Czym są kontrakty terminowe i czy warto z nich korzystać?

Współczesny rynek finansowy oferuje wiele sposobów inwestowania. Giełda to nie tylko proste kupowanie i sprzedawanie akcji – to także szereg bardziej zaawansowanych narzędzi. Jednym z ciekawszych są instrumenty pochodne, w tym kontrakty terminowe. Czym tak naprawdę są te umowy i czy opłaca się w nie inwestować?

Czym są kontrakty terminowe?

Kontrakty terminowe to instrumenty, za pomocą których możesz swobodnie inwestować. Nie jest to jednak bezpośrednia inwestycja w akcje. Kontrakty terminowe to umowy, w których dwie strony – kupujący oraz sprzedający – zobowiązują się wymienić określoną ilość instrumentu bazowego w ustalonym terminie i po z góry ustalonej cenie. W języku angielskim takie kontrakty określa się jako futures. Kontrakty terminowe należą do szerszej grupy instrumentów pochodnych, a ich wartość zależy od ceny instrumentu bazowego – może to być akcja, indeks, waluta, czy towar. Czym charakteryzują się kontrakty terminowe? Umowy te posiadają kilka podstawowych cech, takich jak:

• Standaryzacja – giełda, czyli miejsce, gdzie można handlować kontraktami, określa m.in. wielkość kontraktu, termin wygaśnięcia i rodzaj instrumentu bazowego, co wprowadza pewnego rodzaju ramy.
• Obowiązkowe wykonanie – zarówno kupujący, jak i sprzedający muszą wywiązać się z umowy; kontrakty są więc pewnego rodzaju obietnicą, która musi zostać zrealizowana.
• Dźwignia finansowa – inwestor wnosi na początku tylko depozyt zabezpieczający, jakim jest część wartości kontraktu, co pozwala handlować większą wartością przy stosunkowo niewielkim kapitale.

Kontrakty terminowe to skomplikowany mechanizm, ale osoby dobrze rozeznane w świecie giełdy są w stanie nieźle na nich zarobić.

Jakie są rodzaje kontraktów terminowych i na co się je zawiera?

Zasadniczo, na rynku mamy dwa główne typy kontraktów terminowych, o których już wspomniano. Są to:

• Kontrakty typu forward, czyli tzw. umowy „szyte na miarę” – strony ustalają między sobą warunki indywidualnie. Zawiera się je poza giełdą, bez udziału instytucji rozliczających.
• Kontrakty futures – bardziej „oficjalne” – to kontrakty standardowe, notowane na giełdzie, z rozliczeniem przez tzw. izbę rozliczeniową. Dzięki temu są bezpieczniejsze – jest dużo mniejsze ryzyko, że ktoś się z umowy nie wywiąże.

Jak określa się wielkość i wartość kontraktu?

Każdy kontrakt ma określoną wartość. Aby ją obliczyć, należy po prostu znać ilość instrumentu bazowego, jaką obejmuje jeden kontrakt. Dla akcji to może być na przykład 100 sztuk, dla waluty np. 10 000 euro. Aby obliczyć wartość kontraktu bazowego, należy przemnożyć przez siebie jego cenę i ilość.

Depozyt zabezpieczający – co to takiego i po co?

Ponieważ kontrakty terminowe nie są konkretnym towarem, strony są zobowiązane do opłacenia depozytu. Są dwa rodzaje depozytu:

• Początkowy depozyt – płaci się go przy otwieraniu pozycji i jest to w pewnym sensie „bilet wstępu” do rynku terminowego.
• Właściwy depozyt – minimalna kwota, którą trzeba mieć na rachunku przez cały czas trwania kontraktu. Jeśli wartość spadnie – należy go uzupełnić.

Istnieje oczywiście coś takiego, jak minimalny depozyt. Aby go obliczyć, używa się metody SPAN, czyli algorytmu, który bierze pod uwagę m.in. zmienność instrumentu i jego płynność. Dlaczego depozyt jest ważny? Dzięki niemu możesz wejść w kontrakt o dużej wartości, angażując tylko część środków. Ale uwaga – tak samo szybko możesz zarobić, jak i stracić. To efekt tzw. dźwigni finansowej.

Jak wygląda rozliczenie kontraktu?

Każdego dnia kontrakty są rozliczane na podstawie aktualnej ceny. Jeśli wartość Twojej pozycji się zmieni, odpowiednio rośnie lub maleje stan Twojego depozytu. Jeśli brakuje środków – należy je natychmiast uzupełnić.

Każdy kontrakt kiedyś się kończy, a żeby go sfinalizować, stosuje się dwie metody. Można go spłacić gotówkowo, co jest stosunkowo najczęstsze (wypłacana jest różnica między ceną kupna i sprzedaży), albo fizycznie – jest to stosowane rzadziej; w tym przypadku następuje realna dostawa towaru lub akcji.

Każdy kontrakt ma swoją, ustaloną wcześniej datę ważności. Na przykład dla kontraktów na WIG20 będzie to zazwyczaj trzeci piątek miesiąca.

Funkcjonowanie rynku terminowego

Rynek terminowy to giełdowy rynek instrumentów pochodnych, gdzie odbywa się handel kontraktami terminowymi. Jest to składanie zleceń kupna/sprzedaży, codzienne rozliczenia, dostęp do różnych serii kontraktów w określonych terminach wygaśnięcia.

Inwestor składa zlecenie na określony kontrakt dostępny na giełdzie – decyduje się na kupno kontraktu (pozycja długa) lub sprzedaż kontraktu (pozycja krótka). Każda ze stron wierzy w swój scenariusz cenowy. Transakcje terminowe futures można zamknąć przed datą wygaśnięcia poprzez transakcję odwrotną

Na giełdzie dostępne są różne serie kontraktów terminowych – każda ma swoją datę wygaśnięcia (seria kontraktów). Inwestor może wybrać odpowiedni kontrakt terminowy, zależnie od planowanej inwestycji

Zastosowania kontraktów terminowych

Jest zasadniczo kilka różnych zastosowań kontraktów terminowych. Najczęstsze to zabezpieczenie przed ryzykiem cenowym oraz spekulacja.

Zabezpieczenie (Hedging) służy złagodzeniu ryzyka zmian ceny instrumentu bazowego – np. eksporter zabezpiecza kurs walutowy, inwestor zabezpiecza portfel akcji. Spekulacja natomiast umożliwia osiągnięcie wysokich zysków dzięki dźwigni – w tym przypadku niewielka zmiana ceny może oznaczać duże zyski lub straty.

Kontraktami terminowymi można jednak handlować też po to, by wykorzystać różnice cen między rynkami czy terminami – bez ryzyka, dzięki standaryzacji i transparentności rynku.

Proces zawierania i rozliczania transakcji

Jak dokładnie wygląda proces rozliczania transakcji? W pierwszej kolejności konieczne jest zawarcie kontraktu. Inwestor wybiera typ, serię, cenę i ilość, składa zlecenie. Następnie wpłaca się depozyt zabezpieczający. Potem należy już obserwować rynek – codzienna aktualizacja zysków i strat i ewentualna konieczność uzupełnienia depozytu to codzienność wszystkich, którzy handlują kontraktami terminowymi.

Ostatnim etapem jest zamknięcie pozycji lub rozliczenie: za pomocą transakcji odwrotnej przed wygaśnięciem, rozliczenia gotówkowego lub fizycznego w dniu termin wygaśnięcia kontraktu.

Kontrakty futures mają jasno określoną cenę kontraktu, wartość instrumentu bazowego, wielkość kontraktu, depozyt zabezpieczający, termin wygaśnięcia, możliwość rozliczenia gotówkowego lub fizycznego, a ich funkcjonowanie opiera się na codziennych rozliczeniach i standaryzacji. To bezpieczne narzędzia inwestycyjne, które jednak wymagają pewnej specjalistycznej wiedzy.

Kontrakty terminowe – na co zwrócić uwagę?

W przypadku inwestowania w kontrakty terminowe, tak samo jak w przypadku innych inwestycji, warto zwrócić uwagę na ryzyko inwestycyjne – zmienność może oznaczać zarówno zysk, jak i utratę kapitału.

Równie ważne jest monitorowanie depozytów zabezpieczających. Konieczne jest uzupełnienie, aby uniknąć automatycznego zamknięcia. Warto mieć też świadomość, że koszty transakcyjne i prowizje wpływają na ostateczny wynik inwestycji.

Jeśli wybierasz serię kontraktów – dopasuj też termin wygaśnięcia do celu inwestycyjnego. A jeśli chcesz inwestować dobrze – wykorzystuj różnice między seriami lub instrumentami bazowymi.

Kontrakty terminowe (futures) to zaawansowane instrumenty pochodne, umożliwiające uczestnikom rynku zabezpieczanie się przed ryzykiem (hedging), spekulowanie na przyszłych zmianach cen, czy arbitraż i optymalizację portfela.

Ich kluczowe elementy to wartość kontraktu, depozyt zabezpieczający, rozliczenie kontraktu oraz termin wygaśnięcia. Umożliwiają one elastyczny handel dzięki standaryzacji, wysokiej płynności i dźwigni finansowej.

Dzięki kontraktom terminowym możesz efektywnie zarządzać ryzykiem rynkowym i brać udział w dynamicznym rynku pochodnych. Aby rynek ten może stać się wartościowym narzędziem inwestycyjnym, warto jednak wybrać odpowiedni kontrakt terminowy, i dobrze zrozumieć mechanizmy rozliczeń i depozytów.