System finansowy podmiotu gospodarczego to określony przepisami prawnymi zespół norm, zasad i form organizacyjnych, które określają proces gromadzenia i wykorzystywania na określone cele środków pieniężnych. System finansowy obejmuje także sposób rozliczeń: z odbiorcami i dostawcami, bankiem, budżetem państwa, a także podział wyniku finansowego.
Majątek trwały i obrotowy
Warunkiem wykonywania działalności gospodarczej jest dysponowanie przez podmiot gospodarczy środkami rzeczowymi i finansowymi. Środki rzeczowe to budynki, biuro, jego wyposażenie, ale także środki pieniężne i papiery wartościowe. Część tych środków jest własnością lub współwłasnością podmiotu gospodarczego i tą część nazywamy majątkiem podmiotu gospodarczego, inna część środków może być własnością innych podmiotów gospodarczych, która na podstawie umów prawnych jest odpłatnie udostępniona podmiotom gospodarczym.
Ze względu na okres użytkowania dzielimy majątek na trwały i obrotowy. Rzeczowy majątek trwały obejmuje środki trwałe i inwestycje. Środki trwałe to środki pracy których okres użytkowania jest dłuższy o jeden rok, a wartość początkowa większa niż jeden tysiąc zł. Środki nie zużywają się w jednym cyklu produkcyjnym tzn. mogą być długo używane nie zmieniając swojej postaci i przekazują część swojej wartości produktom pracy.
W praktyce przyjęto, że środki trwałe muszą spełniać następujące warunki:
- stanowią własność lub współwłasność danej jednostki gospodarczej lub udostępnione innym podmiotom gospodarczym w innym trybie np. leasing,
- są kompletnie zdatne do użytku w momencie przyjęcia ich do użytkowania,
- przewidywalny okres ich użytkowania jest dłuższy niż 1 rok,
- są przeznaczone na własne potrzeby lub na potrzeby wynajmu czy innej formy odpłatnego udostępnienia.
Do środków trwałych zalicza się także inwentarz żywy, przeznaczony na własne potrzeby jednostki na okres dłuższy niż 1 rok. Jeżeli określona jednostka używa na podstawie najmu lub umowy dzierżawy środka trwałego i dokonuje odpisów amortyzacyjnych, środki te też zaliczane są do środków trwałych tej jednostki gospodarczej.
Ze względu na związek środków trwałych z charakterem działalności jednostki gospodarczej środki trwałe dzieli się na:
- środki trwałe produkcyjne: uczestniczące bezpośrednio lub pośrednio w procesie produkcji bądź obsługujące procesy pomocnicze (np. magazynowanie transport),
- środki trwałe nieprodukcyjne: do których należą domy mieszkalne, obiekty socjalno-kulturalne i ich wyposażenie.
Biorąc pod uwagę stopień wykorzystania rozróżnia się środki trwałe:
- środki trwałe czynne np. uczestniczą stale w działalności gospodarczej przedsiębiorstwa,
- środki trwałe nieczynne okresowo np. wycofane z eksploatacji w celu remontu lub ze względu na sezonowość produkcji,
- środki trwałe uznane za trwale nieczynne: np. stanowiące rezerwę lub nieczynne z powodu braku popytu na artykuły produkowane przez ten środek trwały.
Zbiorcze grupy środków trwałych:
- środki trwałe zapewniające odpowiednie warunki dla procesów produkcyjnych i ochraniające te procesy oraz umożliwiające działalność nieprodukcyjną, obejmujące grunty, budynki i budowle,
- środki trwałe oddziaływujące bezpośrednio na proces gospodarczy, do których zalicza się maszyny, urządzenia, wyposażenie techniczne oraz narzędzia,
- środki trwałe umożliwiające przemieszczenie rzeczowych składników majątku oraz osób, którymi są środki i urządzenia transportowe.
Struktura środków trwałych określa najczęściej udział poszczególnych grup rodzajowych tych środków w ogólnej wartości środków trwałych. Zróżnicowanie w strukturze środków trwałych wynika z rodzaju wytwarzanych produktów, stosowanej technologii oraz stopnia mechanizacji i automatyzacji procesu produkcyjnego.
Inwestycje są produktami zaliczanymi do rzeczowego majątku trwałego. Nabywane lub wytwarzane po to aby:
- zwiększyć stan posiadanych środków trwałych,
- wymienić te środki które są już zużyte,
- zmodernizować czyli unowocześnić posiadane środki trwałe.
Rzeczowe składniki majątku trwałego nie zużywają się całkowicie w czasie jednego cyklu gospodarczego. Zużywają się one tylko w niewielkim stopniu w trakcie poszczególnych operacji gospodarczych.
Wartości niematerialne i prawne są elementem majątku trwałego nie mającej rzeczowej postaci, do których zalicza się:
- koszty prac rozwojowych, obejmujące nakłady na badania lub pozyskiwanie wiedzy, których wynik wykorzystywany jest do produkcji ulepszonych produktów,
- wartość firmy,
- pozostałe wartości niematerialne i prawne zawierające prawo do użytkowania wieczystego gruntów, prawa autorskie, patenty,
- programy komputerowe o przewidywalnym okresie użytkowania ponad 1 rok,
- udzielone pożyczki na poczet nabycia wartości niematerialnych i prawnych,
- koszty organizacyjne poniesione przy założeniu lub późniejszym rozszerzeniu spółki akcyjnej.
Firma, bank i kredyt
Kredyt oznacza stosunek ekonomiczny polegający na odstąpieniu prze jedną stronę na rzecz drugiej określonej wartości w pieniądzu lub w towarach, pod warunkiem zwrotu w określonym terminie ekwiwalentu jej wartości, zazwyczaj łącznie z wynagrodzeniem w postaci procentu.
Funkcje kredytu:
- funkcja emisyjna (płatnicza) oznacza, że kredyt bankowy jest instrumentem emisji pieniądza odpowiednio do wzrostu zapotrzebowania na pieniądz, wynikającego ze wzrostu produkcji dóbr i usług, obrotu towarowego oraz dochodów. Wprowadzanie wyemitowanego pieniądza do obrotu odbywa się prawie wyłącznie przez udzielanie kredytów bankowych podmiotom gospodarczym,
- funkcja rozdzielcza wynika z rozbieżności w czasie między przychodami i wydatkami jednostek gospodarczych oraz ludności. Kredyt spełniający tę funkcję niweluje wspomniane rozbieżności i przemieszcza nagromadzone czasowo zasoby pieniężne podmiotów gospodarczych i oszczędności ludności do jednostek wyrażających zapotrzebowanie na środki pieniężne,
- funkcja dochodowa polega na tym, że kredyt służy do tworzenia dodatkowych dochodów, zwiększając siłę nabywczą po stronie kredytobiorcy. To dodatkowe tworzenie dochodów powiększa popyt produkcyjny i konsumpcyjny, gdyż umożliwia nabycie dóbr i usług jednostkom nie dysponującym obecnie własnymi środkami,
- funkcja motywacyjna może być wykorzystana przez kredytodawcę do poprawy procesów gospodarczych w jednostce zaciągającej kredyt, jeżeli zaciągnięcie kredytu uzależnione jest od osiągnięcia określonej kondycji ekonomicznej kredytobiorcy.
Podstawowymi podmiotami kredytu są:
- kredytodawca może nim być osoba prywatna, podmiot gospodarczy, lecz zazwyczaj są nim instytucje zawodowo zajmujące się udzielaniem kredytów, a więc banki i kasy oszczędnościowe,
- kredytobiorca może nim być jednostka gospodarcza z różnych działów gospodarki narodowej lub osoba fizyczna.
Kredyty mogą być klasyfikowane według różnych kryteriów. Mimo wielkiego bogactwa form i rodzajów kredytów można przyjąć za cele poznawcze pewne kryteria pozwalające wyodrębnić podstawowe układy klasyfikacyjne.
Ze względu na kryterium przeznaczenia wyróżnia się:
- kredyty konsumpcyjne, udzielane ludności na zakup przemysłowych artykułów konsumpcyjnych, budownictwo mieszkaniowe i na inne produkty,
- kredyty na działalność gospodarczą, udzielane podmiotom gospodarczym na różne cele.
Podział kredytu za względu na okres, na który jest udzielany i po upływie którego powinien być spłacony, dzieli się na:
- krótkoterminowy udzielany na okres kilku miesięcy, co najwyżej roku,
- średnioterminowy udzielany na kilka lat bardzo często okres ten wynosi od 1 do 3 lat,
- długoterminowy udzielany na okres wieloletni od 3 do 10 lat, a nawet na dłużej.
Ze względu na przedmiot kredytu rozróżnia się dwa podstawowe rodzaje:
- kredyty inwestycyjne, przeznaczone na finansowanie nakładów inwestycyjnych,
- kredyty obrotowe, przeznaczone na finansowanie działalności eksploatacyjnej.
Wśród kredytów obrotowych rozróżnia się kredyty płatnicze (kasowe, przejściowe), zaciągane na pokrycie wymaganych zobowiązań i pilnych płatności gotówkowych, - kredyty sezonowe, zaciągane na skup produktów sezonowych lub sfinalizowanie gromadzonych zapasów przedsezonowych.
Kredyty mogą być udzielane dwiema metodami:
- w rachunku bieżącym,
- w rachunku kredytowym.
Kredyt w rachunku bieżącym jest udzielany poprzez uprawnienie kredytobiorcy do zadłużenia się na bankowym rachunku bieżącym do wysokości przyznanego kredytu. Każdy wpływ środków na ten rachunek zmniejsza zadłużenie i umożliwia ponowne zadłużenie się. Jest wiec to kredyt odnawialny.
Druga metoda polega na prowadzeniu przez bank odrębnego rachunku kredytowego, na którym ewidencjonuje się wykorzystanie przyznanego kredytu- może być on wykorzystany w transach oraz spłacany w ratach.
Stosując kryterium form kredytowania rozróżnia się:
- kredyty dyskontowe (wekslowe), udzielane poprzez wykup weksli przed ich terminem płatności,
- kredyty akceptacyjne, polegające na akceptowaniu wystawionych na bank weksli trasowanych ( bank zobowiązuje się do udzielenia kredytu na ich wykupienie), wykorzystanie tego kredytu może również nastąpić poprzez poręczenie weksla przez bank w drodze awalu,
- kredyty czekowe, służące na pokrycie czeków rozrachunkowych gwarantowanych przez bank w przypadku braku środków na rachunku wystawcy czeku,
- kredyty lombardowe, udzielane pod zastaw przedmiotów wartościowych lub papierów wartościowych,
- kredyty hipoteczne, udzielane pod zastaw hipoteczny, ustanowiony na nieruchomościach,
- kredyty inkasujące wierzytelności (faktoring- pośrednictwo), udzielane pod przeniesione wierzytelności z wierzyciela na bank w drodze cesji odpowiednich dokumentów.
Według specjalnych warunków kredytowych rozróżnia się poza kredytami zwykłymi:
- kredyty preferencyjne, udzielane na korzystniejszych warunkach na określone cele, np. na rozwój produkcji rolnej i przetwórstwa rolnego, na ochronę środowiska,
- kredyty dewizowe, udzielane w dewizach na transakcje w handlu zagranicznym.
Umowa kredytowa
Z prawa bankowego wynika, że przez umowę kredytową bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na określony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie do zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu.
W umowie o kredyt bankowy są zawarte warunki otrzymania kredytu, które obejmują: wielkość kredytu, oznaczenie stron umowy, termin spłaty kredytu i odsetek, sposób wykorzystania kredytu, określenie podstawowych obowiązków stron (obowiązku spłaty kredytu przez kredytobiorcę i obowiązku oddania do dyspozycji kredytobiorcy określonej kwoty środków pieniężnych przez bank), cena kredytu (wysokość prowizji i oprocentowanie), zakres uprawnień banku związanych z zabezpieczeniem kredytu, warunki korzystania przez kredytobiorcę z udzielonego kredytu.
Oprócz tego umowa kredytowa zawiera elementy o charakterze fakultatywnym, w których mogą być określone warunki szczegółowe dotyczące np. dodatkowego zabezpieczenia kredytu, sposobów kontrolowania kredytobiorcy przez bank, określenia warunków wypowiedzenia umowy kredytowej przez bank, możliwości wcześniejszych spłat kredytu przez kredytobiorcę, realizacji określonych zadań przy pomocy kredytu.
Współpraca z bankiem
Kontakty podmiotów gospodarczych z bankiem najczęściej sprowadzają się do tego, że NBP prowadzi rachunki bankowe urzędów skarbowych, na które podmioty gospodarcze odprowadzą podatki. Zasadniczą współprace prowadzą podmioty gospodarcze z bankami i dotyczy ona najczęściej następujących zadań:
- zlecanie bankowi przez podmiot gospodarczy otwarcia i prowadzenia rachunku bankowego oraz ewentualnie rachunków pomocniczych,
- gromadzenia w banku wolnych środków pieniężnych oraz lokat terminowych,
- zaciągania w banku kredytów w walucie polskiej i obcej,
- powierzania bankowi prowadzenia rozliczeń pieniężnych.
Dodatkowo współpraca z bankiem może obejmować:
- prowadzenie przez bank na zlecenie jednostki gospodarczej obrotu dewizami oraz obsługi finansowej zagranicą. Operacje zagraniczne obejmują rozliczenia międzynarodowe podmiotu gospodarczego z tytułu płatności niehandlowych, np. przekaz dewiz w związku z zaangażowanym kapitałem, spłata odsetek, lecz częściej są to rozliczenia handlowe z tytułu transakcji importowych i eksportowych,
- wykonywanie w imieniu podmiotu gospodarczego czynności związanych z emisją papierów wartościowych, realizowanie obrotu papierami wartościowymi oraz prowadzenie na zlecenie firmy kont depozytowych papierów wartościowych,
- przechowywanie przez bank przedmiotów i papierów wartościowych stanowiących własność podmiotu gospodarczego oraz udostępnienie skrytek sejmowych,
- udzielanie przez bank jednostkom gospodarczym poręczenia i gwarancji w różnego rodzaju transakcjach finansowych,
- uzyskiwanie z banku informacji o dostępności kredytów zagranicznych,
- przyjmowanie weksli do dyskonta,
- wykupywanie przez bank należności bieżących firm (factoring) lub należności terminowych (forfaiting),
- odkupywanie przez bank zaległych wierzytelności od jednostki gospodarczej, której jej kontrahenci nie spłacają terminowo należności,
- korzystanie przez podmiot gospodarczy z innych czynności świadczonych przez bank, np. doradztwo w sprawach finansowych.
Przedsiębiorstwo a instytucje ubezpieczeniowe
Istotą ubezpieczenia jest gromadzenie kapitału powstającego ze składek ubezpieczeniowych podmiotów przeznaczonego na wyrównanie uszczerbku materialnego lub łagodzenie następstw spowodowanych określonymi zdarzeniami losowymi.
Ubezpieczenie związane jest z ryzykiem, gdyż zdarzenie powodujące stratę może ale nie musi się wydarzyć i nie można z góry określić powstałej szkody. Stopień ryzyka powstania szkody jest głównym czynnikiem określającym wysokość składki ubezpieczeniowej. Składka ubezpieczeniowa, która ubezpieczony płaci do instytucji ubezpieczeniowej, powinna pokryć wypłatę przewidzianych odszkodowań (składka netto) oraz koszty działalności instytucji ubezpieczeniowej, jej zysk i działalność prewencyjną polegającą na zapobieganiu powstawaniu i rozszerzaniu się niepomyślnych zdarzeń losowych powodujących szkody (razem składka brutto). Generalne założenie ubezpieczeniowe stanowi, że składka netto powinna pokryć wypłatę odszkodowań.
W stosunku ubezpieczenia występują dwie lub 3 trzy osoby:
- ubezpieczający, który zawiera z instytucją ubezpieczeniową umowę ubezpieczenia i płaci ustaloną składkę oraz jest uprawniony do otrzymania odszkodowania, przy czym to uprawnienie może on przekazać na rzecz osoby trzeciej,
- ubezpieczony osoba, której dobra są objęte ochroną ubezpieczeniową i ma z tego tytułu prawo do odszkodowania, jeżeli szkoda wystąpi,
- ubezpieczyciel którym jest instytucja prowadząca działalność ubezpieczeniową, zwaną również asekuracyjną, pobierająca składki ubezpieczeniowe i wypłacająca odszkodowania.
W praktyce gospodarczej występuje podział na dwa główne rodzaje ubezpieczeń: społeczne i gospodarcze. Podstawą tego podziału jest przede wszystkim odmienność źródeł finansowania, odrębność organizacyjna ubezpieczycieli oraz przedmiot ubezpieczenia.
Ubezpieczenia mogą mieć charakter ubezpieczeń dobrowolnych, kiedy umowa o ubezpieczenie zawarta jest na podstawie wolnej decyzji ubezpieczającego oraz ubezpieczeń obowiązkowych zawieranych z mocy prawa.
Handel zagraniczny
Transakcjom w handlu zagranicznym towarzyszy wiele różnych dokumentów. Do najważniejszych dokumentów należą: faktura, dokumenty przewozowe (konosament, listy przewozowe, recepis pocztowy), dokumenty ubezpieczeniowe i dokumenty pomocnicze.
Faktura handlowa jest rachunkiem za sprzedane towar lub usługi. Potwierdza ona dokonanie dostawy, a dzięki temu że na fakturze zamieszczona jest wartość towaru lub usługi, może być wykorzystana do ustalenia wysokości cła.
Faktura jest podstawa do rozliczenia dostawy i zapłaty. Jeżeli towar przesyłany jest w partiach lub cena za towar ma być ustalona dopiero po otrzymaniu towaru, wystawiana jest faktura prowizoryczna, która nie jest księgowana i poprzedza ona wystawienie faktury ostatecznej, która stanowi podstawę do zapłaty.
Faktura pro forma jest typowa fakturą dla transakcji w handlu zagranicznym wystawiana przed wysłaniem towaru i przesłana odbiorcy po to, aby mógł on załatwić niezbędne formalności, jak np. pozwolenie przywozu towaru. Nie jest ona podstawa do dokonania zapłaty, ani nie jest dokumentem księgowym.
Konosament to dokument przewozowy występujący w transporcie morskim, który potwierdza przyjęcie ładunku do przewozu. Konosament zobowiązuje przewoźnika do wydania towaru odbiorcy. Konosament jest potwierdzeniem faktu zawarcia umowy o przewóz ładunku uprawniającym do dysponowania ładunkiem.
List przewozowy jest potwierdzeniem przyjęcia ładunku do przewozu. Recepis pocztowy jest potwierdzeniem przyjęcia przez pocztę przesyłki i zobowiązaniem do dostarczenia jej adresatowi.
Realizacja płatności
Rozliczenia zagraniczne z zagranicą przeprowadzane są za pośrednictwem wyspecjalizowanych w tej dziedzinie banków. Wykonują one dyspozycje płatnicze podmiotów gospodarczych, a także innych banków, różnych instytucji i osób prywatnych. W rozliczeniach zagranicznych korzystają one przy tym najczęściej z pośrednictwa swoich zagranicznych korespondentów. Wykorzystują rozgałęzioną w całym świecie sieć bankową. Banki współpracują wykonując wzajemne polecenia, a także przeprowadzają między sobą różne transakcje. Koncentracja obsługi rozliczeń zagranicznych w bankach wynika z charakteru wymiany międzynarodowej, a także z technicznych ułatwień, jakie stworzyła bankom teletransmisja. Ponadto banki chronią klientów przed ryzykiem towarzyszącym zagranicznym transakcjom.
W praktyce handlu zagranicznego istnieje duża różnorodność w kształtowaniu formy wzajemnych rozliczeń. Wynika ona z gry interesów pomiędzy partnerami umowy (wzajemnie sprzecznych preferencji, sytuacji finansowej stron) oraz sytuacji panującej w otoczeniu (polityka, możliwości systemu bankowego).
Wśród dokumentów, od których uzależniona jest zapłata, należy wyróżnić:
- dokumenty handlowe – wśród nich najważniejsza jest faktura,
- dokumenty ubezpieczeniowe – polisa ubezpieczeniowa,
- dokumenty finansowe – czek i weksel,
- dokumenty przewozowe – konosamenty i listy przewozowe.
Z punktu widzenia płatności najistotniejszą rolę pełnią dokumenty finansowe, które łącznie z innymi dokumentami lub samodzielnie mogą być podstawą do ubiegania się o zapłatę.
Sposób dokonania zapłaty za towar będący przedmiotem transakcji wymaga dokładnego sprecyzowania w kontrakcie. Jest to istotne zarówno z punktu widzenia eksportera, który na ogół wysyła towar przed otrzymaniem zapłaty, jak i z punktu widzenia importera, który dokonuje zapłaty najczęściej przed odebraniem towaru (pomija się tu sytuację, gdy importer płaci za towar bezpośrednio w kasie eksportera).
Zapłata za towar może mieć charakter nie uwarunkowany bądź uwarunkowany. W przypadku płatności nie uwarunkowanych świadczenie nie jest uzależnione od spełnienia przez beneficjenta jakichkolwiek warunków (formy te znajdują zastosowanie zarówno w rozliczeniach transakcji towarowych handlu międzynarodowego, jak tez przy opłacaniu usług, spłacie długu lub odsetek). W praktyce dotyczy to zapłat w formie czeku, weksla i polecenia wypłaty.
Wynik finansowy
Celem działalności każdego podmiotu gospodarczego jest osiąganie zysków nawet wtedy, gdy w bieżącej działalności podejmowane są działania, które zysku nie przynoszą. Warunkiem osiągania zysków jest uzyskiwanie nadwyżki przychodów nad kosztami.
Przychód to wartość sprzedanych przez podmiot gospodarczy towarów, usług lub produktów.
Do przychodów pomiotu gospodarczego zalicza się:
- przychody ze sprzedaży
Przychody ze sprzedaży to kwota należna przedsiębiorstwu z tytułu świadczeń wykonanych przez to przedsiębiorstwo. W przedsiębiorstwie przemysłowym są to głównie przychody ze sprzedaży produktów i usług przemysłowych, w przedsiębiorstwie handlowym są to przychody z tytułu sprzedaży towarów, a w przedsiębiorstwie usługowym, przychody za wykonane usługi, - przychody finansowe
Przychody finansowe to udokumentowane prawo podmiotu gospodarczego do zapłaty z tytułu dokonanej inwestycji kapitałowej (dochód) np. dywidenda, odsetki od lokat, przychód z tytułu sprzedaży papierów wartościowych przeznaczonych do obrotu, - pozostałe przychody operacyjne
Pozostałe przychody operacyjne to prawo do zapłaty z tytułu sprzedaży składników majątkowych wchodzących w skład podmiotu gospodarczego, np. sprzedaż majątku trwałego, sprzedaż materiałów lub wierzytelności (ale nie towaru).
Klasyfikacja kosztów
Koszt to celowe zużycie elementów majątku podmiotu gospodarczego lub też wynagrodzenie za pracę czy zapłatę za usługę. To zużycie musi przyczynić się do uzyskania przychodu. Dlatego często używa się określenia „koszt uzyskania przychodu”.
Do kosztów podmiotu gospodarczego zaliczamy:
- koszty sprzedanych usług, produktów i towarów – obejmują koszt wytworzenia sprzedanych produktów, wartość sprzedanych towarów i materiałów,
- koszty finansowe – obejmują m.in. : odsetki od otrzymanych kredytów, dyskonto weksli przekazanych do banku przed terminem ich płatności,
- pozostałe koszty operacyjne – obejmują stratę ze zbycia nie finansowych aktywów trwałych, aktualizacje wartości aktywów nie finansowych.
Koszty własne podmiotu gospodarczego mogą być klasyfikowane według różnych kryteriów. Lecz najczęściej sprowadza się koszty do trzech zasadniczych układów:
- układu rodzajowego,
- układu funkcjonalnego,
- układu kalkulacyjnego.
Układy te charakteryzują koszty z punktu widzenia ewidencyjno-organizacyjnego.
Na cele analizy gospodarczej i do celów sprawozdawczych grupuje się też koszty według układu analityczno-ekonomicznego.
Układ rodzajowy kosztów określa jakiego rodzaju koszty proste, czyli koszty obejmujące jednorodne składniki, ponosi przedsiębiorstwo. Koszty w układzie rodzajowym charakteryzują się tym, że obejmują całkowitą sumę kosztów danej kategorii w przedsiębiorstwie, bez względu na to, gdzie powstały i w jakim celu zostały
poniesione. Układ ten umożliwia badanie i porównywanie struktury kosztów. W ramach tego układu wyróżniamy grupy kosztów:
- zużycie materiałów i energii,
- usługi obce (np. usługi remontowe, transportowe),
- podatki i opłaty (np. podatek VAT nie podlegający potrąceniu, podatek akcyzowy),
- wynagrodzenia,
- narzuty na wynagrodzenia (np. składki na ubezpieczenie społeczne),
- świadczenia na rzecz pracowników ( odpisy na Fundusz Świadczeń Socjalnych),
- amortyzacja środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych,
- pozostałe koszty (zapłata odszkodowania).
Układ funkcjonalny kosztów uwzględniający miejsce powstania, grupujący koszty stosownie do stanowisk pracy lub komórek organizacyjnych bądź zgodnie z określonymi funkcjami spełnianymi przez podmiot gospodarczy, powodującymi powstanie kosztów.
Głównym celem tego grupowania jest stworzenie warunków do wewnętrznej analizy kosztów oraz ustalenia osób odpowiedzialnych za ich wysokość. Układ taki nazwany jest funkcjonalnym, ponieważ miejscami powstania kosztów są określone funkcje dotyczące przedsiębiorstwa jako całości. Można w nim wyodrębnić:
- koszty zakupu materiałów, związane z zaopatrzeniem przedsiębiorstwa w materiały,
- koszty produkcji, obejmujące koszty wydziałów, koszty produkcji podstawowej, koszty utrzymania zarządu przedsiębiorstwa,
- koszty sprzedaży, obejmujące koszty związane ze sprzedażą wyrobów gotowych czyli koszty reklamy, opakowań i transportu wyrobów gotowych.
Układ kalkulacyjny odgrywa dużą rolę w ustaleniu kosztu jednostki wyrobu i wskazuje jeden konkretny cel, na jaki koszty zostały poniesione. Koszty wg tego układu dzieli się je na:
- koszty bezpośrednie (koszty, które można bezpośrednio przypisać konkretnemu wyrobowi na podstawie odpowiednich dokumentów). W skład tych kosztów wchodzą:
– materiały bezpośrednie, są to surowce i materiały podstawowe, z których wytwarza się dany wyrób,
– paliwo i energia technologiczna obca, jeżeli istnieją odpowiednie przyrządy pomiarowe które pozwolą ustalić zużycie energii do produkcji danego wyrobu,
– płace bezpośrednie, czyli prace robotników zatrudnionych bezpośrednio przy produkcji określonych wyrobów,
– inne koszty bezpośrednie, np. koszty prób laboratoryjnych. - koszty pośrednie związane są z działalnością poszczególnych odcinków produkcyjnych lub całego przedsiębiorstwa i dotyczą wszystkich produkowanych tam wyrobów. Nie ma tu możliwości dokładnego ustalenia, jaka część kosztów przypada na określone wyroby. Koszty te dzieli się na :
– koszty wydziałowe, powstają w wydziałach produkcyjnych; są to koszty związane z utrzymaniem ruchu maszyn i urządzeń, utrzymaniem czystości pomieszczeń wydziałowych itp.,
– koszty ogólnego zarządu, to koszty dotyczące przedsiębiorstwa jako całości np. koszty zarządu, amortyzacja środków trwałych ogólnego zastosowania, koszty utrzymania magazynów, laboratoriów zakładowych,
– koszty sprzedaży związane ze sprzedażą wyrobów gotowych np. koszt wysyłki wyrobu.
Układ analityczno-ekonomiczny grupuje koszty według różnego punktu widzenia. W układzie tym wyodrębnia się:
- koszty proste obejmują niepodzielne i jednorodne pozycje kosztów (materiały, amortyzacja) czego przykładem jest większość kosztów w układzie rodzajowym,
- koszty złożone składają się z kilku elementów kosztów prostych (koszty remontów, koszty sprzedaży, koszty ogólnozakładowe),
- koszty stałe w wypadku wzrostu lub spadku sprzedaży koszty te utrzymują się na stałym niezmienionym poziomie (np. płace personelu technicznego, amortyzacja),
- koszty względnie stałe suma tych kosztów po przekroczeniu pewnego stopnia wzrostu lub spadku produkcji w pewnych okolicznościach może ulec zmianie,
- koszty zmienne ulegają wzrostowi lub spadkowi w miarę zmian wielkości produkcji,
- koszty rzeczowe (np. amortyzacja maszyn i urządzeń, zużycie materiałów, surowców i energii),
- koszty osobowe odnoszą się do nakładu pracy ludzkiej i obejmują wynagrodzenia i narzuty na płace oraz odpisy na fundusz świadczeń socjalnych,
- koszty zależne i niezależne klasyfikowane są z punktu widzenia możliwości wpływania na poziom kosztów przez samą jednostkę gospodarczą.
Ostateczny wynik finansowy
Wynik finansowy to różnica pomiędzy przychodami ze sprzedaży a kosztami ich uzyskania wygenerowana w okresie sprawozdawczym. Dodatni wynik finansowy (nadwyżka przychodów nad kosztami ich uzyskania) określany jest jako zysk. Ujemny wynik finansowy (nadwyżka kosztów nad przychodami) określany jest jako strata.
Wynik finansowy prezentowany jest w rachunku zysków i strat w ujęciu pięcioszczeblowym. Wyróżniamy zatem wynik finansowy ze sprzedaży, wynik finansowy z działalności operacyjnej, wynik finansowy z działalności gospodarczej, wynik finansowy brutto i wynik finansowy netto.
Wynik finansowy ze sprzedaży, stanowi różnicę między suma należnych przychodów ze sprzedaży produktów, towarów i innych składników aktywów obrotowych bez podatku od towarów i usług (VAT), a wartością sprzedanych składników wycenionych według kosztów wytworzenia (lub ceny nabycia) powiększoną o podatki obciążające sprzedawcę (np. podatek akcyzowy) oraz koszty ogólnego zarządu i koszty sprzedaży.
Wynik finansowy z działalności operacyjnej, stanowi różnicę miedzy sumą zrealizowanych pozostałych przychodów operacyjnych (np. sprzedaży nie finansowych aktywów trwałych, otrzymanych odszkodowań, odpisanych zobowiązań przedawnionych, dotacji), a sumą pozostałych kosztów operacyjnych (np. aktualizacja wartości aktywów nie finansowych).
Wynik finansowy z działalności gospodarczej to różnica między suma należnych przychodów z operacji finansowych a sumą kosztów z tych operacji.
Przychody z operacji finansowych obejmują np. przychody z tytułu udziałów w zyskach innych jednostek i papierów wartościowych. Na koszty operacji finansowych składa się: pokrycie strat w innych jednostkach, w których jednostka gospodarcza jest udziałowcem, wartość nabycia sprzedanych papierów wartościowych i inne,
Wynik finansowy brutto stanowi sumę wyników na działalności operacyjnej, operacjach finansowych i operacjach nadzwyczajnych, nie jest wartością stojącą do wyłącznej dyspozycji jednostki gospodarczej. Wynik ten ulega pomniejszeniu o obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego, do których zalicza się podatek dochodowy i inne obowiązkowe obciążenia np. obowiązkowe wpłaty z zysku na rzecz budżetu państwa z przedsiębiorstw państwowych oraz spółek skarbu państwa. Po uwzględnieniu wspomnianych obciążeń doprowadza się wynik finansowy brutto do wyniku finansowego netto, który stanowi zysk lub stratę jednostki gospodarczej.
Paweł Sankowski