Ubezpieczenie w rodzinnej firmie

Jeżeli prowadzisz działalność gospodarczą i zatrudniasz małżonka, to wówczas dla celów ubezpieczeń społecznych jest on osobą współpracującą przy prowadzeniu działalności gospodarczej. Oprócz męża i żony osobą współpracującą są także: dzieci własne, pasierbowie, dzieci adoptowane, rodzice, macocha, ojczym, osoby przysposabiające, pod warunkiem że spełniają łącznie dwa wymogi: razem z osobą prowadzącą działalność gospodarczą prowadzą wspólne gospodarstwo domowe oraz współpracują przy prowadzeniu tej działalności gospodarczej.

Podstawa wymiaru składek

Członek rodziny pozostający we wspólnym gospodarstwie domowym może też być osobą współpracującą przy wykonywaniu umowy zlecenia bądź umowy agencyjnej.
Wymienieni członkowie rodziny, spełniający te warunki, zawsze dla celów ubezpieczeń społecznych mają status osoby współpracującej, nawet wówczas gdy przedsiębiorca będzie chciał zatrudnić je na podstawie umowy o pracę. Wywołuje to przede wszystkim skutki odnośnie do sposobu obliczania i odprowadzania składki na ubezpieczenia społeczne oraz ubezpieczenie zdrowotne.

Kwota zadeklarowana jako podstawa składek dla tych osób nie może być niższa niż 60 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w poprzednim kwartale. Na przykład w marcu, kwietniu i maju 2004 r. jako podstawę wymiaru składek przyjmowano przeciętne wynagrodzenie w czwartym kwartale 2003 r., podane w komunikacie prezesa Głównego Urzędu Statystycznego z 10 lutego 2004 r. Wynosiło ono 2276,84 zł, więc zadeklarowana kwota dla celów podstawy wymiaru składek nie mogła być niższa niż 1366,10 zł (tzn. od 60 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w czwartym kwartale 2003 r.).
Natomiast podstawą wymiaru składek odprowadzanych od pracowników może być np. najniższe wynagrodzenie, czyli 824 zł, zaś od pracowników w okresie pierwszych dwóch lat ich pracy: 640 zł (w pierwszym roku pracy) i 720 zł (w drugim roku pracy).

Ubezpieczenie społeczne osoby współpracującej

Jeżeli zdecydujesz się zatrudnić w swojej firmie żonę lub męża, prowadzących razem z tobą wspólne gospodarstwo domowe, to wówczas nawet gdy zawartą umowę nazwiesz umową o pracę, to do celów ubezpieczeń społecznych ta osoba traktowana jest jako osoba współpracująca. Dlatego składki na ubezpieczenie społeczne musisz odprowadzić za małżonka na takich samych zasadach jak za osobę współpracującą.

Natomiast ubezpieczeniami społecznymi na takich zasadach jak pracownik może zostać objęty członek rodziny osoby, która prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą, jeżeli łącznie zostały spełnione dwa wymogi:

• została zawarta umowa o pracę,
• członek rodziny nie pozostaje z prowadzącym działalność gospodarczą we wspólnym gospodarstwie domowym.

Nie jest przy tym istotny czas trwania współpracy, wymiar zatrudnienia, a także wiek osoby współpracującej. Jedynie członka rodziny zatrudnionego w celu przygotowania zawodowego nie zgłasza się do ubezpieczeń społecznych i do ubezpieczenia zdrowotnego jako osoby współpracującej, lecz zawsze jako pracownika.

Członka rodziny rozpoczynającego współpracę przy prowadzeniu działalności gospodarczej, płatnik składek powinien zgłosić do ubezpieczenia społecznego i zdrowotnego na druku ZUS ZUA w ciągu 7 dni od powstania obowiązku ubezpieczeniowego, czyli od dnia rozpoczęcia współpracy. Jeżeli zaś współpraca zostanie zakończona, czyli wygaśnie tytuł do ubezpieczeń, to wówczas płatnik składek powinien osobę współpracującą wyrejestrować z ubezpieczeń w ciągu 7 dni. Zgłoszenia wyrejestrowania dokonuje na druku ZUS ZWUA.

Osoba współpracująca z osobą prowadzącą działalność gospodarczą objęta jest obowiązkowo ubezpieczeniem emerytalnym, rentowym i wypadkowym. Osoba współpracująca ze zleceniobiorcą objęta jest obowiązkowo ubezpieczeniem emerytalnym i rentowym. Natomiast obowiązkowo ubezpieczeniu wypadkowemu podlega tylko wówczas, gdy wykonuje pracę w siedzibie albo w miejscu prowadzenia działalności zleceniodawcy.

W obu tych przypadkach osoba współpracująca na zasadach dobrowolności podlega ubezpieczeniu dopiero od dnia, który został wskazany we wniosku o objęcie tym ubezpieczeniem. Nie może to jednak być dzień wcześniejszy niż ten, w którym wniosek został zgłoszony do ZUS.

Osobę współpracującą do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego płatnik składek zgłasza na druku ZUS ZUA. Jednakże osoba współpracująca objęta tym dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym może z niego wystąpić, mimo że nadal będzie współpracowała przy prowadzeniu działalności gospodarczej, bądź ze zleceniobiorcą, z osobą wykonującą umowę agencyjną, albo inną umowę o świadczeniu usługi, do której zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego należy stosować przepisy dotyczące zlecenia.

W takim przypadku dobrowolne ubezpieczenie chorobowe ustaje od dnia, który został wskazany we wniosku o wyłączenie z tego ubezpieczenia. Nie może to być jednak dzień wcześniejszy niż ten, w którym wniosek został zgłoszony.

Dobrowolne ubezpieczenie chorobowe ustaje także w innych przypadkach, czyli:

• od dnia zaprzestania współpracy (w tym dniu bowiem ustaje tytuł podlegania temu ubezpieczeniu),
• w razie nieopłacenia w terminie należnej składki na ubezpieczenie chorobowe.

Ustaje ono bowiem od pierwszego dnia miesiąca kalendarzowego, za który w terminie nie została opłacona składka w należnej wysokości.

Jeżeli więc składka będzie uiszczona z opóźnieniem albo niższa niż należna, to wówczas ubezpieczenie chorobowe ustaje, a w razie choroby nie otrzyma on zasiłku chorobowego.

Kiedy współpracownik dobrowolnie podlega ubezpieczeniom społecznym

Jeżeli dla osoby współpracującej współpraca jest jedynym tytułem do objęcia ubezpieczeniami emerytalnym i rentowym, to wówczas podlega im obowiązkowo. Może się jednak zdarzyć, że osoba współpracująca ma jeszcze jeden tytuł lub nawet więcej tytułów do objęcia jej ubezpieczeniami społecznymi.

Osoba współpracująca, będąca jednocześnie pracownikiem, która spełnia te wymogi, objęta jest obowiązkowo ubezpieczeniami społecznymi z tytułu umowy o pracę. W takim przypadku z tytułu współpracy ubezpieczeniem emerytalnym lub rentowym objęta jest na zasadach dobrowolności, czyli na jej wniosek. Jeżeli wystąpi z takim wnioskiem, to płatnik składek ma obowiązek zgłosić ją do ubezpieczeń, nie może odmówić. Natomiast zawsze ubezpieczenie zdrowotne jest dla niej obowiązkowe.

Gdyby jednak podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie emerytalne i rentowe z tytułu umowy o pracę w przeliczeniu na okres miesiąca była niższa od minimalnego wynagrodzenia, to wówczas osoba współpracująca, będąca jednocześnie pracownikiem, objęta jest obowiązkowo ubezpieczeniami społecznymi oraz ubezpieczeniem zdrowotnym z obu tych tytułów.

Podstawy wymiaru składek nie przelicza się wówczas, gdy osoba współpracująca jest zatrudniona w innej firmie na podstawie umowy o pracę tylko na część etatu i dlatego zarabia tam mniej, niż wynosi minimalne wynagrodzenie. Takiego przeliczenia podstawy wymiaru składki dokonuje się, gdy w danym miesiącu jest ona niższa od najniższego wynagrodzenia z powodu przebywania przez pracownika przez część miesiąca na zasiłku chorobowym.

Przedsiębiorca się żeni

Może się zdarzyć, że osoba prowadząca działalność gospodarczą ożeni się ze swoją pracownicą bądź ze zleceniobiorczynią. W takim przypadku, mimo że ta kobieta będzie nadal zatrudniona na podstawie umowy o pracę lub zlecenia, a w dodatku przez cały czas będzie wykonywała taką samą pracę jak przed ślubem, to przez ZUS będzie uważana za osobę współpracującą przy prowadzeniu działalności gospodarczej.

Pracodawca nie musi więc z nią rozwiązywać umowy o pracę, a zleceniodawca umowy zlecenia. Zawarcie małżeństwa i pozostawanie we wspólnym gospodarstwie domowym spowoduje, że automatycznie zaczyna ona spełniać kryteria określone dla osoby współpracującej. Na takich samych zasadach ulegnie zmianie tytuł ubezpieczenia wówczas, gdy kobieta-przedsiębiorca poślubi mężczyznę-pracownika.

Zawarcie małżeństwa spowoduje więc zmianę tytułu objęcia jej ubezpieczeniem społecznym. Z ubezpieczenia pracowniczego (albo z ubezpieczenia zleceniobiorcy) zostanie ono zmienione na ubezpieczenie osoby współpracującej. Może się także zdarzyć, że małżonkowie po ślubie zamieszkają oddzielnie i oświadczą, że nie prowadzą wspólnego gospodarstwa domowego. W takim przypadku małżonek w dalszym ciągu ma status pracownika i podlega ubezpieczeniom społecznym tak jak pracownik.

Zmiana tytułu ubezpieczenia następuje również w sytuacji odwrotnej, gdy małżonkowie rozwodzą się, a żona (mąż) była osobą współpracującą przy prowadzeniu działalności gospodarczej przez męża (żonę) i z tytułu tej współpracy była objęta ubezpieczeniami społecznymi i zdrowotnym. Jeżeli rozwiedzeni małżonkowie chcieliby w dalszym ciągu ze sobą współpracować przy prowadzeniu działalności gospodarczej, to małżonek będący przed rozwodem z osobą współpracującą nie może nadal być objęty ubezpieczeniami społecznymi i zdrowotnym jako osoba współpracująca. W takim przypadku rozwiedziony przedsiębiorca może zatrudnić eksmałżonka (będącego wcześniej osobą współpracującą) np. na podstawie umowy zlecenia albo o pracę.

Finansowanie składek

Zmiana tytułu ubezpieczenia małżonka przedsiębiorcy, spowodowana np. ślubem albo rozwodem, łączy się ściśle ze zmianą sposobu finansowania i rozliczania składek na ubezpieczenie społeczne.

Za osobę współpracującą wszystkie składki na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne finansuje w całości z własnych środków przedsiębiorca będący dla niej płatnikiem składek. Odprowadzone do ZUS z tego tytułu kwoty przedsiębiorca wlicza do kosztów firmy. Na płatniku składek ciąży też obowiązek rozliczania, wyliczania wysokości oraz odprowadzania w każdym miesiącu do ZUS składek na ubezpieczenie za osobę współpracującą. Płatnik składek ma obowiązek obliczyć, rozliczyć i odprowadzić do ZUS składki na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne osób współpracujących, nawet wówczas gdy w danym miesiącu jego firma ponosiła straty.

Za dany miesiąc za siebie i za osobę współpracującą oblicza je i odprowadza do ZUS
do 15 dnia następnego miesiąca. W tym samym terminie przekazuje dokumenty rozliczeniowe. Natomiast składki na ubezpieczenie emerytalne i rentowe pracownika finansują w częściach równych pracodawca i pracownik. Pracodawca jeszcze dodatkowo ze swoich środków pokrywa składkę na ubezpieczenie wypadkowe pracownika, natomiast pracownik ze swoich środków finansuje składkę na ubezpieczenie chorobowe oraz zdrowotne.

Pracodawca będący płatnikiem składek ma obowiązek obliczyć wysokość, rozliczyć i odprowadzić co miesiąc do ZUS składkę na pracownika. Zmiana tytułu ubezpieczenia pracownika, który staje się osobą współpracującą lub odwrotnie, łączy się też z innym sposobem ustalania podstawy wymiaru składek. Dla pracowników taką podstawą jest przychód. Natomiast dla osób współpracujących podstawę wymiaru składek stanowi kwota zadeklarowana, nie niższa niż 60 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w poprzednim kwartale. Zmiana tytułu ubezpieczenia łączy się też z dopełnieniem dodatkowych formalności w ZUS.

Ubezpieczenie zdrowotne osoby współpracującej

Osoba współpracująca przy prowadzeniu działalności gospodarczej zawsze objęta jest obowiązkowo ubezpieczeniem zdrowotnym, od dnia rozpoczęcia współpracy aż do dnia jej zakończenia. Podstawę wymiaru składki stanowi kwota zadeklarowana, ale nie niższa niż 75 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w poprzednim kwartale włącznie z wypłatami z zysku.

Jeżeli osoba współpracująca ma przychody z więcej niż jednego źródła, to wówczas na ubezpieczenie zdrowotne powinna zostać odprowadzona składka od wszystkich.

Prawo do świadczeń z ubezpieczenia zdrowotnego z tytułu jej ubezpieczenia zdrowotnego mają również członkowie jej rodziny. Na przykład, jeżeli osobą współpracującą jest syn prowadzącego działalność gospodarczą, to ze świadczeń z ubezpieczenia zdrowotnego mogą korzystać jego dzieci, czyli wnuki przedsiębiorcy.

Członkami rodziny są następujące osoby pozostające na wyłącznym utrzymaniu osoby współpracującej, która objęta jest ubezpieczeniem zdrowotnym: dzieci, pasierbowie, dzieci adoptowane, wnuki, dzieci obce przyjęte na wychowanie (również w ramach rodziny zastępczej) do ukończenia 18 lat, a jeśli dalej się uczą, to do ukończenia 26 lat.

Jeżeli zaś są niepełnosprawne, to bez względu na wiek. Do członków rodziny zalicza się też małżonka, dzieci uprawnione do renty rodzinnej oraz krewnych wstępnych pozostających z ubezpieczonym we wspólnym gospodarstwie domowym oraz nieobjętych obowiązkiem ubezpieczenia zdrowotnego.

Przedsiębiorca (płatnik składek) powinien do ubezpieczenia zdrowotnego zgłosić też członków rodziny osoby współpracującej. Za te osoby nie odprowadza żadnych dodatkowych składek na ubezpieczenie zdrowotne.

Paweł Sankowski