Szukając środków dla rozwoju firmy

Skąd wziąć środki na rozpoczęcie działalności gospodarczej?

To pytanie często zadają sobie właściciele małych i średnich przedsiębiorstw. Najczęściej wykorzystywanym zewnętrznym źródłem finansowania nadal pozostają kredyty bankowe. Z uwagi na wysokie ryzyko zainteresowanie banków finansowaniem małych i średnich przedsiębiorstw okazuje się często ograniczone. Wiedzą to bardzo dobrze wszyscy przedsiębiorcy, którzy już kiedyś starali się o kredyt.

Aby sprostać wymaganiom rynku, firmy muszą się rozwijać, budować lub modernizować obiekty, w których prowadzą działalność, wyposażyć w nowoczesne maszyny i urządzenia, nabyć środki transportowe, itp. Na wszystko potrzebne są pieniądze i tu pojawia się pytanie: skąd je wziąć, gdy własne zasoby są niewystarczające? Rynek usług finansowych w Polsce nie stwarza warunków rozwoju małym i średnim firmom, zwłaszcza nowo powstałym.

Podstawowym warunkiem rozwoju małych i średnich firm jest możliwość dostępu do zewnętrznych źródeł zasilania finansowego. Z racji swojej specyfiki firmy te mają ograniczone możliwości dostępu do kapitału, które w zasadzie sprowadzają się do kredytu bankowego, ewentualnie leasingu. Istnieje również możliwość pozyskania kapitału przez fundusze kapitałowe. Kredyty są jednak najczęściej stosowanym przez MSP zewnętrznym źródłem finansowania. Służą zarówno finansowaniu potrzeb rozwojowych (kredyty inwestycyjne) jak i działalności bieżącej (kredyty obrotowe).

Największe zapotrzebowanie na zewnętrzne źródła finansowania mają firmy rozwijające się. Problem pozyskania zewnętrznego źródła finansowania działalności bieżącej nasila się w okresie rosnącej sprzedaży, wymagającej powiększenia stanu zapasów oraz powodującej rosnący poziom należności od odbiorców. Coraz większe zainteresowanie banków sektorem MSP zaowocowało specjalnymi ofertami dla tego segmentu rynku, upraszczaniem procedur bądź tworzeniem w bankach specjalnych struktur do obsługi MSP. Istnieją jednak obiektywne przyczyny powodujące, że uzyskanie kredytu przez małą firmę nie jest wcale łatwiejsze. Wynika to głównie ze zwiększonego ryzyka kredytowania przedsiębiorstw w początkowych fazach działalności. Firmy takie najczęściej nie mają bowiem ugruntowanej pozycji rynkowej, stabilnych rynków zbytu, nie posiadają zazwyczaj własnych kapitałów, ani majątku mogącego stanowić zabezpieczenie spłaty kredytu.

Wymagania i racje banków

Banki stawiają

firmom starającym się o kredyt dwa podstawowe wymagania:

– posiadanie zdolności kredytowej rozumianej jako zdolność firmy do spłaty kredytu i odsetek w określonych umową kredytową kwotach i terminach, oraz
– przedstawienie odpowiedniego zabezpieczenia spłaty kredytu.

W celu weryfikacji zdolności kredytowej potencjalnego klienta bank musi zdobyć szereg informacji na jego temat. Informacje te są z jednej strony pozyskiwane poprzez wypełnienie przez kredytobiorcę odpowiednich bankowych druków (wniosek kredytowy, informacje dodatkowe itp.), z drugiej przez przedstawienie dokumentów stwierdzających jego sytuację finansową. W zależności od wielkości firmy i jej formy prawnej, a także kwoty wnioskowanego kredytu będą to: deklaracje podatkowe, bilans, rachunek wyników, rachunek przepływów pieniężnych druki F-01 i F-02, za okres jednego roku lub kilku ostatnich lat, oraz umożliwienie wglądu w źródłowe dokumenty księgowe. Często banki wymagają także od kredytobiorcy sporządzenia prognoz finansowych na okres kredytowania, w przypadku rozpoczynania działalności zazwyczaj konieczne będzie także sporządzenie biznes planu. Oprócz tego banki wymagają przedstawienia zaświadczeń o terminowym regulowaniu zobowiązań z tytułu podatków i ubezpieczeń społecznych, a także w przypadku posiadania kredytów w innych bankach opinii o terminowości spłat.

Oprócz posiadania zdolności kredytowej wymagane jest także przedstawienie odpowiednich zabezpieczeń spłaty. Dla banku istotne są: wartość rynkowa proponowanego zabezpieczenia, oraz jego płynność czyli łatwość ewentualnej sprzedaży. W związku z tym najchętniej przyjmowanymi zabezpieczeniami są lokaty terminowe, bezpieczne papiery wartościowe, gwarancje bankowe i poręczenia podmiotów o bardzo dobrej sytuacji finansowej. W dalszej kolejności zastawy rejestrowe, hipoteki na nieruchomości, zabezpieczenia osobiste w praktyce przyjmujące najczęściej formę weksla in blanco wraz z deklaracją wekslową. Wzmocnieniem siły takiego zabezpieczenia jest solidarne poręczenie osób trzecich dokonywane poprzez złożenie podpisów na wekslu i deklaracji wekslowej. Należy pamiętać, że wystawiony weksel daje wierzycielowi prawo do dochodzenia należności z całego majątku dłużnika, oraz wszystkich poręczycieli wekslowych. Banki wyceniając przedstawione zabezpieczenia stosują tzw. metodę ostrożnej wyceny co może powodować niekiedy pewne niedoszacowanie ich rzeczywistej wartości. Oprócz tego starają się, aby wartość zabezpieczeń przekraczała kwotę kredytu, zazwyczaj minimalna wartość zabezpieczenia to 120-150% kwoty kredytu. Z praktyki stosowanej w niektórych bankach wartość zabezpieczenia wynosi 200-300 % kwoty kredytu.

Bariery w korzystaniu z kredytów i sposoby ich przezwyciężania Przedstawione wyżej wymagania powodują, że małe i rozpoczynające działalność firmy często nie potrafią im sprostać. Pierwszy problem napotykają już przy próbie wypełnienia skomplikowanego formularza wniosku kredytowego, następnie zderzają się z koniecznością sporządzenia bilansu, rachunku wyników i prognoz finansowych. Nawet jeżeli uda im się pokonać te trudność napotykają barierę wymaganych zabezpieczeń.

Szczęśliwie dla małych firm polityka banków ulega obecnie zmianie i zaczynają one wprowadzać specjalne uproszczone procedury kredytowe i specjalne produkty. Istnieje też szereg organizacji i firm zajmujących się doradztwem dla sektora MSP, które mogą pomóc w sporządzeniu dokumentacji finansowej, prognoz i biznes planów.

Dodatkowe wsparcie

Usługi doradcze

Uwzględniając koszty związane z doradztwem ciekawą ofertę usługową mają ośrodki Krajowego Systemu Usług dla Małych i Średnich Przedsiębiorstw. W ośrodkach tych pracują fachowcy, a usługi przez nich świadczone niejednokrotnie są dofinansowywane z projektów pomocowych (przedsiębiorca pokrywa tylko 40% wartości usługi, pozostała kwota pokrywana jest ze środków w ramach realizowanego przez ośrodek projektu). Ośrodków tych w Polsce jest przeszło 130, po kilka lub kilkanaście w każdym województwie.

Fundusze poręczeń kredytowych

Jeśli chodzi o kwestię zabezpieczeń istnieją specjalne fundusze poręczeń kredytowych, które mogą być bardzo pomocne w tym zakresie. Poręczenia stanowią bardzo ważny instrument ułatwiania dostępu podmiotom gospodarczym do kredytów oferowanych przez banki. Mają one znaczenie szczególnie dla tzw. małych i średnich przedsiębiorstw, które jako klienci banków wnoszą do ich działalności wysoki stopień ryzyka. Dążąc do minimalizacji ryzyka banki żądają bardzo często wysokich i płynnych zabezpieczeń spłaty kredytu, których w większości przypadków kredytobiorcy nie mogą przedstawić, co w konsekwencji powoduje odmowę udzielenia kredytu.

Jak często podkreślają przedsiębiorcy, to przede wszystkim zabezpieczenia są barierą okazującą się szczególnie dotkliwą. W większości przypadków brak zabezpieczeń praktycznie uniemożliwia uzyskanie kredytu.

Fundusze te mają formę prawną i organizacyjną, różny zakres terytorialny, wielkość kapitałów, a także zakres przedmiotowy udzielanych poręczeń, lecz ich wspólnym podstawowym celem jest ułatwienie dostępu do kredytów bankowych poprzez udzielanie dla banków kredytujących poręczeń spłaty udzielanych kredytów. Biorąc pod uwagę, że taka forma zabezpieczenia jest dla banków niezwykle atrakcyjna można stwierdzić, że poręczenia kredytowe są z jednym z najważniejszych instrumentów wspierania rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw.

Krajowy Fundusz Poręczeń Kredytowych

Najbardziej dostępnym dla wszystkich przedsiębiorców jest Krajowy Fundusz Poręczeń Kredytowych przy Banku Gospodarstwa Krajowego, obejmujący swoim zasięgiem terytorialnym cały kraj. Fundusz ten udziela zabezpieczeń w postaci poręczeń praktycznie dla wszystkich banków działających w Polsce.

Wszystkie formalności związane z uzyskaniem poręczenia są załatwiane w bankach udzielających kredytu, z którymi BGK podpisał umowy o współpracy (przeszło 40 central banków). W bankach tych (także w lokalnych i regionalnych funduszach poręczeniowych) można uzyskać wnioski o udzielenie poręczenia oraz wzory pozostałych wymaganych przez BGK dokumentów.

Ze środków KFPK udzielane są poręczenia spłaty kredytów gminom oraz wszystkim podmiotom działającym na prawie polskim, bez względu na skalę zatrudnienia i obrotów. KFPK udziela poręczeń tylko pod kredyty bankowe zarówno złotowe, jak i w walutach obcych. KFPK poręcza spłatę kredytów zaciąganych w celach inwestycyjnych lub na zakup surowców i materiałów do produkcji. Fakt, iż ze środków KFPK nie można poręczać kredytów obrotowych w pełnym zakresie (np. na działalność handlową) jest istotnym utrudnieniem w rozwoju akcji poręczeniowej. Poręczenie BGK ze środków KFPK udzielane są na okres równy okresowi kredytowania powiększony o jeden miesiąc. Dzięki temu istnieje możliwość poręczenia wieloletnich kredytów, charakterystycznych dla inwestycji niskorentownych.

Procedury poręczeniowe są w maksymalnym stopniu uproszczone i odbiurokratyzowane. Funkcjonują aktualnie trzy procedury uzyskania poręczenia:
w trybie uproszczonym – mogą być rozpatrywane wnioski, których kwota poręczenia nie przekracza równowartości 50 tys. euro dla podmiotów działających krócej niż dwa lata lub rozpoczynających działalność, oraz równowartość 100 tys. euro dla pozostałych. Kwota poręczenia BGK nie może przekroczyć 50% kwoty udzielonego kredytu. Zaletą tej procedury jest:

• szybkość rozpatrywania wniosku (do 7 dni) ze względu na fakt, że BGK dokonuje tylko analizy formalno-prawnej dokumentów, nie dokonując analizy ekonomiczno-finansowej,
• minimalna liczba dokumentów załączana do wniosku o udzielenie poręczenia;

w trybie zwykłym – udzielane są poręczenia do maksymalnej kwoty stanowiącej równowartość 1,5 mln euro i nie przekraczającej 70% kwoty udzielonego kredytu. Wnioski rozpatrywane w tym trybie są analizowane przez BGK niezależnie od analizy banku kredytującego od strony ekonomiczno-finansowej. Z tego też względu procedura rozpatrywania wniosku trwa dłużej (do jednego miesiąca) i wymaga większej liczby dokumentów niezbędnych do dokonania analizy.

Należy jednak podkreślić, że bank dokonuje analizy na podstawie dokumentów złożonych przez kredytobiorcę do wniosku kredytowego, nie stanowi to więc dla kredytobiorcy dodatkowego obciążenia.

Funkcjonują też tzw. poręczenia portfela kredytowego – wpisanie kredytu do portfela kredytowego poręczanego przez BGK (obejmuje oferty dla małych i średnich przedsiębiorstw zatrudniających do 250 osób). Wysokość jednego poręczenia nie może przekroczyć 50 tys. euro lub 50% kwoty kredytu. Podstawowym zabezpieczeniem poręczenia jest weksel in blanco z deklaracją wekslową, a koszt uzyskania poręczenia (prowizja) wynosi od 1,0% do 2,0% poręczanej kwoty w zależności od okresu poręczenia. Istotnym udogodnieniem dla klienta jest to, że wszelkie formalności związane z udzielanym poręczeniem załatwia on za pośrednictwem banku kredytującego.

Porównując korzyści jakie można osiągnąć korzystając z poręczenia oraz nieskomplikowane procedury należy uznać, że koszt poręczenia nie jest wysoki – szczególnie w porównaniu z niektórymi innymi formami zabezpieczenia np. hipoteką. Prowizja pobierana przez BGK może być potrącona z pierwszej transzy kredytu.

Na terenie kraju działa kilkanaście funduszy lokalnych i dwa regionalne. Istotnym elementem bezpieczeństwa udzielanych poręczeń jest zasada, według której fundusze nie poręczają pełnej kwoty udzielonego kredytu (fundusze same określają wysokość swojego zaangażowania), co powoduje, że część ryzyka przejmuje na siebie bank.

Na co zwrócić uwagę przy zaciąganiu kredytu?

Stopy procentowe

Mówiąc o kredytach i kosztach z nimi związanych nie można nie wspomnieć o stopach procentowych. Banki podając informacje o oprocentowaniu udzielanych przez siebie kredytów zawsze podają nominalną stopę procentową. Nominalna stopa procentowa podawana jest zwykle w skali roku i informuje nas jaki procent (w skali roku) od aktualnego zadłużenia zapłacimy bankowi za postawiony do dyspozycji kapitał. Należy pamiętać że oprocentowanie jest naliczane codziennie od aktualnego salda zadłużenia. Przyjmując, że banki do obliczeń przyjmują zwykle rok liczący 360 dni, bank codziennie księguje odsetki od naszego zadłużenia w wysokości równej:

• stopa procentowa nominalna / 360 x aktualne saldo zadłużenia.

Często banki aby zachęcić nas do korzystania ze swoich usług operują pojęciem rocznego kosztu kredytu, (np. w wysokości 10%). Praktyki takie najczęściej są stosowane przy pożyczkach gotówkowych i kredytach na zakup pojazdów, przy których spłaty kredytu następują w ratach miesięcznych. Niski roczny koszt kredytu jest uzyskiwany dzięki temu, że odsetki są płacone od co miesiąc mniejszego salda zadłużenia. Dlatego wysokość płaconych miesięcznie odsetek jest coraz niższa, a w efekcie roczna suma odsetek, liczona jako procent od całej początkowej kwoty kredytu, jest niższa od nominalnego oprocentowania. Jak widać takie przedstawienie jest zręcznym chwytem marketingowym, w rzeczywistości jednak cały czas płacimy odsetki w wysokości nominalnego oprocentowania.

Waluta kredytu

Kredyty mogą być udzielane zarówno w złotych jak i w walutach wymienialnych. Najczęściej stosowanymi obcymi walutami są: dolar amerykański (USD), marka niemiecka (DEM), frank szwajcarski (CHF), funt brytyjski (GBP), frank francuski (FRF), euro (EUR).

Wielu przedsiębiorców chętnie zaciąga kredyty dewizowe ponieważ twierdzą, że są tańsze od złotówkowych. Faktycznie nominalne stopy oprocentowania kredytów dewizowych są zdecydowanie niższe od złotówkowych (np. nominalne oprocentowanie kredytów dolarowych wynosi około 9%). Musimy jednak pamiętać (szczególnie gdy firma nie ma przychodów w walutach obcych) o dodatkowym ryzyku związanym z zaciąganiem kredytów dewizowych – ryzyku kursowym. Szczególnie krótkookresowe gwałtowne wahania kursu są bardzo odczuwalne przez kredytobiorców. Obecnie po uwolnieniu kursu złotego, ryzyko dużych krótkoterminowych zmian cen zostało nawet spotęgowane.

Nie oznacza to oczywiście, że nie należy korzystać z kredytów dewizowych, wiele firm dzięki nim pozyskało kapitał dużo taniej niż w przypadku kredytów złotówkowych. Szczególnie korzystne może być zaciągnięcie kredytu dewizowego, gdy firma posiada wpływy w danej walucie (np. z tytułu eksportu).

Rodzaje kredytów

I. Kredyty inwestycyjne

Są to, jak zostało wcześniej wspomniane, kredyty udzielane firmom na zrealizowanie konkretnego przedsięwzięcia inwestycyjnego. Może to być zbudowanie fabryki, nowa linia produkcyjna, ale także pojedyncza maszyna, urządzenie lub pojazd mechaniczny. Przedmiotem kredytowania może być każdy środek zaliczany do majątku trwałego przedsiębiorstwa. Kredyty te są zwykle udzielane na okres powyżej roku, jednak nie dłuższy od okresu amortyzacji kredytowanego środka trwałego. W przypadku inwestycji, której okres realizacji jest rozłożony w czasie (np. budowa nowego zakładu) kredyt może być wypłacany transzami, a bank może chcieć monitorować przebieg inwestycji i uzależnić wypłacanie kolejnej transzy od właściwego spożytkowania poprzedniej. Spłata kredytu następuje zazwyczaj w ratach miesięcznych lub kwartalnych, których wysokość może być często przedmiotem negocjacji (np. niższe raty na początku, wyższe na końcu okresu kredytowania). Często stosowana jest także karencja w spłacie, czyli odroczenie rozpoczęcia spłat kredytu na pewien czas potrzebny do osiągnięcia zdolności produkcyjnej. Należy jednak pamiętać, że odsetki są tak czy inaczej naliczane od aktualnego zadłużenia i kapitalizowania (naliczane są odsetki od narosłych odsetek) co spowoduje wzrost przyszłych obciążeń, nie należy więc okresu karencji niepotrzebnie przedłużać.

II. Kredyt na zakup samochodów

Specyficznym rodzajem kredytu inwestycyjnego jest kredyt na zakup samochodów (osobowych i ciężarowych). Samochody są stosunkowo łatwo zbywalne, dlatego banki stosują w tym przypadku uproszczone procedury badania zdolności kredytowej. Możliwe jest także łatwiejsze uzyskanie takich kredytów przez firmy małe i krótko prowadzące działalność. Zazwyczaj przedmiot kredytowania jest wystarczającym rzeczowym zabezpieczeniem spłaty kredytu (obecnie najczęściej ustanawia się na nim zastaw rejestrowy wraz z cesją praw z polisy ubezpieczeniowej na rzecz banku). Wymagany jest zazwyczaj pewien udział własny kredytobiorcy (minimum 10-20% wartości), oraz bank zobowiązuje kredytobiorcę do odnawiania polisy ubezpieczeniowej przez cały okres kredytowania.

III. Kredyty obrotowe

Kredyty obrotowe są przeznaczone na finansowanie bieżącej działalności przedsiębiorstwa (składników majątku obrotowego). Są najczęściej kredytami krótkoterminowymi i mogą występować pod kilkoma postaciami.

IV. Kredyt nieodnawialny wypłacany jednorazowo

Cała kwota kredytu jest przelewana na rachunek bieżący kredytobiorcy, spłata może następować w ratach lub jednorazowo na koniec okresu kredytowania.

Linia kredytowa

Kwota kredytu jest stawiana na określony czas do dyspozycji kredytobiorcy, który może z niej skorzystać w kwotach i terminach dla niego dogodnych. Bank pobiera zazwyczaj w tym przypadku oprócz standardowej prowizji przygotowawczej także prowizję od niewykorzystanego salda kredytu, jako wynagrodzenie za utrzymywanie środków „w pogotowiu” – prowizja ta wynosi zwykle 0,2-1% miesięcznie. Warto sprawdzić wysokość pobieranej przez bank prowizji.

Linia kredytowa odnawialna

Podobnie jak w przypadku zwykłej linii kredytowej, firma może korzystać ze środków w dogodnych dla siebie kwotach i terminach z tym, że może wielokrotnie w okresie trwania umowy spłacać i ponownie zaciągać kredyt do określonego umową limitu zadłużenia. Z punktu widzenia przedsiębiorstwa jest to bardzo wygodna forma kredytowania, pozwala bowiem zaoszczędzić na odsetkach, umożliwiając korzystanie z kredytu wtedy, gdy jest to uzasadnione (np. sezonowością sprzedaży). Firma nie płaci zatem odsetek od środków, które w danej chwili nie są jej potrzebne.

Kredyt w rachunku bieżącym

Kredyt ten jest udzielany firmom posiadającym od pewnego czasu (przynajmniej od kilku miesięcy) rachunek bieżący w banku, z pewnymi stabilnymi wpływami. Bank może wtedy umożliwić takiej firmie przekraczanie stanu rachunku do określonego salda debetowego. Kredyt jest automatycznie spłacany z wpływów na rachunek bieżący. Maksymalna wysokość kredytu jest uzależniona od wysokości średnich dziennych wpływów na rachunek bieżący i jest ich pewną wielokrotnością (zazwyczaj 10÷30-krotnością). Zabezpieczeniem spłaty jest najczęściej pełnomocnictwo dla banku do dysponowania rachunkiem firmy (z możliwością zablokowania wypłat włącznie). Kredyt w rachunku bieżącym ma te same zalety co odnawialna linia kredytowa z tym, że dzięki automatycznym spłatom można jeszcze bardziej obniżyć koszty płaconych bankowi odsetek. Kredyt w rachunku bieżącym jest dla firmy doskonałą rezerwą środków pieniężnych na nieprzewidziane wydatki. Eliminuje konieczność utrzymywania wolnych środków na rachunku bieżącym.

Kredyt pod zastaw należności

Jest specyficzną forma kredytu obrotowego podobną do factoringu. Kredytobiorca ceduje na bank prawo do swojej należności niewymagalnej. Kredyt jest automatycznie spłacany w momencie zapłaty kwoty należności przez dłużnika. Kredytobiorca jest zobowiązany tylko do zapłacenia odsetek.

Kredyt dyskontowy

Bank przejmuje w tym wypadku wierzytelność, stwierdzoną wekslem firmy o dobrej zdolności kredytowej, wypłacając kredytobiorcy kwotę należności pomniejszoną o pobrane z góry odsetki za cały okres kredytowania (dyskonto).

Violetta Grzybowska, Regionalne Towarzystwo Inwestycyjne S.A., 2002-05-29