieczeniem zdrowotnym, to zgodnie z art. 22 ust. 3 ustawy o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym, składka finansowana z budżetu państwa jest opłacana tylko wówczas, gdy nie ma innej podstawy do objęcia obowiązkowym ubezpieczeniem.

Natomiast, kiedy zbieg tytułów do objęcia obowiązkiem ubezpieczenia dotyczy sytuacji, w której w każdym z tytułów składka finansowana jest przez budżet państwa, to opłacana jest ona wyłącznie z pierwszego zgłoszonego tytułu.

Podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne osób przebywających na urlopie wychowawczym ustala się w oparciu o art. 21 ust. 3 pkt 9 ustawy o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym.

Podstawę wymiaru tejże składki stanowi kwota odpowiadająca wysokości pobieranego zasiłku wychowawczego, a w przypadku niepobierania zasiłku – kwota odpowiadająca wysokości zasiłku stałego z pomocy społecznej.

Należy zważyć na fakt, że ustalając podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne za dany miesiąc rozliczeniowy, nie można stosować zasady proporcjonalnego jej zmniejszania w stosunku do okresu podlegania temu ubezpieczeniu.

Imienny raport

Ponadto podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne powinna być wykazana w imiennym raporcie miesięcznym przedstawionym za pomocą druków ZUS RCA lub ZUS RNA blok III. B, IV. B pole 06 lub w imiennym raporcie ZUS RZA blok III. B, IV. B pole 02.

Składka na ubezpieczenie zdrowotne powinna być wykazana w imiennym raporcie miesięcznym ZUS RCA lub ZUS RNA, w bloku III. B, IV. B pole 10 lub w raporcie ZUS RZA w bloku III. B, IV. B pole 03.

Składek tych nie należy wykazywać w polu 01 blok VII deklaracji rozliczeniowej ZUS DRA.
Pracodawcy nie powinni również wykazywać kwoty należnego wynagrodzenia dla płatnika w polu 03 blok VII formularza ZUS DRA.

Wysokość składki na ubezpieczenie zdrowotne wynosi 7,75 % podstawy wymiaru tej składki.

Wysokość składki jest zaokrąglana według takich samych zasad, jakie obowiązują w odniesieniu do składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (one wynoszą odpowiednio 19,52 % podstawy wymiaru oraz 13,00 % podstawy wymiaru).