Od 1 stycznia 2003 r. nastąpiły zmiany w zasadach ustalania stopy procentowej składki na ubezpieczenie społeczne z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. W okresie od 1 stycznia 2003 r. do 31 marca 2006 r. stopę procentową składki ustalali samodzielnie wszyscy płatnicy składek. Od 1 kwietnia 2006 r. stopę na kolejne lata składkowe ustala Zakład, ale tylko tym płatnikom składek, którzy za trzy kolejne, ostatnie lata kalendarzowe przesłali ZUS IWA. Pozostali płatnicy składek robią to samodzielnie w analogiczny sposób jak w okresie przed 1 kwietnia 2006 r.

Jak ustala się stopę procentową składki

Płatnikom składek, którym stopę procentową składki na ubezpieczenie wypadkowe ustali ZUS, w terminie do 20 kwietnia danego roku zostanie przesłane zawiadomienie o wysokości stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe. Pozostali płatnicy składek nie otrzymują w tej sprawie żadnego zawiadomienia.

Stopę procentową składki na ubezpieczenie wypadkowe ustala się na cały rok składkowy. Rokiem składkowym w ubezpieczeniu wypadkowym jest okres rozpoczynający się od 1 kwietnia danego roku kalendarzowego i trwający do 31 marca następnego roku kalendarzowego (pierwszy rok składkowy wyjątkowo trwał od 1 stycznia 2003 r. do 31 marca 2004 r.).

Ustalona dla danego płatnika składek stopa procentowa składki na ubezpieczenie wypadkowe obowiązuje przy wyliczaniu należnych składek za wszystkich ubezpieczonych, zgłoszonych do ubezpieczenia wypadkowego przez tego płatnika, bez względu na tytuł ubezpieczeń.

Pod pojęciem „płatnika składek” rozumie się płatnika składek na ubezpieczenie wypadkowe w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych.

Zasady określania liczby ubezpieczonych dla celów ustalania stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe

Sposób ustalania stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe uzależniony jest od liczby ubezpieczonych zgłaszanych przez danego płatnika do ubezpieczenia wypadkowego.

Liczbę ubezpieczonych ustala się jako iloraz sumy ubezpieczonych podlegających ubezpieczeniu wypadkowemu w ciągu poszczególnych miesięcy poprzedniego roku kalendarzowego i liczby miesięcy, przez które płatnik składek był w poprzednim roku kalendarzowym zgłoszony w ZUS co najmniej jeden dzień. W liczbie miesięcy uwzględnia się tylko te miesiące, w których płatnik co najmniej jeden dzień był płatnikiem składek na ubezpieczenie wypadkowe w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych, tj. w których co najmniej jeden ubezpieczony podlegał ubezpieczeniu wypadkowemu.

Liczba ubezpieczonych podlega zaokrągleniu do jedności w górę, jeśli końcówka jest większa lub równa 0,5 lub w dół, jeśli jest mniejsza od 0,5 (np. 9,49 ~ 9; 9,5 ~ 10).

Przykład 1

Spółka z o.o. była zgłoszona w ZUS jako płatnik składek nieprzerwanie przez cały 2003r. w ciągu poszczególnych miesięcy tego roku spółka zgłaszała do ubezpieczenia wypadkowego:

Suma ubezpieczonych podlegających ubezpieczeniu wypadkowemu w ciągu poszczególnych miesięcy 2003 r. wynosiła 221. W związku z tym liczba ubezpieczonych dla celów ustalania składki na ubezpieczenie wypadkowe na rok składkowy trwający od 1.04.2004 r. do 31.03.2005 r. wynosi:
221 : 12 = 18,416
Po zaokrągleniu do jedności – 18.

Przykład 2

Płatnik składek był zarejestrowany w ZUS w okresie od stycznia do kwietnia 2004 r. i następnie od września do końca 2004 r. w ciągu poszczególnych miesięcy tego roku zgłaszał do ubezpieczenia wypadkowego:

W tym przypadku przy ustalaniu liczby miesięcy nie uwzględnia się okresu od 1 maja 2004 r. do 31 sierpnia 2004 r., w którym płatnik nie był zarejestrowany w ZUS, a tym samym nie był płatnikiem składek na ubezpieczenie wypadkowe. Suma ubezpieczonych podlegających ubezpieczeniu wypadkowemu w ciągu poszczególnych miesięcy 2004 r. wyniosła 126. Liczba ubezpieczonych dla celów ustalenia składki na ubezpieczenie wypadkowe na rok składkowy trwający od 1.04.2005 r. do 31.03.2006 r. wynosi:
126 : 8 = 15,75
Po zaokrągleniu do jedności – 16.

Przykład 3

Osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą zgłosiła się jako płatnik składek od 1 września 2004r. Równocześnie zgłosiła do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych siebie oraz osobę współpracującą. Następnie od 12 października 2004 r. zgłosiła do ubezpieczeń społecznych 6 pracowników:

Suma ubezpieczonych podlegających ubezpieczeniu wypadkowemu w ciągu poszczególnych miesięcy 2004 r. wynosiła 26. Liczba ubezpieczonych dla celów ustalenia składki na ubezpieczenie wypadkowe na rok składkowy trwający od 1.04.2005 r. do 31.03.2006 r. wynosi:
26 : 4 = 6,5
Po zaokrągleniu do jedności – 7.

Przykład 4

Płatnik składek zarejestrował się w ZUS 1 października 2004 r. W ciągu poszczególnych miesięcy 2004 r. zgłaszał do ubezpieczenia wypadkowego:

W tym przypadku przy ustalaniu liczby miesięcy nie uwzględnia się listopada 2004 r., tj. miesiąca w którym płatnik składek był zarejestrowany w ZUS, ale nie był płatnikiem składek na ubezpieczenie wypadkowe, gdyż w tym miesiącu nie podlegał temu ubezpieczeniu ani jeden ubezpieczony.

Suma ubezpieczonych podlegających ubezpieczeniu wypadkowemu w ciągu poszczególnych miesięcy 2004 r. wyniosła 20. Liczba ubezpieczonych dla celów ustalenia składki na ubezpieczenie wypadkowe na rok składkowy trwający od 1.04.2005 r. do 31.03.2006 r. wynosi:
20 : 2 = 10

Ustalając liczbę ubezpieczonych w ciągu poszczególnych miesięcy poprzedniego roku kalendarzowego należy uwzględniać wszystkich ubezpieczonych, którzy w danym miesiącu podlegali przynajmniej jeden dzień ubezpieczeniu wypadkowemu.

Przy ustalaniu liczby ubezpieczonych w ciągu miesiąca, daną osobę uwzględnia się jako jednego ubezpieczonego.

Przykład 5

W styczniu 2005 r. zleceniobiorca wykonywał umowy zlecenia zawarte na okres od 1 do 10 stycznia 2005 r. oraz od 15 do 25 stycznia 2005 r. Z tytułu tych umów podlegał obowiązkowo ubezpieczeniu wypadkowemu. Przy ustalaniu liczby ubezpieczonych w ciągu stycznia należy uwzględnić tę osobę jako jednego ubezpieczonego.

Przykład 6

W styczniu 2005 r. ubezpieczony podlegał ubezpieczeniu wypadkowemu z dwóch tytułów. W okresie od 1 do 10 stycznia 2005 r. z tytułu wykonywania umowy zlecenia, a w okresie od 20 do 31 stycznia 2005 r. z tytułu zawarcia umowy o pracę. Przy ustalaniu liczby ubezpieczonych w ciągu stycznia należy uwzględnić tę osobę jako jednego ubezpieczonego.

Przykład 7

Spółka z o.o. zatrudniała wyłącznie pracowników. Wszyscy zostali zwolnieni od 1 października 2004 r. W okresie od 1 października 2004 r. do 14 lutego 2005 r. spółka prowadziła działalność tylko poprzez wspólników. Ponownie zatrudniła pracowników od 15 lutego 2005 r. W tym przypadku liczbę ubezpieczonych należy ustalić na podstawie danych z roku 2004.

Przy ustalaniu liczby ubezpieczonych nie bierze się pod uwagę osób, które:

• podlegają ubezpieczeniom społecznym, ale nie podlegają ubezpieczeniu wypadkowemu (np. zleceniobiorców wykonujących pracę poza siedzibą lub miejscem prowadzenia działalności przez płatnika),
• cały miesiąc przebywały na urlopie bezpłatnym, wychowawczym, pobierały zasiłek macierzyński, zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego bądź zostały powołane do odbywania zasadniczej służby wojskowej oraz
• za które za dany miesiąc są rozliczane składki lub wykazywane świadczenia po ustaniu tytułu do ubezpieczeń społecznych (tj. w miesiącu, za który składany jest imienny raport miesięczny za daną osobę, nie podlegała ona ubezpieczeniu wypadkowemu nawet przez jeden dzień).

Przykład 8

Pracownik przebywał na urlopie bezpłatnym w okresie od 2 do 31 stycznia 2005 r. W związku z tym, iż w styczniu 2005r. co najmniej przez jeden dzień ubezpieczony podlegał ubezpieczeniu wypadkowemu, należy go uwzględnić przy ustalaniu liczby ubezpieczonych w ciągu tego miesiąca.

Przykład 9

Pracownik został powołany do odbycia zasadniczej służby wojskowej od 1 lutego 2005 r. W związku z tym, iż przez cały luty 2005 r. odbywał tę służbę, nie należy go uwzględniać przy ustalaniu liczby ubezpieczonych w ciągu tego miesiąca oraz w ciągu kolejnych miesięcy, w których będzie odbywał zasadniczą służbę wojskową przez pełny miesiąc.

Przykład 10

Płatnik był zarejestrowany w ZUS od 12 października 2004 r. Zgłaszał ubezpieczonych w następujących okresach:

• pracownika A – od 12 października do 26 grudnia 2004 r.
• pracownika B – od 22 października 2004 r., z tym że w okresie od 1 do 30 listopada pracownikowi został udzielony urlop bezpłatny,
• pracownika C – od 6 listopada do 31 grudnia 2004 r.,
• pracownika D – od 12 października 2004 r., z tym że od 1 grudnia 2004 r. pracownik został powołany do odbywania zasadniczej służby wojskowej,
• zleceniobiorcę E – na jeden dzień (31 grudnia 2004 r.).

W ciągu października liczba ubezpieczonych podlegających ubezpieczeniu wypadkowemu wyniosła 3 (pracownicy A, B i D). W ciągu listopada liczba ubezpieczonych podlegających ubezpieczeniu wypadkowemu wyniosła 3 (uwzględniono pracowników A, C i D, nieuwzględniono pracownika B, ponieważ cały miesiąc przebywał na urlopie bezpłatnym). W ciągu grudnia liczba ubezpieczonych podlegających ubezpieczeniu wypadkowemu wyniosła 4 (uwzględniono pracowników A, B, C oraz zleceniobiorcę E, nieuwzględniono natomiast pracownika D, ponieważ od 1 grudnia został powołany do odbycia zasadniczej służby wojskowej).

Suma ubezpieczonych podlegających ubezpieczeniu wypadkowemu w ciągu poszczególnych miesięcy 2004 r. wyniosła 10. Liczba ubezpieczonych dla celów ustalenia składki na ubezpieczenie wypadkowe wynosi:
10 : 3 = 3,33
Po zaokrągleniu do pełnych jedności – 3.

Odmienne zasady ustalania liczby ubezpieczonych dotyczą przypadków, gdy płatnik składek zgłaszany jest w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych w okresie od 1 stycznia danego roku do 31 marca następnego roku. W tym przypadku liczbę ubezpieczonych ustala się na podstawie liczby ubezpieczonych podlegających zgłoszeniu do ubezpieczenia wypadkowego w ciągu miesiąca, od którego płatnik składek został zgłoszony w ZUS. Zasada ta ma zastosowanie tylko w przypadku:

• płatników, którzy są zgłaszani po raz pierwszy w ZUS, przy czym przy ustalaniu liczby ubezpieczonych bierze się pod uwagę miesiąc, w którym podlega ubezpieczeniu wypadkowemu pierwszy ubezpieczony,
• płatników, którzy w poprzednim roku kalendarzowym nie byli płatnikami składek na ubezpieczenie wypadkowe, tj. byli zarejestrowani w ZUS, ale w ciągu poszczególnych miesięcy poprzedniego roku nie zgłaszali ani jednej osoby do tego ubezpieczenia,
• płatników, którzy byli skreśleni z krajowego rejestru gospodarki narodowej REGON na dzień 31 grudnia poprzedniego roku.

Przykład 11

Nowo powstały płatnik składek złożył zgłoszenie ZUS ZPA 2 marca 2005 r. W bloku III pole 09 „Data powstania obowiązku opłacania składek” podał 20.02.2005 (tj. datę, od której zatrudnił pierwszych pracowników). W tym przypadku liczbę ubezpieczonych w celu ustalenia stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe należy ustalić na podstawie liczby ubezpieczonych podlegających zgłoszeniu do tego ubezpieczenia w ciągu lutego 2005 r.

Przykład 12

Nowo powstała spółka z o.o. złożyła zgłoszenie płatnika składek ZUS ZPA od 1 lutego 2005 r. Zatrudniała wyłącznie zleceniobiorców niepodlegających ubezpieczeniu wypadkowemu. Od 1 maja 2005 r. zatrudniła pracowników. Liczbę ubezpieczonych spółka powinna ustalić na podstawie liczby ubezpieczonych w ciągu miesiąca, od którego stała się płatnikiem składek na ubezpieczenie wypadkowe za pierwszego ubezpieczonego, tj. na podstawie liczby ubezpieczonych podlegających zgłoszeniu do tego ubezpieczenia w ciągu maja 2005 r.

Przykład 13

Osoba prowadziła pozarolniczą działalność gospodarczą w okresie od 1 stycznia do 31 grudnia 2004 r. i prowadzi ją nadal. W ciągu 2004 r. zatrudniała tylko osoby na podstawie umów zlecenia. Osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą w ciągu 2004 r. nie podlegała z tego tytułu obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym i nie przystąpiła do ubezpieczeń emerytalnego i rentowych dobrowolnie, nie podlegała więc obowiązkowemu ubezpieczeniu wypadkowemu. Także osoby wykonujące umowy zlecenia w ciągu 2004 r. nie podlegały z tego tytułu ubezpieczeniom społecznym (a więc także obowiązkowemu ubezpieczeniu wypadkowemu). Od 5 stycznia 2005 r. osoba ta zatrudniła 10 pracowników. W tym przypadku należy uwzględnić liczbę ubezpieczonych w ciągu stycznia 2005 r. (wynosiła ona 10).

Ustalanie stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe przez płatników składek podlegających wpisowi do rejestru REGON, zgłaszających do ubezpieczenia wypadkowego nie więcej niż 9 lub co najmniej 10 ubezpieczonych

Jeżeli płatnik ustali, że liczba ubezpieczonych zgłaszanych do ubezpieczenia wypadkowego wynosi nie więcej niż 9, to stopa procentowa składki na ubezpieczenie wypadkowe wynosi 50% najwyższej stopy procentowej ustalonej na dany rok składkowy dla grup działalności (w okresie od 1 kwietnia 2006 r. jest to 1,80% podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie wypadkowe – załącznik nr 3 a w okresie od 1 stycznia 2003r. do 31 marca 2006r. – 1,93% – załącznik nr 2).

Ustalanie stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych za okres od 1.04.2006 r., dla płatników którzy przekazali informacje ZUS IWA za trzy kolejne, ostatnie lata kalendarzowe

Zakład Ubezpieczeń Społecznych ustala stopę procentową składki na ubezpieczenie wypadkowe wyłącznie płatnikom składek, którzy za trzy kolejne, ostanie lata kalendarzowe mieli obowiązek i przekazali do Zakładu „Informację o danych do ustalenia składki na ubezpieczenie wypadkowe” – ZUS IWA.

Informację ZUS IWA, za dany rok kalendarzowy, przekazują do Zakładu płatnicy składek, którzy spełniają łącznie trzy warunki:

• podlegają wpisowi do rejestru REGON,
• byli zgłoszeni w Zakładzie jako płatnicy składek na ubezpieczenie wypadkowe nieprzerwanie przez cały rok kalendarzowy, za który składana jest informacja ZUS IWA i przynajmniej jeden dzień w styczniu następnego roku,
• zgłaszali w roku kalendarzowym, za który składana jest informacja ZUS IWA, średnio, co najmniej 10 ubezpieczonych do ubezpieczenia wypadkowego.

Stopa procentowa składki na ubezpieczenie wypadkowe ustalana przez ZUS jest obliczana jako iloczyn stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe określonej dla grupy działalności, do której należy płatnik składek i wskaźnika korygującego.

Wskaźnik korygujący

Wysokość dopuszczalnych wartości wskaźnika korygującego określa rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 29 listopada 2002r. Wskaźnik korygujący jest ustalany indywidualnie dla każdego płatnika składek na podstawie wielkości różnicy pomiędzy kategorią ryzyka dla grupy działalności, do której należy płatnik składek ze względu na rodzaj wykonywanej działalności, a kategorią ryzyka ustaloną przez ZUS dla danego płatnika na podstawie danych wykazanych w informacjach ZUS IWA za trzy kolejne, ostatnie lata kalendarzowe.

Wskaźnik korygujący wynosi:

• 0,8 – jeżeli kategoria ryzyka ustalona dla płatnika składek, na podstawie informacji ZUS IWA, jest niższa o co najmniej 3 kategorie od kategorii ryzyka ustalonej dla grupy działalności, do której należy płatnik ze względu na rodzaj wykonywanej działalności.
• 0,9 – jeżeli kategoria ryzyka ustalona dla płatnika składek, na podstawie informacji ZUS IWA, jest niższa o 2 kategorie od kategorii ryzyka ustalonej dla grupy działalności, do której należy płatnik ze względu na rodzaj wykonywanej działalności.
• 1,1 – jeżeli kategoria ryzyka ustalona dla płatnika składek, na podstawie informacji ZUS IWA, jest wyższa o 2 kategorie od kategorii ryzyka ustalonej dla grupy działalności, do której należy płatnik ze względu na rodzaj wykonywanej działalności.
• 1,2 – jeżeli kategoria ryzyka ustalona dla płatnika składek, na podstawie informacji ZUS IWA, jest wyższa o co najmniej 3 kategorie od kategorii ryzyka ustalonej dla grupy działalności, do której należy płatnik ze względu na rodzaj wykonywanej działalności.
• 1,0 – w pozostałych przypadkach.

Kategoria ryzyka dla grupy działalności

Kategorię ryzyka dla grupy działalności, do której należy płatnik ze względu na rodzaj wykonywanej działalności według Polskiej Klasyfikacji Działalności (rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 20 stycznia 2004 r. w sprawie Polskiej Klasyfikacji Działalności – Dz. U. nr 33, poz. 289, z późn. zm. – zwane dalej kodem PKD) ustala się na podstawie załącznika nr 2 do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 29 listopada 2002 r., który stanowi załącznik nr 3 do poradnika.

Płatnik składek należy do grupy działalności ustalonej dla jego rodzaju działalności według PKD ujętego w rejestrze REGON w dniu 31 grudnia poprzedniego roku. Tym samym przy ustalaniu stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe na dany rok składkowy bierze się pod uwagę rodzaj przeważającej działalności według PKD ujętego w rejestrze REGON, podanego w informacji ZUS IWA za poprzedni rok (przykładowo dla ustalenia stopy na okres od 1.04.2006r. do 31.03.2007r. – PKD podane w bloku IV pole 01 informacji ZUS IWA złożonej za rok 2005).

Na podstawie dwóch pierwszych cyfr z kodu PKD, określa się do jakiego działu (na poziomie sekcji lub podsekcji) został zaklasyfikowany płatnik składek zgodnie z przepisami rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 20 stycznia 2004 r. w sprawie Polskiej Klasyfikacji Działalności. Jest to kod jedno – lub dwuliterowy, co odpowiada grupowaniu rodzajów działalności na poziomie sekcji (podsekcji). Np. w przypadku płatnika zaklasyfikowanego do rodzaju przeważającej działalności oznaczonego kodem 4030B „Dystrybucja ciepła (pary wodnej i gorącej wody)”, na podstawie dwóch pierwszych cyfr tego kodu – 40 „Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę”, ustala się, że został on zaklasyfikowany do sekcji E „Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, wodę”. Tabela pomocnicza pozwalającą na określenie kodu PKD na poziomie sekcji lub podsekcji stanowi załącznik nr 1 do poradnika.

Kategoria ryzyka dla danego płatnika składek

Kategoria ryzyka dla płatnika składek jest ustalona przez ZUS na podstawie danych wykazanych w informacjach ZUS IWA za trzy kolejne, ostatnie lata kalendarzowe. Kategorię ryzyka dla płatnika składek ustala się w oparciu o cząstkowe kategorie ryzyka K₁, K₂, K₃, przez obliczenie średniej ważonej z tych cząstkowych kategorii ryzyka, według następującego wzoru:

gdzie znaczenie poszczególnych symboli jest następujące:

K_zx – kategoria ryzyka dla danego płatnika składek,
K₁ – kategoria ryzyka odpowiadająca wskaźnikowi poszkodowanych w wypadkach przy pracy ogółem,
K₂ – kategoria ryzyka odpowiadająca wskaźnikowi poszkodowanych w wypadkach przy pracy śmiertelnych i ciężkich,
K₃ – kategoria ryzyka odpowiadająca wskaźnikowi zatrudnionych w warunkach zagrożenia, które występują w razie przekroczenia najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy.

Cząstkowe kategorie ryzyka określa załącznik nr 3 do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 29 listopada 2002 r., który stanowi załącznik nr 4 do niniejszego poradnika.

Podstawę ustalenia cząstkowych kategorii ryzyka K₁, K₂, K₃ stanowią średnie arytmetyczne wskaźników częstości W₁, W₂, W₃. Wskaźniki te są obliczane odrębnie na każdy rok, w przeliczeniu na umowną liczbę 1000 ubezpieczonych, według wzorów:

gdzie znaczenie poszczególnych symboli jest następujące:

W₁ – wskaźnik częstości poszkodowanych w wypadach przy pracy ogółem,
W₂ – wskaźnik częstości poszkodowanych w wypadkach przy pracy śmiertelnych i ciężkich,
W₃ – wskaźnik częstości zatrudnionych w warunkach zagrożenia, które występują w razie przekroczenia najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy.

P₁ – liczba poszkodowanych w wypadkach przy pracy ogółem (pole 02 w bloku IV informacji ZUS IWA)
P₂ – liczba poszkodowanych w wypadkach przy pracy śmiertelnych i ciężkich (pole 03 w bloku IV informacji ZUS IWA)
P₃ – liczba zatrudnionych w warunkach zagrożenia, które występują w razie przekroczenia najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (pole 04 w bloku IV informacji ZUS IWA)

U – liczba ubezpieczonych (pole 01 w bloku III informacji ZUS IWA)
Wartości stóp procentowych składki na ubezpieczenie wypadkowe, kategorii ryzyka i wskaźników częstości zaokrągla się zgodnie z zasadą matematyczną. Przy czym:

• stopę procentową składki zaokrągla się z dokładnością do dwóch miejsc po przecinku,
• kategorie ryzyka zaokrągla się do jedności.

Wskaźniki podlegają zaokrągleniu zgodnie z poniższą zasadą:

• wskaźnik W₁ zaokrągla się z dokładnością do jednego miejsca po przecinku,
• wskaźnik W₂ zaokrągla się z dokładnością do trzech miejsc po przecinku,
• wskaźnik W₃ zaokrągla się do jedności.

Płatnicy, którym stopę procentową wyliczy Zakład, w terminie do 20 kwietnia danego roku, otrzymają, za pośrednictwem poczty, „Zawiadomienie o wysokości stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe za dany rok składkowy”. W przypadku, gdy płatnik do 30 kwietnia nie otrzyma „Zawiadomienia o wysokości stopy procentowej na ubezpieczenie wypadkowe za dany rok składkowy”, a za ostanie trzy lata kalendarzowe miał obowiązek przekazać do Zakładu informację ZUS IWA, wówczas powinien zgłosić się do swojej właściwej Terenowej Jednostki Organizacyjnej ZUS, w celu podania przez Zakład obowiązującej go stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe.

Po otrzymaniu Zawiadomienia o wysokości stopy procentowej, w razie wątpliwości co do wysokości stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe, płatnik składek może zwrócić się do właściwej Terenowej Jednostki Organizacyjnej ZUS, w celu uzyskania algorytmu wyliczeniowego na podstawie, którego Zakład ustalił płatnikowi wysokości stopy procentowej tej składki. Szczegółowe informacje dotyczące zasad ustalania stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe można również uzyskać we wszystkich Terenowych Jednostkach Organizacyjnych ZUS.

Przykładowe wyliczenie stopy procentowej składki na ubezpieczenia wypadkowe
Spółka „KIER” Sp. z o.o. przekazała informacje ZUS IWA za lata 2003, 2004, 2005, w których wykazała następujące dane:

Krok 1. Wyliczenie wskaźników częstości

Wskaźnik poszkodowanych w wypadkach przy pracy ogółem – W1, za trzy ostatnie lata kalendarzowe:

W₁ (2003) = (4 : 30) x 1000 = 133,3
W₁ (2004) = (2 : 15) x 1000 = 133,3
W₁ (2005) = (3 : 20) x 1000 = 150,0

Średnia arytmetyczna wskaźnika W₁:

W₁ = [133,3 + 133,3 + 150,0] : 3 = 138,9

Wskaźnik poszkodowanych w wypadkach przy pracy śmiertelnych i ciężkich – W₂, za trzy ostatnie lata kalendarzowe:

W₂ (2003) = (1 : 30) x 1000 = 33,333
W₂ (2004) = (0 : 15) x 1000 = 0
W₂ (2005) = (3 : 20) x 1000 = 150

Średnia arytmetyczna wskaźnika W₂:

W₂ = [33,333 + 0 + 150] : 3 = 61,111

Wskaźnik zatrudnionych w warunkach zagrożenia – W₃, za trzy ostatnie lata kalendarzowe:

W₃ (2003) = (6 : 30) x 1000 = 200
W₃ (2004) = (4 : 15) x 1000 = 267
W₃ (2005) = (5 : 20) x 1000 = 250

Średnia arytmetyczna wskaźnika W₃:

W₃ = [200 + 267 + 250] : 3 = 239

Krok 2. Ustalenie cząstkowych kategorii ryzyka, na podstawie średnich arytmetycznych wskaźników częstości

Cząstkowe kategorie ryzyka odpowiadające poszczególnym wskaźnikom częstości (średnim arytmetycznym z lat 2003, 2004, 2005) są ustalane na podstawie załącznika nr 3 do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 29 listopada 2002 r.

Krok 3. Ustalenie kategorii ryzyka dla płatnika składek (K_zx)
Ustalana jest na podstawie cząstkowych kategorii ryzyka, według wzoru:
K_zx = (K₁ + K₂ + 2K₃) : 4

K_zx = (30 + 30 + 2×8) : 4 = 19

Krok 4. Ustalenie kategorii ryzyka (K_dx) i stopy procentowej składki dla grupy działalności, do której należy płatnik

Płatnik składek należy do grupy działalności ustalonej dla jego rodzaju działalności według PKD ujętego w rejestrze REGON w dniu 31 grudnia poprzedniego roku. W podanym przykładzie, zgodnie z kodem PKD – 4030B, wykazanym w ZUS IWA za 2005 r., płatnik należy do grupy działalności – Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, wodę. Na poziomie sekcji jest to kod PKD – „E”. Zgodnie z załącznikiem nr 2 do rozporządzenia Rady Ministrów z 29 listopada 2002r. (stanowiącym załącznik nr 3 do poradnika) dla tej grupy działalności:

• kategoria ryzyka (K_dx) wynosi – 6,
• stopa procentowa składki na ubezpieczenie wypadkowe wynosi – 1,73%.

Krok 5. Ustalenie wskaźnika korygującego

Kategoria ryzyka ustalona dla płatnika składek, na podstawie informacji ZUS IWA (K_zx=19), jest wyższa o co najmniej 3 kategorie od kategorii ryzyka ustalonej dla grupy działalności, do której należy płatnik ze względu na rodzaj wykonywanej działalności (K_dx=6).

Wskaźnik korygujący w przedstawionym przypadku wynosi – 1,2

Krok 6. Ustalenie stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe

Stopę procentową właściwą dla grupy działalności, do której płatnik należy ze względu na rodzaj wykonywanej działalności należy pomnożyć przez wartość ustalonego dla płatnika wskaźnika korygującego.

1,73% x 1,2 = 2,08%

W przedstawionym przykładzie Zakład ustali stopę procentową składki na ubezpieczenie wypadkowe dla tego płatnika składek na rok składkowy trwający od 1 kwietnia 2006 r. do 31 marca 2007 r., w wysokości 2,08%.

Ustalanie stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe za okres do 31.03.2006 r., oraz za okres od 1.04.2006 r. przez płatników nie zobowiązanych do przekazania informacji ZUS IWA za trzy ostatnie lata kalendarzowe

Płatnicy składek podlegający wpisowi do rejestru REGON, którzy:

• zgłaszają do ubezpieczenia wypadkowego co najmniej 10 ubezpieczonych,
• nie byli zobowiązani do przekazania do Zakładu informacji ZUS IWA za trzy kolejne, ostatnie lata kalendarzowe,
• także po 31 marca 2006r., samodzielnie ustalają stopę procentową składki na ubezpieczenie wypadkowe.

Dla wymienionych wyżej płatników stopa procentowa składki na ubezpieczenie wypadkowe wynosi tyle co stopa procentowa określona dla grupy działalności, do której płatnik należy.

Płatnik składek należy do grupy działalności ustalonej dla jego rodzaju działalności według PKD ujętego w rejestrze REGON w dniu 31 grudnia poprzedniego roku.

Płatnik składek zgłaszany w okresie od 1 stycznia danego roku do 31 marca następnego roku należy do grupy działalności ustalonej dla jego rodzaju działalności według PKD ujętego w rejestrze REGON w dniu, od którego jest zgłaszany w Zakładzie.

Zasada ta ma zastosowanie w przypadku płatników, którzy:

• zgłaszani są po raz pierwszy w ZUS, przy czym przy ustalaniu liczby ubezpieczonych bierze się pod uwagę miesiąc, w którym podlega ubezpieczeniu wypadkowemu pierwszy ubezpieczony,
• w poprzednim roku kalendarzowym nie byli płatnikami składek na ubezpieczenie wypadkowe, tzn. byli zarejestrowani w ZUS, ale w ciągu poszczególnych miesięcy poprzedniego roku nie zgłaszali ani jednej osoby do tego ubezpieczenia,
• byli skreśleni z krajowego rejestru podmiotów gospodarki narodowej REGON na dzień 31 grudnia poprzedniego roku.

Przykład 14

Płatnik składek był zarejestrowany w ZUS przez cały 2005 r. i jest zarejestrowany nadal. W roku 2005 r. zgłaszał ubezpieczonych do ubezpieczenia wypadkowego. W celu ustalenia stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe na rok składkowy od 1 kwietnia 2006 r. do 31 marca 2007 r. należy ustalić, do jakiej grupy działalności należy ten płatnik według PKD ujętego w rejestrze REGON na dzień 31 grudnia 2005 r.

Przykład 15

Płatnik w okresie od 1 stycznia 2003 r. do 31 stycznia 2004 r. zatrudniał wyłącznie zleceniobiorców niepodlegających ubezpieczeniu wypadkowemu. Od 1 lutego 2004 r. zatrudnił 11 pracowników. W celu ustalenia stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe za miesiąc luty 2004r. (czyli na rok składkowy trwający od 1.04.2003 r. do 31.03.2004 r.) należy ustalić, do jakiej grupy działalności należy ten płatnik według PKD ujętego w rejestrze REGON w dniu, od którego stał się płatnikiem składek na ubezpieczenie wypadkowe, tj. 1 lutego 2004 r.

Sprawdzenia, do jakiej grupy działalności należy dany płatnik składek, dokonuje się w następujący sposób:

• Na podstawie „Zaświadczenia o numerze identyfikacyjnym REGON” należy ustalić rodzaj przeważającej działalności według Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD), do której został zaklasyfikowany płatnik, oznaczony pięcioznakowym kodem alfanumerycznym, np. 4030B „Dystrybucja ciepła (pary wodnej i gorącej wody)”.
• Na podstawie dwóch pierwszych cyfr z kodu rodzaju przeważającej działalności według Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD), o którym mowa w pkt. 1, ustala się, do jakiego działu (na poziomie sekcji lub podsekcji) został zaklasyfikowany płatnik składek zgodnie z przepisami rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 20 stycznia 2004 r. w sprawie Polskiej Klasyfikacji Działalności (Dz.U. nr 33, poz. 289, z późn. zm.). Sprawdzenia można również dokonać posługując się tabelą pomocniczą stanowiącą załącznik nr 1 do poradnika. Ustalony kod będzie jedno – lub dwuliterowy, co odpowiada grupowaniu rodzajów działalności na poziomie sekcji (podsekcji). Np. w przypadku płatnika zaklasyfikowanego do rodzaju przeważającej działalności oznaczonego kodem 4030B „Dystrybucja ciepła (pary wodnej i gorącej wody)”, na podstawie dwóch pierwszych cyfr tego kodu – 40 „Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną i gorącą wodę”, ustala się, że został on zaklasyfikowany do sekcji E „Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, wodę”.

Właściwą dla danego płatnika stopę procentowa składki ustala się na podstawie tabeli z załącznika nr 2 do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie różnicowania stopy procentowej składki na ubezpieczenie społeczne z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych w zależności od zagrożeń zawodowych i ich skutków (Dz.U. nr 200, poz. 1692, z późn. zm.), poprzez odczytanie wysokości stopy procentowej składki odpowiadającej grupie działalności, do której został zaklasyfikowany dany płatnik składek, według kodu PKD na poziomie sekcji (podsekcji). Wspomniana tabela z załącznika do rozporządzenia stanowi
załącznik nr 2 do poradnika. – za okres od 1 stycznia 2003 r. do 31.03.2006 r.
załącznik nr 3 do poradnika – za okres od 1.04.2006 r.

Przykład 16

Płatnik składek ustalił, że prowadzi działalność zaklasyfikowaną według kodu PKD do sekcji E „Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, wodę”. Zgodnie z załącznikiem nr 2 do rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 29 listopada 2002 r., dla grupy działalności „Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, wodę”, oznaczonej kodem PKD E – stopa procentowa składki na ubezpieczenie wypadkowe wynosi 1,73% (wiersz 19 tabeli z załącznika nr 2 do rozporządzenia).

Wysokość stóp procentowych dla poszczególnych grup działalności określona w załączniku nr 2 do powołanego wyżej rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 29 listopada 2002 r. ustalana jest w zależności od kategorii ryzyka danej grupy. Ryzyko określone jest wskaźnikami częstości:

• poszkodowanych w wypadkach przy pracy ogółem,
• poszkodowanych w wypadkach przy pracy – śmiertelnych i ciężkich,
• stwierdzonych chorób zawodowych,
• zatrudnionych w warunkach zagrożenia,
• ustalanymi dla poszczególnych grup działalności na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego za trzy ostanie lata kalendarzowe, dostępne w dniu 31 stycznia danego roku.

W przypadku gdy upływa termin opłacenia składki, a płatnik nie otrzymał jeszcze zaświadczenia o numerze identyfikacyjnym REGON, stopę procentową składki ustala się zaliczkowo w wysokości 50% najwyższej stopy procentowej ustalonej na dany rok składkowy dla grup działalności. Po otrzymaniu zaświadczenia płatnik jest zobowiązany skorygować stopę procentową składki poprzez złożenie korekty dokumentów rozliczeniowych za cały okres od pierwszego miesiąca danego roku składkowego, za który rozliczana była składka na ubezpieczenie wypadkowe w nieprawidłowej wysokości.

Ustalenie wysokości stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe przez płatników składek niepodlegających wpisowi do rejestru REGON

Dla płatników składek niepodlegających wpisowi do rejestru REGON stopa procentowa składki na ubezpieczenie wypadkowe wnosi 50% najwyższej stopy procentowej ustalonej na dany rok składkowy dla grup działalności, tj. 1,80% podstawy jej wymiaru – załącznik nr 3 (w okresie od 1 stycznia 2003 r. do 31 marca 2006 r. wynosiła – 1,93% – załącznik nr 2 do niniejszego poradnika).

Zawyżenie albo zaniżenie stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe

Jeżeli płatnik składek nie przekaże informacji ZUS IWA albo przekaże w niej nieprawdziwe dane, co spowodowało zaniżenie stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe, Zakład ustala, w drodze decyzji, stopę procentową na cały rok składkowy w wysokości 150% stopy procentowej ustalonej na podstawie prawidłowych danych. Płatnik zobowiązany jest opłacić zaległe składki wraz z odsetkami za zwłokę.

Jeśli skutkiem nieprzekazania informacji ZUS IWA albo przekazania w niej nieprawdziwych danych będzie zawyżenie stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe, Zakład ustala stopę procentową składki na cały rok składkowy w wysokości stopy procentowej ustalonej na podstawie prawidłowych danych.

W tych przypadkach płatnik jest ponadto zobowiązany do odpowiednio złożenia brakującej informacji ZUS IWA albo dokonania jej korekty i korekt dokumentów rozliczeniowych.

W przypadku gdy płatnik, który jest zobowiązany samodzielnie ustalić stopę procentową składki na ubezpieczenie wypadkowe, nieprawidłowo ustali liczbę ubezpieczonych lub grupę działalności, co spowoduje zaniżenie stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe, po stwierdzeniu nieprawidłowości jest zobowiązany, we własnym zakresie, ponownie ustalić stopę procentową na podstawie prawidłowych danych oraz opłacić zaległe składki wraz z odsetkami za zwłokę. W takim przypadku, Zakład w drodze decyzji, podwyższa stopę procentową na cały rok składkowy o 50% stopy procentowej ustalonej na podstawie prawidłowych danych.

Jeśli skutkiem błędnego ustalenia liczby ubezpieczonych lub grupy działalności będzie zawyżenie stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe, to płatnik we własnym zakresie ustala stopę procentową na podstawie prawidłowych danych.

W tych przypadkach płatnik jest ponadto zobowiązany do złożenia korekt dokumentów rozliczeniowych.

Podwyższenie stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe na wniosek inspektora pracy

Zakład podwyższy płatnikowi wysokość stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe ustalonej na najbliższy rok składkowy o 100%, jeżeli z wnioskiem takim wystąpi inspektor pracy, po stwierdzeniu rażącego naruszenia przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy w czasie dwóch kolejnych kontroli.

Na podstawie tego wniosku ZUS wydaje decyzję o podwyższeniu składki.

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. nr 199, poz. 1673, Nr 241, poz. 2074; z 2003r. Nr 83, poz. 760, Nr 223, poz. 2217; z 2004r. Nr 99, poz. 1001, Nr 121, poz. 1264, Nr 187, poz.1925, Nr 210, poz. 2135; z 2005r. Nr 164, poz. 1366).
• Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie różnicowania stopy procentowej składki na ubezpieczenie społeczne z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych w zależności od zagrożeń zawodowych i ich skutków (Dz. U. nr 200, poz. 1692; z 2006r. Nr 42, poz. 283).
• Obwieszczenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 4 grudnia 2002 r. o sprostowaniu błędu (Dz. U. nr 203, poz. 1720).

Fragment pochodzi z opracowania Zakładu Ubezpieczeń Społecznych pt. „Ustalanie stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe” – marzec 2006 r.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych