O świadczeniach emerytalno-rentowych wiemy bardzo mało. Mało który też płatnik wie, o prawach, jakie mu przysługują przy nabywaniu tych świadczeń. Raport mówi m.in. o tym, jak wliczać wynagrodzenia chorobowe do podstawy wymiaru rent czy emerytur, czy też jak uwzględnia się zarobki przy ustalaniu emerytury czy renty?

Jak wliczać wynagrodzenia chorobowe i zasiłki do podstawy wymiaru emerytur i rent?

Pytanie 1:
W kwietniu 2006 r. spełniłem warunki do przyznania emerytury, a do jej ustalenia wskażę zarobki z lat 1995-2006. Czy w podstawie wymiaru emerytury zostaną uwzględnione wypłacone mi w 2004 r. wynagrodzenia chorobowe i zasiłki, jeżeli w tym roku moje zarobki przekroczyły roczną podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe?

Kwestie te reguluje art. 15 ust. 1, 3 i 3a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2004 r. nr 39, póz. 353 z późn. zm.; dalej: ustawy emerytalnej). Zgodnie z tymi przepisami do podstawy wymiaru emerytury przyjmuje się zarobki, które stanowiły podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe lub na ubezpieczenie społeczne w okresie wskazanym przez zainteresowanego. Do zarobków tych dolicza się przysługujące ubezpieczonemu w danym roku kalendarzowym kwoty wynagrodzenia chorobowego oraz zasiłków. Za lata 1999-2004 przysługujące świadczenia uwzględnia się w całości. Natomiast za kolejne, przypadające po 2004 r., w podstawie wymiaru emerytury uwzględnia się przysługujące świadczenia, ale tylko do kwoty nie przekraczającej łącznie z kwotą podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe – rocznej kwoty granicznej tej podstawy.

W podstawie wymiaru emerytury i renty uwzględnia się zarobki stanowiące podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe do wysokości nie przekraczającej rocznej kwoty granicznej – za lata kalendarzowe przypadające przed 2006 r. Do kwoty tej dolicza się świadczenia także wówczas, gdy podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe przekroczyła w danym roku kalendarzowym kwotę graniczną.

Za jaki okres, uwzględnia się zarobki przy ustalaniu emerytury lub renty?

Pytanie 2:
W marcu 2006 r. złożyłam wniosek o ustalenie prawa do wcześniejszej emerytury. Do ustalenia podstawy wymiaru tego świadczenia chciałabym wskazać zarobki z lat 1991-2000. W tym okresie (z wyjątkiem 1997 r.) uzyskiwałam wynagrodzenie wyższe od przeciętnego wynagrodzenia obowiązującego w poszczególnych latach. Czy istnieje możliwość, aby ZUS przy ustalaniu podstawy wymiaru emerytury wyłączył rok 1997, a uwzględnił zarobki np. z roku 1990?

Niestety nie ma takiej możliwości. Z art. 15 ust. 1 ustawy emerytalnej wynika, że podstawę wymiaru emerytury stanowi przeciętna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe lub na ubezpieczenie społeczne na podstawie przepisów prawa polskiego w okresie kolejnych 10 lat kalendarzowych, wybranych przez zainteresowanego z ostatnich 20 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zgłoszono wniosek o emeryturę. Przy ustalaniu kolejnych 10 lat kalendarzowych, przyjmuje się lata kalendarzowe następujące bezpośrednio po sobie, chociażby ubezpieczony w niektórych z tych lat przez okres roku lub w okresie krótszym niż rok nie pozostawał w ubezpieczeniu.

Do ustalenia podstawy wymiaru emerytury powinna Pani wskazać zarobki z kolejnych 10 lat kalendarzowych następujących bezpośrednio po sobie wybranych z ostatnich 20 lat kalendarzowych poprzedzających 2006 r., czyli z lat 1985-2005.

Pytanie 3:
W jaki sposób ZUS ustala okresy zatrudnienia dla celów ustalenia okresów
składkowych, jeżeli okresy zatrudnienia obejmują niepełne miesiące?

Zgodnie z § 31 rozporządzenia w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń przy obliczaniu okresów zatrudnienia dodaje się poszczególne okresy zatrudnienia obejmujące lata, miesiące i dni. Okresy niepełnych miesięcy zatrudnienia oblicza się w dniach. Sumę dni zamienia się na miesiące, przyjmując za miesiąc 30 dni kalendarzowych; sumę miesięcy zamienia się na lata, przyjmując pełne 12 miesięcy za jeden rok. Jeżeli w zaświadczeniu stwierdzającym okresy zatrudnienia podane są dniówki robocze, a nie okresy zatrudnienia, sumę dni zamienia się na miesiące, przyjmując za miesiąc 22 dni robocze a za okresy pracy przypadające przed dniem 1 stycznia 1981 r. – 25 dni roboczych.

Pytanie 4:
Od 1lipca 2004 r. pobieram świadczenie przedemerytalne. Czy okres pobierania tego świadczenia zostanie zaliczony do stażu pracy, od którego zależy prawo do emerytury?

Okres pobierania świadczenia przedemerytalnego jest okresem nie składkowym w rozumieniu przepisów ustawy emerytalnej. Przy ustalaniu prawa do emerytury uwzględnia się obok okresów składkowych również okresy nie składkowe, z tym że w wymiarze ograniczonym do 1/3 udowodnionych okresów składkowych. Zatem przy ustalaniu prawa do emerytury okres ten (wraz z pozostałymi okresami nie składkowymi) zostanie uwzględniony, ale tylko w wymiarze nie przekraczającym 1/3 udokumentowanych okresów składkowych.

Jak prawidłowo sporządzić dla pracownika wniosek ZUS Rp-7?

Pytanie 5:
Mam wątpliwości, do jakiego roku przy wypełnianiu druku ZUS Rp-7 doliczyć pracownikowi wynagrodzenie należne za grudzień 1999 r., ale wypłacone w styczniu 2000 r.?

Wynagrodzenie (lub jego składniki) stanowiące podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne wypłacone po upływie danego roku dolicza się do wynagrodzenia za rok, za który przysługuje. Jeżeli nie można ustalić okresu, za jaki składniki wynagrodzenia przysługują, dolicza się je do wynagrodzenia za miesiąc, w którym nastąpiła ich wypłata (§ 6 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 1 kwietnia 1985 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru emerytur i rent opublikowanego w Dz. U. z 1989 r. nr 11, póz. 63 ze zm.) Dlatego też wynagrodzenie należne za grudzień 1999 r., mimo że wypłacone w styczniu 2000 r., należy doliczyć do roku 1999.

Pytanie 6:
Pracownik zatrudniony dodatkowo w innej firmie, w listopadzie 1999 r. przekroczył obowiązującą dla tego roku roczną kwotę graniczną podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Ponieważ informację o tym otrzymaliśmy już po rozliczeniu i opłaceniu składek za listopad 1999 r., sporządziliśmy korektę dokumentów za ten miesiąc, ustalając prawidłową podstawę wymiaru składek dla tego pracownika. Pracownikowi zwrócono nadpłacone składki. Czy sporządzając druk ZUS Rp-7 należy uwzględnić w nim kwotę wynagrodzenia wykazaną w sporządzonej liście płac za listopad 1999 r., czy też w kwocie wynikającej ze skorygowanej deklaracji?

Do ustalenia podstawy wymiaru emerytury (również renty) przyjmuje się te składniki wynagrodzenia w gotówce i w naturze z tytułu wykonywania pracy w ramach stosunku pracy, od których istniał obowiązek opłacania składek na ubezpieczenie społeczne lub ubezpieczenia emerytalne i rentowe. W przypadku opisanym w pytaniu zakład pracy obowiązany był od części wypłaconego pracownikowi w listopadzie 1999 r. wynagrodzenia ustalić składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe do kwoty nie przekraczającej tzw. rocznego limitu. Również w druku ZUS Rp-7 w kolumnie 2 tabeli zamieszczonej w pkt 3 należy wykazać łączną kwotę wynagrodzeń, od której ustalono składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w prawidłowej wysokości, czyli z zachowaniem rocznego limitu; w kolumnie 2 należy wpisać słowo „limit”.

Jak wynika z informacji zamieszczonej w druku ZUS Rp-7, za rok, w którym osiągnięto „limit” podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, w pkt 3 w kolumnie 4 należy wykazać wynagrodzenie stanowiące podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie wypadkowe wypłacone ponad limit z opisem „ubezpieczenie wypadkowe”.

W jaki sposób okres studiów wyższych wliczamy do okresów nieskładkowych?

Pytanie 7:
ZUS, ustalając mi prawo do renty, zamiast 5-letniego okresu studiów uwzględnił jedynie 2 lata. Czy takie postępowanie ZUS było prawidłowe? Nadmieniam, że był to jedyny okres nie składkowy wskazany w przedłożonych przeze mnie dokumentach w celu ustalenia prawa do renty.

Okres nauki w szkole wyższej na jednym kierunku, pod warunkiem ukończenia tej nauki, w wymiarze określonym w programie studiów, uwzględnia się przy ustalaniu prawa do emerytury lub renty jako okres nie składkowy. Taka reguła prawna wynika z art. 7 pkt 9 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2004 r. nr 39, póz. 353 z póz. zm.) ustawy emerytalnej. Przy czym okresy nie składkowe uwzględnia się w wymiarze nie przekraczającym 1/3 udowodnionych okresów składkowych. Dlatego może się zdarzyć, że tylko część okresów nie składkowych zostanie uwzględniona przy ustalaniu prawa do emerytury lub renty. Przykładowo, jeżeli osoba zainteresowana udowodni 12 lat okresów składkowych i 5 lat okresów nie składkowych, to ustalając jej prawo do renty ZUS uwzględni 12 lat okresów składkowych i 4 lata nie składkowe, tj. 1/3 z 12 lat. Okresy nie składkowe nie zostaną uwzględnione przy ustalaniu prawa do świadczenia również wtedy, gdy zbiegają się w czasie z okresami składkowymi. W takim przypadku przy ustalaniu prawa do świadczeń uwzględnia się okresy korzystniejsze, czyli składkowe.

W świetle powyższego, do ustalenia emerytury ZUS powinien przyjąć 5 lat nie składkowych (studia 5-letnie}, wówczas gdy osoba zainteresowana:

• udowodniła co najmniej 15 lat okresów składkowych,
• okres studiów nie zbiegał się w czasie z okresem składkowym (np. okresem pracy).

Pytanie 8:
W kwietniu 2006 r. złożyłam wniosek o przyznanie prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy. Czy ZUS ustalając mi prawo do tego świadczenia przyjmie okres nauki w szkole wyższej, jeżeli studiowałam zaocznie?

Okres nauki w szkole wyższej na jednym kierunku, w wymiarze określonym w programie studiów, uwzględnia się przy ustalaniu renty – o ile nauka została ukończona. Bez znaczenia jest tryb odbywania studiów oraz status uczelni. Tak też orzekł Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 6 stycznia 2000 r. (sygn. akt II UKN 279/99), zgodnie z którym: „Okres nauki w szkole wyższej na jednym kierunku studiów jest, pod warunkiem ich ukończenia i w wymiarze określonym programem studiów, uwzględniany przy ustaleniu prawa i wysokości świadczeń emerytalno-rentowych jako okres nie składkowy, niezależnie od statusu uczelni lub trybu studiowania”.

Czy renta chorobowa wliczana do stażu uprawniającego do emerytury?

Pytanie 9:
Na przełomie lał 1979-1980, przez okres 12 miesięcy, otrzymywałam rentę chorobową. Natomiast w latach 1996-1998 pobierałam rentę z tytułu niezdolności do pracy. W marcu 2005 r. nabyłam prawo do emerytury (przepracowałam 24 łata i ukończyłam 60 lat). Do stażu uprawniającego do emerytury ZUS zaliczył mi okres pobierania renty chorobowej, natomiast nie zaliczył renty z tytułu niezdolności do pracy. Czy słusznie?

Postępowanie ZUS było zgodne z obowiązującymi przepisami. W myśl art. 7 pkt 2 ustawy emerytalnej, okres pobierania renty chorobowej po ustaniu zatrudnienia w wymiarze czasu pracy nie niższym niż połowa obowiązującego w danym zawodzie lub po ustaniu obowiązku ubezpieczenia społecznego z innego tytułu jest uwzględniany jako okres nie składkowy.

Renta chorobowa była świadczeniem przyznawanym w okresie od 1 stycznia 1975 r. do końca 1982 r., zgodnie z przepisami ustawy z dnia 23 stycznia 1968 r. o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. nr 3, póz. 6 z późn. zm.). Świadczenie to przysługiwało pracownikowi, który po wyczerpaniu zasiłku chorobowego nadal był niezdolny do podjęcia jakiejkolwiek pracy, a dalsze leczenie lub rehabilitacja rokowały odzyskanie zdolności do pracy. Od 1 stycznia 1983 r. renta chorobowa została zastąpiona świadczeniem rehabilitacyjnym (Dz. U. z 1983 r. nr 5, poz. 33 – art. 2 pkt 4 i art. 12 ust. 2), którego okres pobierania jest również uwzględniany – jako okres nie składkowy – przy ustalaniu prawa do świadczeń emerytalno-rentowych. A zatem renta chorobowa była poprzedniczką świadczenia rehabilitacyjnego.

Na mocy obowiązujących przepisów okres pobierania renty chorobowej ZUS uwzględnił przy ustalaniu Pani prawa do emerytury. Natomiast w stosunku do renty z tytułu niezdolności do pracy przepisy ustawy emerytalnej zezwalają na przyjęcie okresu pobierania renty jako okresu uzupełniającego do nabycia prawa do emerytury. Jak wynika z art. 10a ustawy emerytalnej przy ustalaniu prawa do emerytury osoby, która osiągnęła wiek emerytalny wynoszący co najmniej 60 lat dla kobiet i utraciła prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy przysługującej z Funduszu z powodu odzyskania zdolności do pracy, uwzględnia się również okresy pobierania tej renty. Dzieje się tak pod warunkiem, że okresy składkowe i nie składkowe są krótsze od okresu wymaganego do przyznania emerytury – w zakresie niezbędnym do uzupełnienia tego okresu.

Podstawa prawna:

• Ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2004 r., Nr 39, poz. 353,  z późn. zm.),
• Ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. nr 137, poz. 887 z późn. zm.).

Przemysław Gogojewicz