Nowelą z dnia 18 października bieżącego roku ustawodawca po raz kolejny wprowadził zmiany do systemu tworzącego podstawy istnienia i funkcjonowania polskiego systemu bankowego. Niniejszy artykuł ma na celu przybliżenie czytelnikowi charakteru wprowadzonych zmian, ich celów, a ponadto stanowi próbę oceny wpływu, jaki będzie (lub nie będzie) miała ta nowelizacja na klientów sektora bankowego.

Podział banków

Tworzenie nowoczesnego systemu bankowego, mogącego dobrze spełniać swoją rolę w gospodarce wolnorynkowej, trwa dotychczas niespełna 20 lat. Najważniejsze etapy jego kształtowania, czyli prywatyzacja, konsolidacja i umiędzynarodowienie mamy już za sobą. Obecnie najważniejszym zadaniem jakie stanęło przed polskim ustawodawcą, a także przed całym sektorem bankowym, i szerzej finansowym, jest stworzenie odpowiednich i jasnych reguł dopuszczalności i sposobów przekształceń w sektorze bankowym.

Nowelizacją Prawa bankowego z 1 kwietnia 2004 r. (Dz.U. nr 91, poz. 870) prawodawca wprowadził ustawowy zakaz podziału banków prowadzonych w formie spółki akcyjnej. Taki krok uzasadniono chęcią stabilizacji rynku, której celem byłaby ochrona deponentów. Ponadto wskazywano, że taka regulacja jest zgodna z zasadą, zgodnie z która działalność bankową mogą prowadzić tylko podmioty posiadającą licencję (zob. Uzasadnienie do projektu ustawy, druk sejmowy nr 2116, IV kadencja Sejmu). Taki zakaz miałby wykluczyć, lub przynamniej ograniczyć negatywny wpływ takiego procesu na cały sektor i na klientów. Zasadniczym celem takiego rozwiązania było także zapobieżenie wydzielania się z działających banków, podmiotów o różnej wartości, jakości i różnego rodzaju.

Ostatnia nowelizacja Prawa bankowego, wprowadzona ustawą z dnia 19 października 2006 r., zniosła ustawowy zakaz dzielenia banków. Taki zakaz dotyczy obecnie, w oparciu o przepis art. 124b ustawy, jedynie banków spółdzielczych. Ustawodawca dopuścił możliwość podziału banków prowadzonych w formie spółek akcyjnych, w zasadniczy sposób ograniczając sposób jego dokonania. Oczywiście, sama procedura podziału banku została oparta na odpowiednich regulacjach Kodeksu spółek handlowych (dalej k.s.h.). Z przepisów k.s.h. wynika bezsprzecznie, że spółkę kapitałową można podzielić na dwie albo więcej spółek kapitałowych i nie jest dopuszczalny podział spółki akcyjnej, jeżeli kapitał zakładowy nie został pokryty w całości. Istotnym zapisem w k.s.h. jest to, że spółka osobowa nie podlega podziałowi oraz to, że nie może być dzielona spółka w likwidacji, która rozpoczęła podział majątku, ani spółka w upadłości.

Podział banków może zostać dokonany:

• przez przeniesienie całego majątku spółki dzielonej na inne spółki za udziały lub akcje spółki przejmującej, które obejmują wspólnicy spółki dzielonej (podział przez przejęcie),
• przez zawiązanie nowych spółek, na które przechodzi cały majątek spółki dzielonej za udziały lub akcje nowych spółek (podział przez zawiązanie nowych spółek),
• przez przeniesienie całego majątku spółki dzielonej na istniejącą i na nowo zawiązaną spółkę lub spółki (podział przez przejęcie i zawiązanie nowej spółki),
• przez przeniesienie części majątku spółki dzielonej na istniejącą spółkę lub na spółkę nowo zawiązaną (podział przez wydzielenie).

Warto podkreślić, że do podziału przez wydzielenie stosuje się przepisy o podziale spółek dotyczące odpowiednio spółki przejmującej lub spółki nowo zawiązanej. Na uwagę zasługuje fakt, iż wspólnicy spółki dzielonej mogą otrzymać obok udziałów lub akcji spółek przejmujących bądź spółek nowo zawiązanych dopłaty w gotówce nie przekraczające łącznie 10% wartości bilansowej przyznanych udziałów lub akcji właściwej spółki przejmującej, określonej według oświadczenia, o którym mowa w art. 534 § 2 pkt 4, bądź 10% wartości nominalnej przyznanych udziałów lub akcji właściwej spółki nowo zawiązanej. Dopłaty spółki przejmującej są dokonywane z zysku bądź z kapitału zapasowego tej spółki. Każda ze spółek przejmujących lub spółek nowo zawiązanych może wydanie swoich udziałów albo akcji wspólnikom spółki dzielonej uzależnić od wniesienia dopłat w gotówce.

Podział banku w formie spółki akcyjnej poprzedzać musi zgoda Komisji Nadzoru
Bankowego (dalej KNB). Jej brak lub decyzja odmowna oznaczają niemożność skorzystania z tego rozwiązania. W każdym zatem przypadku nabywcą majątku banku dzielonego, tak samo jak nabywcą przedsiębiorstwa bankowego lub jego części, może być tylko bank lub instytucja kredytowej. Trzeba podkreślić, że z punktu widzenia klientów banków zawsze będą oni klientami instytucji mającej licencję bankową, podlegającej nadzorowi w kraju macierzystym i korzystającym z gwarancji odpowiedniej instytucji. Poszerzenie instrumentów prawnych prowadzących do danego celu oznacza większą elastyczność i możliwość dostosowania procedur prawnych do konkretnej, danej sytuacji, nie jest natomiast łatwiejsze w tym sensie, że zawsze warunkiem skorzystania przez zainteresowanych z danej procedury jest uzyskanie zgody Komisji Nadzoru Bankowego.

Pamiętać należy, że działalność bankową, zgodnie z podstawowymi regulacjami Prawa bankowego, mogą wykonywać tylko banki utworzone na podstawie zezwolenia Komicji Nadzoru Finansowego. Dlatego dopuszczona możliwość podziału działającego banku przez wydzielenie, możliwa jest tylko częściowo i sprowadzać się może tylko i wyłącznie do przeniesienia części majątku spółki dzielonej (banku dzielonego) na podmiot wskazany w treści art. 124c ust. 1 (bank działający w formie spółki akcyjnej lub instytucja kredytowa).

Podział banku działającego w postaci spółki akcyjnej przez wydzielenie

Zasadniczo podział przez wydzielenie polega na przeniesieniu części majątku dzielonej spółki na istniejącą spółkę lub spółkę zawiązaną. Podział przez wydzielenie może nastąpić przez obniżenie kapitału zakładowego spółki dzielonej lub z kapitałów własnych tej spółki innych niż zakładów, tzn. z kapitału zapasowego lub kapitałów rezerwowych, tworzonych zgodnie z przepisami o rachunkowości. Zgodnie z uwagami poczynionymi powyżej, zgodnie z jednoznacznie brzmiącą treścią przepisu art. 124c ust. 1, przeniesienie części majątku dopuszczalne jest tylko na bank działający w formie spółki akcyjnej lub instytucję kredytową. Zasadnym wydaje się dopuszczenie przez ustawodawcę możliwości, by podmiotem, na który przenoszona jest część majątku dzielonego banku była instytucja kredytowa, nie będąca bankiem.

Dopuszczalny jest więc taki sposób podziału istniejącego banku, że wydzielona zostanie część jego majątku i działalności, która następnie przeniesiona zostanie na inny działający bank lub banki albo instytucje kredytowe. Pamiętać należy, że działalność przeniesiona na instytucję kredytową, nie może być tą działalnością, której prowadzenie zastrzeżone zostało jedynie dla banków.

Ocena wprowadzonych regulacji i ich wpływ na klientów

Dokonując oceny wprowadzonych zmian, trzeba zacząć od stwierdzenia, że podmioty działające na rynku, a więc także banki, powinny mieć, w miarę możliwości, jak najszersze możliwości samodecydowania o sobie, zwłaszcza w kwestii prowadzenia restrukturyzacji prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej. Taki cel wprowadzonych zmian jak najbardziej zasługuje na aprobatę. Jednakże równocześnie podkreślić należy, że podmioty kwalifikowane, jakimi są banki, ich olbrzymie znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania rynku finansowego w kraju, nie pozwala na wprowadzenie całkowitej swobody w tym zakresie.

Zmiany wprowadzone omawianą nowelą Prawa bankowego są niewłaściwe i mogą wywołać negatywne konsekwencje. Zagrożenia z tym związane sprowadzają się przede wszystkim do możliwości takiej restrukturyzacji banków, które (korzystne dla samego banku lub podmiotu zarządzającego) mogą narazić cały system finansowy na straty, zarówno sektor publiczny jak i prywatny. W dzisiejszym stanie prawnym możliwe jest bowiem takie przeprowadzenie podziału, które pozwoli na wydzielenie z istniejącego podmiotu tej części działalności, która jest korzystna (opłacalna) dla podmiotu zarządzającego, a pozwoli na pozbycie się tej części, która jest mało lub wcale niekorzystna i przeniesienia jej na wydzielony ze struktur bank. Taki wydzielony bank, obciążony mało korzystną gospodarczo działalnością, w jakiś czas po podziale ogłosi upadłość, a koszta takiej zmiany zapłaci Bankowy Fundusz Gwarancyjny.

Nowelizacja Prawa bankowego spowoduje w przeciągu czasu znaczne powstanie ryzyka utraty zaufania klientów, a w konsekwencji destabilizację sytuacji banku. W przypadku dzielenia banków mających więcej niż jednego akcjonariusza prawdopodobieństwo podziału banków spowodować może konflikt pomiędzy nimi. Podział banków ma zatem szczególnie istotne znaczenie w przypadku banków giełdowych, mających wśród akcjonariatu mniejszościowych udziałowców, takich jak np. fundusze inwestycyjne lub emerytalne. Mogą one uważać się za wręcz zobowiązane (ze względu na interes swoich klientów) do sprzeciwiania się planom akcjonariuszy większościowych w kwestii podziału banku, o ile wartość ich inwestycji miałaby na tym ucierpieć. Koszt  „technicznego” podziału przez wydzielenie może być znaczący i wpływać na wartość inwestycji w danym banku. Zawsze możliwe zaskarżenie do sądu decyzji walnego zgromadzenia akcjonariuszy banku o podziale prowadzić może do przedłużenia realizacji zamierzonej „restrukturyzacji” przez podział.

KNB nie będzie miała żadnych środków przeciwdziałania wystąpieniu tego rodzaju sytuacji – potencjalnie wysoce ryzykowne dla danego banku lub sektora bankowego. Wycofywanie z banku depozytów na masową skalę zawsze musi prowadzić do zachwiania jego płynności, do powstania sytuacji konfliktowych, wywołujących stan niepewności, co z reguły narusza zaufanie klientów do banku będącego przedmiotem konfliktu. Również oceny skutków podziału dla klientów mogą być różne. Mimo pozytywnej decyzji KNB, klienci i ich depozyty mogą masowo opuszczać wydzielaną część bądź pozostałą po wydzieleniu i władze nadzorcze nie będą w stanie temu zapobiec.

Należy wreszcie zwrócić uwagę, że cele nowelizacji mogą być skutecznie osiągane przy zastosowaniu obecnie istniejących rozwiązań ustawy Prawo bankowe. Ustawa ta dopuszcza bowiem możliwość zbycia przedsiębiorstwa bankowego lub jego zorganizowanej części przez bank na rzecz innego banku lub instytucji kredytowej. Zbycie takie następuje na zasadach ogólnych przewidzianych w kodeksie cywilnym, przy czym transakcja taka wymaga zezwolenia KNB. Określenie składników przedsiębiorstwa bankowego podlegającego zbyciu, (a w szczególności zbycie czy nabycie wraz z przedsiębiorstwem bankowym lub jego częścią zobowiązań lub należności banku związanych z działalnością tego przedsiębiorstwa), wymaga uprzedniego uregulowania w umowie będącej podstawą zbycia czy nabycia banku. Zastosowanie znajdują tutaj zasady przewidziane w przepisach kodeksu cywilnego, dotyczące zmiany wierzyciela lub dłużnika które wymagają m. in. zgody wierzyciela -deponenta na zmianę dłużnika-banku oraz zmiany w umowach pomiędzy bankiem a klientami. Jest to sytuacja odmienna od uregulowanego w przepisach k.s.h. podziału spółki, w przypadku którego dochodzi do tzw. sukcesji generalnej, tj. wstąpienia spółek przejmujących lub spółek nowo zawiązanych, powstałych w związku z podziałem, w określone w planie podziału prawa i obowiązki spółki dzielonej. Innym sposobem restrukturyzacji majątku banku przewidzianym w przepisach ustawy Prawo bankowe (art. 92a – 92c Sekurytyzacja wierzytelności banku) .

Sekurytyzacja polega na wykupie wierzytelności ze środków uzyskanych z emisji obligacji. Sekurytyzacja określa proces emisji papierów wartościowych, które zabezpieczone są przez grupę wyselekcjonowanych aktywów. Jest to sytuacja, w której dłuższe papiery wartościowe (np. obligacje czy certyfikaty inwestycyjne) są sprzedawane.

Konkluzja

Oceniając wprowadzone zmiany, trzeba mieć na uwadze przede wszystkim okoliczności, jakie towarzyszyły uchwaleniu zmian. Jak już na wstępie zostało wspomniane, nowelizacja powstała na gruncie sporu Skarbu Państwa z UniCredito. Sposób i treść uchwalenia tej nowelizacji wydają się aż nadto wskazywać, że dokonane one zostały pod wpływem potrzeby, która wiązała się z potrzebą podziału Banku BPH. 

Podsumowując:

1. Regulacja Prawa bankowego wpłynie na podmioty działające w obrębie sektora bankowego, przede wszystkim banki funkcjonujące w formie spółki akcyjnej, które uzyskają większą możliwość przeprowadzenia zmian strukturalnych.

2. Ustawa nie będzie miała negatywnego wpływu na sektor finansów publicznych, w tym budżet państwa i budżety jednostek samorządu terytorialnego.

3. Regulacja z pewnością wpłynie na rynek pracy, gdyż w przypadku podziału banków nastąpią widoczne zmiany w strukturze ich zatrudnienia.

4. Regulacja Prawa bankowego raczej nie wpłynie korzystnie na rozwój sektora bankowego, a przez to nie poprawi ogólnej sytuacji gospodarczej.

5. Ustawa ta nie jest sprzeczna z prawem Unii Europejskiej. Nowelizacja ustawy Prawo bankowe została tym samym pozytywnie zaopiniowana przez Europejski Bank Centralny.

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 18 października 2006 r. o zmianie ustawy Prawo bankowe (Dz.U. nr 190, poz. 1401);
• Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (Dz.U. z 2000 r. nr 72, poz. 665 ze zm.);
• Ustawa z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz.U. nr 94, poz. 1037 ze zm.).

Przemysław Gogojewicz