Więcej zadań, mniej pieniędzy

Ministerstwo Finansów oraz samorządy szacują, że łączny deficyt jednostek samorządu terytorialnego w 2012 roku wyniesie 6–7 mld zł – poinformował w wywiadzie dla PAP wiceminister finansów Ludwik Kotecki. – Nie powinno być więc problemu ze zmieszczeniem się w limicie na ten rok, który wynosi 10 mld zł – powiedział.

Konstruując regułę wydatkową dla samorządów, Ministerstwo Finansów deklarowało, że nie zamierza blokować wydatków inwestycyjnych, tylko chce zadbać o ograniczenie deficytu sektora finansów publicznych poniżej 3 proc. PKB w tym roku. Nie zawsze jednak uda się samorządom utrzymać dotychczasowe tempo inwestowania. Można zaklinać rzeczywistość, ale pieniędzy od tego nie przybędzie.

Rządzi niepewność

W ub.r. deficyt w jednostkach samorządu terytorialnego wyniósł 10,2 mld zł, zdecydowanie poniżej planu, który zakładał 19,6 mld zł. Wynik nie był więc zły, ale w najbliższych latach może być gorzej. Zwrócił na to uwagę szef PiS Jarosław Kaczyński.

Tegorocznymi finansami samorządów rządzi niepewność. A to oznacza konieczność częstych zmian budżetów. Być może rekordowo częstych, ponieważ w tym roku sytuacja jest wyjątkowa – czytamy na portalu gazeta prawna.pl. Winny jest rząd, który dopiero na początku grudnia (po przedstawieniu projektów przez samorządy) zdecydował, który z trzech wariantów budżetu państwa na ten rok przyjąć. Do częstych zmian w finansach zmusi rady gmin i miast również kryzys na świecie oraz przewidywane zmiany prawne.

Prezes PiS Jarosław Kaczyński powiedział, że finanse samorządów terytorialnych są zagrożone. Według niego, na władze lokalne nakładane są coraz większe zadania, na które brakuje dodatkowych środków. – Samorządy dla realizacji swoich zadań potrzebują pieniędzy, a tych pieniędzy jest zbyt mało. Na tyle mało, że w części samorządów można mówić o zagrożeniu brakiem płynności – powiedział. Jak zaznaczył, już teraz mamy do czynienia z sytuacją, w której samorządy nie są w stanie zapłacić pensji swoim pracownikom czy nauczycielom. Jest to – według niego – zagrożenie dla demokratycznego funkcjonowania samorządów, bo brak płynności to podstawa do wprowadzenia komisarza. W ocenie prezesa PiS samorządom może też zabraknąć środków na wkład własny do projektów współfinansowanych ze środków z Unii Europejskiej. – Zabraknie możliwości realizacji tej szansy, która dzięki naszemu członkostwu w UE została stworzona – dodał.

Ograniczeniom, jakie resort finansów narzuca na samorządy, sprzeciwia się także Polskie Stronnictwo Ludowe. Posłowie tej formacji proponują ujęcie w subwencji oświatowej wydatków ponoszonych na prowadzenie przedszkoli i oddziałów zerówkowych, a także nadanie samorządom uprawnień do wniesienia skargi konstytucyjnej w zakresie zadań, jakie wykonują. W Sejmie, z inicjatywy SLD, odbyła się konferencja pt. „Samorząd praw i obowiązków”. Zdaniem przewodniczącego SLD Leszka Millera, samorządy terytorialne mają obecnie wiele problemów, a część z nich związana jest z finansami. – Niestety, zadania zlecone, dotyczące np. edukacji, nie są skorelowane ze środkami z budżetu centralnego – podkreślił. – To z kolei prowadzi do dramatycznych sytuacji związanych np. z koniecznością zamykania szkół.

„Świetliki” nie lecą

Nie wiadomo, czy i kiedy rozpocznie się realizacja, nazywanego „Świetlikami”, programu „Aktywizacja społeczności lokalnych i wyrównywanie szans rozwojowych dzieci i młodzieży” – poinformował portal samorządowy.pl. Wstępne założenia „Świetlików” zostały przyjęte z dużym zainteresowaniem przez samorządy terytorialne i organizacje społeczne. Dlatego poseł Jakub Rutnicki, wraz grupą parlamentarzystów, poprosił w interpelacji do minister rozwoju regionalnego o podanie aktualnych szczegółów na ten temat. Minister Elżbieta Bieńkowska przypomniała, że projekt miał na celu m.in. przeciwdziałać marginalizacji społecznej dzieci i młodzieży, wyrównywać ich szanse edukacyjne oraz ułatwić rozwój bezpieczeństwa obywatelskiego poprzez zapewnienie warunków do realizacji tych celów w przyjaznym i odpowiednio wyposażonym budynku, który służyłby społeczności lokalnej wspieranej przez organizacje pozarządowe.

Przygotowany na potrzeby „Świetlików” projekt budowlany miał zawierać rozwiązania technologiczne (zastosowanie fotowoltaiki, geotermii), które – choć znacząco zwiększyłyby koszt postawienia budynku – pozwoliłyby na etapie użytkowania maksymalnie obniżyć koszty eksploatacji. Wybór miejsca byłby dokonywany przez samorządy województw w oparciu o analizę przygotowaną przez ministerstwo. Koszt budowy miał zostać sfinansowany w stosunku 80/10/10, w tym wkład budżetu państwa miał stanowić 80 proc. wartości, natomiast samorząd właściwego województwa i gmina partycypowałyby w kosztach budowy w wysokości 10 proc. wartości. Przyznanie środków na wsparcie już na etapie wniosku o udział w zadaniu byłoby uzależnione od współpracy z organizacją pozarządową, która odpowiadałaby razem z samorządem gminnym za część dotyczącą prowadzenia „Świetlików” i trwałość inwestycji. Ponadto rozważane było wdrożenie projektu systemowego z programu operacyjnego kapitał ludzki, który mógłby wesprzeć zadanie w ramach tzw. działań miękkich. Na terenach wiejskich pojawiło się jednak wiele wątpliwości dotyczących budowania tylko nowych obiektów, ponieważ ze względu na likwidację wielu szkół gminy dysponują lokalami, które mogłyby zostać przeznaczone na działania lokalne o charakterze społecznym. Minister oświadczyła, że w związku z tym trudno jest wskazać, czy i kiedy rozpocznie się realizacja „Świetlików”. Dodała, że rozważane jest, w uzgodnieniu z innymi resortami, przeznaczenie dostępnych na pilotaż środków na inny ważny społecznie cel, związany z rozwojem sieci przedszkoli lub żłobków.

Koniec boomu?

Sytuacja finansowa samorządów zwiastuje, że inwestycyjny boom na lokalnym szczeblu może się całkiem szybko i niespodziewanie skończyć – twierdzi portal wnp.pl. Powód? Wskutek ciągnącego się kryzysu dochody samorządów stały się zupełnie nieobliczalne, a do tego poważnie wzrosło ich zadłużenie. – Wpływy z PIT i CIT – twierdzi Paweł Silbert, prezydent Jaworzna – stały się dla nas już zupełnie nieprzewidywalne. Na to nałożyła się konieczność podwyższenia pensji nauczycielom. Na słabnące dochody do budżetu z tytułu podatków narzeka także Adam Fudali, prezydent Rybnika. – W ostatnim roku bezrobocie w mieście wzrosło o 2 pkt proc. Jak wyliczyliśmy, wskutek kryzysu straciliśmy już około 13,5 mln zł. Program oszczędnościowy wprowadziliśmy już w marcu. Zmniejszenie dochodów moglibyśmy nadrobić np. sprzedażą mienia. Niemniej zainteresowanie ze strony inwestorów jest dziś raczej niewielkie – tłumaczy Fudali.

Niezbędne jest wzmocnienie finansów samorządowych, a nie jałowe dyskusje na mało istotne tematy – podkreślali przedstawiciele władz lokalnych na IX Kongresie Miast Polskich w Lublińcu jesienią ubiegłego roku. Zwrócili uwagę na pięć problemów. Po pierwsze, powinno nastąpić przywrócenie zasady rekompensowania ubytków w dochodach własnych jednostek samorządu terytorialnego, które są rezultatem zmian prawnych. Po drugie, musi nastąpić odpowiedni wzrost udziału jednostek samorządu terytorialnego we wpływach z PIT w związku z dochodami w ostatnich latach i zmianami w podatku PIT. Po trzecie, samorządowcy chcą wprowadzenia zapowiadanego zwrotu VAT od inwestycji publicznych, a także zmiany systemu wyrównawczego, który powinien uwzględniać nie tylko nierówny rozkład dochodów jednostek samorządu terytorialnego, lecz także zróżnicowane koszty realizacji zadań. Wreszcie, przedstawiciele władz lokalnych domagają się, aby przekazywanie nowych zadań odbywało się w sposób prawnie uporządkowany – zapisany w ustawie o dochodach jednostek samorządu terytorialnego.

Cezary Rychlewski