Prawa i obowiązki w podatku VAT

W świetle przepisów ustawy o VAT obowiązki podmiotu rozpoczynającego działalność gospodarczą nie są związane z terminem rozpoczęcia bytu prawnego tego podmiotu (wpis do rejestru przedsiębiorców lub rejestru sądowego), ale wyłącznie z terminem wykonania pierwszej czynności podlegającej podatkowi VAT.

Regulacje prawne

Wynika to z zapisu art. 15 ustawy o VAT, w myśl którego, podatnikami podatku VAT są osoby prawne, jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne, wykonujące samodzielnie działalność gospodarczą, bez względu na cel czy też rezultaty takiej działalności. Definicja działalności gospodarczej określona została w ust. 2 tego artykułu i jest to wszelka działalność producentów, handlowców lub usługodawców, w tym podmiotów pozyskujących zasoby naturalne oraz rolników, a także działalność osób wykonujących wolne zawody, również wówczas, gdy czynność została wykonana jednorazowo, w okolicznościach wskazujących na zamiar wykonywania czynności w sposób częstotliwy. Działalność gospodarcza obejmuje również czynności polegające na wykorzystywaniu towarów lub dóbr niematerialnych w sposób ciągły dla celów zarobkowych.

Przykład

Zakładamy, że podatnik zarejestruje działalność budowlaną od 5 sierpnia 2005 r. W dniu 30 sierpnia rozpocznie wykonywanie usługi, na którą wcześniej podpisał stosowną umowę. Roboty zostaną ukończone 15 października i wtedy podatnik wystawi fakturę VAT, a wartość wykonanej usługi stanowić będzie kwotę 10.000 zł.

W przedstawionym przypadku kwota uprawniająca do zwolnienia podmiotowego będzie więc niższa od wartości tej jednej usługi ponieważ wynosi 40.900 zł x 78 dni/365 dni = 8.740,30 zł.

Co nie jest działalnością?

Na mocy art. 15 ust. 3 ustawy, za wykonywaną samodzielnie działalność gospodarczą, nie uznaje się czynności:

• z tytułu których przychody zostały wymienione w art. 12 ust. 1-6 ustawy z dnia 26 lipca
  1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2000 r. nr 14, póz. 176, ze zm.);
• wykonywanych przez osobę fizyczną na podstawie umowy agencyjnej,  umowy
  zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące umowy zlecenia, albo umowy o dzieło, jeżeli umowę taką zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy;
• z tytułu których przychody zostały wymienione w art. 13 pkt 2-8 ustawy z dnia 26 lipca 1991r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, jeżeli z tytułu wykonania tych czynności osoby te są związane ze zlecającym wykonanie tych czynności prawnymi więzami tworzącymi stosunek prawny pomiędzy zlecającym wykonanie czynności i wykonującym zlecane czynności co do warunków wykonywania tych czynności, wynagrodzenia i odpowiedzialności zlecającego wykonanie tych czynności.

Podmiot, który rozpocznie samodzielną działalność gospodarczą w trakcie roku podatkowego ma do wyboru dwie możliwości:

• skorzystanie ze zwolnienia z podatku VAT na mocy art. 113 ust. 9, lub
• zarejestrowanie się jako czynny podatnik podatku VAT.

Kto może skorzystać ze zwolnienia?

W myśl art. 113 ust. 9 ustawy o VAT, podmiot rozpoczynający wykonywanie czynności określonych w art. 5 w trakcie roku podatkowego jest zwolniony od podatku, jeżeli przewidywana przez niego wartość sprzedaży nie przekroczy, w proporcji do okresu prowadzonej sprzedaży, kwoty wyrażonej w złotych odpowiadającej równowartości 10.000 euro. Zgodnie z art. 5 ustawy czynności podlegające opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług to:

• odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju,
• eksport towarów,
• import towarów,
• wewnątrzwspólnotowe nabycie towarów za wynagrodzeniem na terytorium kraju,
• wewnątrzwspólnotowa dostawa towarów.

Sposób przeliczania wartości wyrażonej w euro na złote polskie określony jest w art. 113 ust. 14 pkt 1 i wynika z niego, iż w terminie do 31 grudnia poprzedzającego rok podatkowy, Minister Finansów ustali w drodze rozporządzenia powyższą kwotę, obliczoną według ‚ średniego kursu euro, ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski na pierwszy dzień roboczy października, w zaokrągleniu do 100 zł. Na rok 2005 równowartość 10.000 euro czyli kwota uprawniająca do zwolnienia podmiotowego z VAT wynosi 43.800 zł.

Należy przy tym zwrócić uwagę na specyfikę użytych w art. 113 ust. 9 sformułowań. Otóż podatnikiem co do zasady jest podmiot dokonujący czynności, o których mowa w art. 5 (wymienionych powyżej), jednakże limit, o którym mowa, oblicza się sumując kwoty dotyczące tylko niektórych z ww. czynności, a mianowicie kwoty uzyskane ze sprzedaży.

Limit obrotów bez importu

Sprzedaż na potrzeby ustawy o VAT definiowana jest w art. 2 pkt 22 i obejmuje następujące czynności:

• odpłatną dostawę towarów na terytorium kraju,
• odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju,
• eksport towarów,
• wewnątrzwspólnotowa dostawę towarów.

Do limitu obrotów nie wlicza się importu towarów oraz wewnątrzwspólnotowego nabycia towarów. Ponadto na podstawie art. 113 ust. 2, do ww. limitu nie wlicza się odpłatnej dostawy towarów oraz odpłatnego świadczenia usług zwolnionych od podatku, a także towarów, które na podstawie przepisów o podatku dochodowym są zaliczane przez podatnika do środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych podlegających amortyzacji.

Zwolnienie podmiotowe przysługuje z mocy prawa. Przedsiębiorcy, którzy decydują się na zwolnienie podmiotowe nie muszą składać żadnych deklaracji informujących urząd skarbowy o wyborze zwolnienia. Ustawa (art. 96 ust. 3) nie odbiera im jednak prawa do złożenia zgłoszenia rejestracyjnego VAT-R, co oznacza, że mogą dokonać tego w terminie wcześniejszym, zanim utracą prawo do zwolnienia z VAT.

Zgłoszenie rejestracyjne (na druku VAT-R) obowiązkowo składa tylko ten podatnik, który chce zrezygnować z przysługującego mu zwolnienia podmiotowego lub który z tego zwolnienia korzystać nie może (o czym mowa poniżej), a zgłoszenie to powinno być dokonane przed dniem wykonania pierwszej czynności podlegającej opodatkowaniu.

Wyłączeni ze zwolnienia

Ze zwolnienia z podatku VAT nie mogą skorzystać podmioty wymienione w art. 113 ust. 13 ustawy o VAT, czyli podatnicy:

• dokonujący dostawy wyrobów z metali szlachetnych lub z udziałem tych metali, których lista zawarta jest w załączniku do rozporządzenia z dnia 27 kwietnia 2004 r. w sprawie zwrotu podatku niektórym podatnikom, zaliczkowego zwrotu podatku, zasad wystawiania faktur, sposobu ich przechowywania oraz listy towarów i usług, do których nie mają zastosowania zwolnienia od podatku od towarów i usług (Dz. U. nr 97, póz. 971);
• dokonujący dostawy towarów opodatkowanych podatkiem akcyzowym, z wyjątkiem: energii elektrycznej (PKWiU 40.10.10), perfum i wód toaletowych (PKWiU 24.52.11), kosmetyków upiększających do ust i oczu (PKWiU 24.52.12), kosmetyków do manicure i pedicure (PKWiU 24.52.13), pudrów kosmetycznych i higienicznych – z wyłączeniem przeznaczonych dla dzieci (PKWiU ex 24.52.14-00), pozostałych kosmetyków upiększających do twarzy (PKWiU 24.52.15-00.10), dezodorantów osobistych i preparatów przeciwpotowych (PKWiU 24.52.19-50.00), preparatów do higieny intymnej (PKWiU   24.52.19-90.10), środków higienicznych kosmetycznych, gdzie indziej niewymienionych (PKWiU 24.52.19-90.3), preparatów toaletowych dla zwierząt (PKWiU 24.52.19-90.60), kosmetyków i wyrobów perfumeryjnych, pozostałych, gdzie indziej niesklasyfikowanych (PKWiU 24.52.19-90.90), kart do gry – z wyłączeniem kart do gry dla dzieci (PKWiU ex 36.50.41-00), cygar, również z obciętymi końcami, cygaretek i papierosów z tytoniu lub namiastek tytoniu (PKWiU 16.00.11), tytoniu do palenia (PKWiU 16.00.12-30), tabaki (PKWiU ex 16.00.12-90.20);
• dokonujący dostawy nowych środków transportu, terenów budowlanych oraz przeznaczonych pod zabudowę;
• notariusze, adwokaci i radcowie prawni; wykonujący usługi prawnicze;
• świadczący usługi w zakresie doradztwa i rzeczoznawstwa, z wyłączeniem doradztwa rolniczego związanego z uprawą roślin i hodowlą zwierząt, a także związanego ze sporządzaniem planu zagospodarowania i modernizacji gospodarstwa rolnego
• świadczący usługi jubilerskie;
• niemający siedziby lub miejsca zamieszkania na terytorium kraju.

Podmioty te bez względu na wysokość osiągniętych obrotów, stają się podatnikami podatku VAT w momencie wykonania jednej z wymienionych powyżej czynności.

Dla kogo korzystne?

Podmiot rozpoczynający działalność gospodarczą, któremu przysługuje prawo do zwolnienia, powinien przeanalizować, czy z ekonomicznego punku widzenia zwolnienie jest korzystne dla jego firmy. Podstawowym kryterium przy tej ocenie powinien być sposób prowadzenia działalności gospodarczej, a dokładnie rodzaj odbiorców, do których firma zamierza kierować swoje usługi (towary).

Generalnie zwolnienie podmiotowe z podatku VAT jest korzystne dla podatników, którzy dokonują sprzedaży na rzecz:

• osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej,
• podmiotów prowadzących działalność gospodarczą zwolnionych podmiotowo z VAT,
• podmiotów wykonujących wyłącznie czynności zwolnione przedmiotowo z VAT.

Podmiot zwolniony z podatku VAT do sprzedawanych  usług (towarów) nie dolicza podatku VAT, co powoduje, że jego produkty maja. niższą cenę brutto. Cena brutto istotna jest jednak wyłącznie dla odbiorcy towaru, który nie jest podatnikiem VAT. W sytuacji gdy kontrahentami podatnika są podmioty będące podatnikami VAT, to zainteresowane są one poziomem cen netto (czyli z możliwością odliczenia podatku naliczonego), a nie poziomem cen brutto, ponieważ taka transakcja (w kwotach brutto, niezawierających podlegającego odliczeniu VAT naliczonego) zdecydowanie zwiększa cenę produktu finalnego. W takich przypadkach korzystanie ze zwolnienia podmiotowego przez dostawcę nie jest, więc korzystne, ponieważ podatnik nie może wystawić faktury VAT, a co za tym idzie jego kontrahenci nie mogą odliczyć podatku naliczonego zawartego w zakupach jego towarów, czy usług.

Kiedy zwolnienie podmiotowe jest niekorzystne?

Zwolnienie podmiotowe niekorzystne jest również w sytuacji, gdy podatnik rozpoczynający działalność gospodarczą zamierza dokonywać dużych zakupów inwestycyjnych. Jako niezarejestrowany podatnik VAT nie ma prawa odliczać podatku naliczonego zawartego w tych zakupach, co znacznie podwyższy koszty jego działalności.

Zwolnienie podmiotowe z podatku VAT nie jest korzystne w sytuacji gdy:

• nabywcami towarów i usług oferowanych przez podatnika są podatnicy VAT nie korzy stajacy ze zwolnienia,
• podatnik dokonuje sprzedaży towarów i usług opodatkowanych stawką niższą niż podstawowa, w wyniku czego w przypadku rezygnacji ze zwolnienia wystąpiłaby
  u niego nadwyżka podatku naliczonego nad należnym,
• podatnik dokonuje dużych zakupów inwestycyjnych.

Poza względami ekonomicznymi należy oczywiście wziąć pod uwagę najważniejszą zaletę zwolnienia podmiotowego, którą jest znaczne ograniczenie obowiązków związanych z prowadzeniem dokumentacji podatkowej.

Podatnicy zwolnieni podmiotowo nie muszą bowiem:

• składać zgłoszenia rejestracyjnego w podatku VAT,
• składać deklaracji miesięcznych VAT-7,
• prowadzić rejestru zakupów.

Podstawa prawna

: Ustawa o podatku od towarów i usług (Dz.U z 2004 r Nr 54 poz, 535 z póź zm.)

Przemysław Gogojewicz