Waloryzacja rent i emerytur jest wynikiem nowelizacji ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz podpisania przez premiera Donalda Tuska 18 lutego 2008 r. rozporządzenia w sprawie wskaźników waloryzacji emerytur i rent. Od dnia 1 marca br. emerytury i renty podlegają corocznej waloryzacji.
Przyczyny waloryzacji
Zgodnie z ustawą o emeryturach i rentach z funduszu ubezpieczeń społecznych, emerytury i renty podlegają okresowej waloryzacji od dnia 1 marca roku kalendarzowego następującego po roku kalendarzowym, w którym wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych w okresie od roku kalendarzowego, w którym była przeprowadzona ostatnio waloryzacja, wynosi, co najmniej 105 proc. Waloryzacja polega na pomnożeniu kwoty świadczenia i podstawy jego wymiaru przez wskaźnik waloryzacji. Waloryzacji podlega kwota świadczenia i podstawa jego wymiaru w wysokości przysługującej ostatniego dnia lutego roku kalendarzowego, w którym przeprowadza się waloryzację.
Waloryzacja obejmuje emerytury i renty przyznane przed terminem waloryzacji. Jeżeli przez okres 2 lat kalendarzowych następujących po roku kalendarzowym, w którym przeprowadzono ostatnią waloryzację, wskaźnik, nie osiągnął, co najmniej 105 proc, wówczas waloryzację przeprowadza się od dnia 1 marca następnego roku kalendarzowego.
Wskaźnik waloryzacji jest równy co najmniej wskaźnikowi cen towarów i usług konsumpcyjnych w okresie od roku kalendarzowego, w którym przeprowadzono ostatnią waloryzację, do roku poprzedzającego termin waloryzacji, z uwzględnieniem realnego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia. Wskaźnikiem cen towarów i usług konsumpcyjnych wynoszący co najmniej 105 proc. jest wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych dla gospodarstw domowych emerytów i rencistów albo wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem, jeżeli jest on wyższy od wskaźnika cen towarów i usług konsumpcyjnych dla gospodarstw domowych emerytów i rencistów.
Zwiększenie wskaźnika waloryzacji ponad wskaźnik cen jest przedmiotem negocjacji w ramach Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych. Jeżeli Trójstronna Komisja do Spraw Społeczno-Gospodarczych w terminie 14 dni od dnia przekazania przez Radę Ministrów propozycji zwiększenia, kwoty świadczenia i podstawy jego wymiaru uzgodni zwiększenie wskaźnika ponad wskaźnik cen, wówczas zwiększenie wskaźnika podlega ogłoszeniu w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”, w drodze komunikatu ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego.
Proces waloryzacji
Rada Ministrów przekazuje Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych propozycję zwiększenia wskaźnika waloryzacji nie później niż do dnia 31 października roku poprzedzającego waloryzację. Jeżeli nie nastąpi uzgodnienie stanowiska Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych, Rada Ministrów w terminie 7 dni od zakończenia negocjacji w Komisji określi, w drodze rozporządzenia, zwiększenie wskaźnika waloryzacji, ponad wskaźniki cen. Jeżeli termin kolejnej waloryzacji przypada w 24 miesiące po terminie ostatnio przeprowadzonej waloryzacji, to wskaźnik waloryzacji emerytur i rent przyznanych lub przeliczonych w myśl art. 110 w okresie ostatnich 12 miesięcy poprzedzających tę waloryzację ulega ustaleniu przez podzielenie wskaźnika waloryzacji przez wskaźnik wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych w roku, w którym przeprowadzono ostatnią waloryzację.
Jeżeli termin kolejnej waloryzacji przypada w 36 miesięcy po terminie ostatnio przeprowadzonej waloryzacji, to wskaźnik waloryzacji emerytur i rent przyznanych lub przeliczonych w myśl art. 110:
- w okresie ostatnich 12 miesięcy poprzedzających tę waloryzację ulega ustaleniu przez podzielenie wskaźnika waloryzacji przez wskaźnik wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych, licząc łącznie z roku ostatniej waloryzacji oraz w roku następnym;
- w okresie od 24 miesiąca do 13 miesiąca poprzedzającego tę waloryzację ulega ustaleniu przez podzielenie wskaźnika waloryzacji przez wskaźnik wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych z roku ostatniej waloryzacji.
Zmiana wysokości emerytur i rent w ramach waloryzacji następuje z urzędu, a jeżeli wypłata świadczenia była wstrzymana – po jej wznowieniu, z uwzględnieniem wszystkich kolejnych waloryzacji i waloryzacji dodatkowych, przypadających w okresie wstrzymania wypłaty.
Prezes Głównego Urzędu Statystycznego ogłasza, w formie komunikatu, w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski” w terminie do końca stycznia:
- średnioroczny wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem w poprzednim roku kalendarzowym;
- średnioroczny wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych dla gospodarstw domowych emerytów i rencistów w poprzednim roku kalendarzowym;
- wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem oraz dla gospodarstw domowych emerytów i rencistów w poprzednim roku kalendarzowym w stosunku do roku kalendarzowego poprzedzającego rok, w którym przeprowadzono ostatnią waloryzację.
Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych ogłasza, w formie komunikatu, w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej „Monitor Polski”, co najmniej na 7 dni roboczych przed najbliższym terminem waloryzacji:
- należne od terminu waloryzacji kwoty:
a) najniższej emerytury i renty,
b) dodatku pielęgnacyjnego i dodatku dla sierot zupełnych; - obowiązujące od terminu waloryzacji kwoty maksymalnych zmniejszeń, które podlegają podwyższeniu, przy zastosowaniu wskaźnika waloryzacji emerytur i rent w kolejnych terminach waloryzacji
Waloryzacja 2008
Na mocy ustawy z dnia 7 września 2007 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. nr 191, poz.1368) od 1 stycznia 2008 r. zostały wprowadzone nowe zasady waloryzacji świadczeń emerytalno-rentowych.
Zgodnie z wymienionymi wyżej przepisami emerytury i renty podlegają corocznej waloryzacji od dnia 1 marca, wskaźniki waloryzacji emerytur i rent w 2008 r. wynoszą:
- 106,5 proc. dla emerytur i rent przyznanych przed dniem 1 marca 2007 r.;
- 104,2 proc. dla emerytur i rent przyznanych lub przeliczonych w myśl art. 110 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, w okresie od dnia 1 marca 2007 r. do dnia 29 lutego 2008 r.
Wskaźnik waloryzacji rozumiany jest jako średnioroczny wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych w poprzednim roku kalendarzowym, zwiększony o co najmniej 20 proc. realnego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia w poprzednim roku kalendarzowym. Wskaźnikiem cen towarów i usług konsumpcyjnych, o którym mowa wyżej jest średnioroczny wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych dla gospodarstw domowych emerytów i rencistów albo średnioroczny wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem, jeżeli jest on wyższy od wskaźnika cen towarów i usług konsumpcyjnych dla gospodarstw domowych emerytów i rencistów. Zwiększenie, o co najmniej 20 proc. realnego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia, jest corocznie przedmiotem negocjacji w Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych. W przypadku nie uzgodnienia wskaźnika na forum Komisji, jego wysokość w drodze rozporządzenia określi Rada Ministrów.
Świadczenia przyznane lub przeliczone od kwoty bazowej obowiązującej przed dniem 1 marca 2007 r. podlegają waloryzacji o wyższy wskaźnik równy średniorocznemu wskaźnikowi cen towarów i usług konsumpcyjnych w 2007 r. w stosunku do 2005 r., powiększony, o co najmniej 20 proc. realnego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia w 2007 r. w stosunku do 2005 r.
Natomiast świadczenia przyznane lub przeliczone od kwoty bazowej obowiązującej od 1 marca 2007 r. do 29 lutego 2008 r., czyli od kwoty wynoszącej 2 059,92 zł są waloryzowane o niższy wskaźnik. Kwota bazowa przyjęta do obliczenia tych świadczeń emerytalno-rentowych, została ustalona od przeciętnego wynagrodzenia z roku 2006, a tym samym wskaźnik waloryzacji tych świadczeń musiał być odpowiednio zmniejszony.
Dla waloryzacji świadczeń dokonywanej od dnia 1 marca 2008 r. wyższy wskaźnik waloryzacji wynosi 106,5 proc., a niższy wskaźnik waloryzacji wynosi 104,2 proc. Waloryzacji podlega zawsze kwota świadczenia oraz podstawa jego wymiaru w wysokości przysługującej na dzień 29 lutego 2008 r. Waloryzacja obejmuje zatem emerytury i reny przyznane przed terminem waloryzacji. Emerytury i renty, które zostały obliczone od kwoty bazowej stanowiącej mniej niż 100 proc. przeciętnego wynagrodzenia, podlegają zawsze przeliczeniu. Przeliczenie emerytury i renty polega na ponownym obliczeniu świadczenia od określonej kwoty bazowej. Natomiast przeliczenie renty rodzinnej polega na ponownym jej obliczeniu jako odpowiedniego procentu świadczenia (przeliczonego), które przysługiwałoby zmarłemu.
Na podstawie przepisów ustawy z dnia 7 września 2007 r. dla osób urodzonych po dniu 31 grudnia 1929 r. trzy etapy podwyżek – wcześniej przewidziane na lata 2008-2010 zostaną zrealizowane w jednym etapie – od 1 marca 2008 r. Od tej daty kwota bazowa przyjęta do ustalenia wysokości świadczenia w dniu jego przyznania, podwyższona zostanie do 100 proc. przeciętnego wynagrodzenia. Przeliczona emerytura i renta podlega podwyższeniu w ramach waloryzacji przypadających do dnia, od którego przysługuje prawo do świadczenia w przeliczonej wysokości z uwzględnieniem waloryzacji przypadających w okresie do dnia jej wznowienia.
Tabelaryczny zestaw zmian wysokości emerytur i rent
Kwoty najniższych gwarantowanych świadczeń emerytalno- rentowych od 1 marca 2008 r.
| Emerytura, renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy i renta rodzinna |
636,29 zł |
| Renta z tytułu częściowej niezdolności do pracy | 489,44 zł |
| Renta z tytułu całkowitej niezdolności do pracy w związku z wypadkiem lub chorobą zawodową i renta rodzinna wypadkowa | 763,55 zł |
| Renta z tytułu częściowej niezdolności do pracy w związku z wypadkiem lub chorobą zawodową | 587,33 zł |
Wysokość dodatków do świadczeń emerytalno-rentowych od 1 marca 2008 r.
| Dodatek pielęgnacyjny, za tajne nauczanie | 163,15 zł |
| Dodatek pielęgnacyjny dla inwalidy wojennego całkowicie niezdolnego do pracy i samodzielnej egzystencji | 244,73 zł |
| Dodatek dla sieroty zupełnej | 306,65 zł |
| Dodatek kombatancki, świadczenie w wysokości dodatku kombatanckiego | 163,15 zł |
| Dodatek kompensacyjny | 24,47 zł |
| Świadczenie pieniężne dla żołnierzy zastępczej służby wojskowej przymusowo zatrudnianych w kopalniach węgla, kamieniołomach, zakładach wydobywania rud uranu i batalionach budowlanych – w zależności od liczby pełnych miesięcy trwania pracy | od 8,18 zł do 163,15 zł |
| Świadczenie pieniężne przysługujące osobom deportowanym do pracy przymusowej oraz osadzonym w obozach pracy przez III Rzeszę i ZSRR | od 8,18 zł do 163,15 zł |
Kwota bazowa od 1 marca 2008 r. wynosi 2275,37 zł
Renta socjalna od 1 marca 2008 r. wynosi 534,48 zł
Przychód stanowiący 30 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy (którego przekroczenie powoduje zawieszenie wypłaty renty socjalnej): od 1 marca 2008 r. do 31 maja 2008 r. wynosi 870,00 zł
Świadczenie przedemerytalne od 1 marca 2008 r. wynosi 757,79 zł.
Kwoty przychodu wpływające na zawieszenie lub zmniejszenie świadczeń i zasiłków przedemerytalnych w okresie rozliczeniowym od 1 marca 2008 r.
| Dopuszczalna miesięczna kwota przychodu | 1 345,60 zł |
| Graniczna miesięczna kwota przychodu | 1 883,80 zł |
| Graniczna roczna kwota przychodu | 22 605,60 zł |
| Dopuszczalna roczna kwota przychodu | 16 147,20 zł |
Podsumowanie
Jak przewiduje Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej waloryzacja nie powinna mieć wpływu na:
- budżety jednostek samorządu terytorialnego,
- konkurencyjność gospodarki i przedsiębiorczość, w tym na funkcjonowanie przedsiębiorstw,
- stuację i rozwój regionalny,
- rynek prac.
Ponadto waloryzacja nie jest objęta prawem UE i nie jest sprzeczna z tym prawem. Wloryzacja nie zawiera też norm technicznych, w rozumieniu przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie sposobu funkcjonowania krajowego systemu notyfikacji norm i aktów prawnych (Dz.U. Nr 239, poz. 2039 z późn. zm.). Jeżeli na przykład wypłata emerytury lub renty jest wstrzymana (np. w związku z osiąganiem przychodu przekraczającego 130 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia), świadczenie zostanie waloryzowane z chwilą podjęcia wypłaty. Gdy do czasu wznowienia wypłaty przeprowadzono więcej niż jedną waloryzację nowa kwota uwzględni wszystkie przeprowadzone waloryzacje.
Ogólnie można powiedzieć, że na podstawie przeprowadzonej analizy proces waloryzacji polega na pomnożeniu kwoty świadczenia i podstawy jego wymiaru przez wskaźnik waloryzacji, który powinien zawsze być od stopnia inflacji. Waloryzacja obecnie jednak nie będzie przebłagać w oparciu wyłącznie o wskaźnik poziomu inflacji, ale regularnie co roku bez znaczenia na wskaźnik. Daje to w konsekwencji realną szanse wzrostu świadczeń poza wskaźnik inflacji.
Podstawa prawna:
- Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.),
- Rozporządzenie w sprawie wskaźników waloryzacji emerytur i rent w 2008 roku (M.P. z 2008 r. Nr 7, poz. 88 i 89).
Przemysław Gogojewicz