Samotne wychowywanie dzieci nie są sprawą prostą, dlatego tak ważna jest pomoc ze strony Państwa, szczególnie ta finansowa. Formą takiej pomocy jest zaliczka alimentacyjna. Raport jest odpowiedzią m.in. na pytania: kto jest uprawniony do otrzymania zaliczki alimentacyjnej, w jakiej wysokości można otrzymać zaliczkę, czy też wreszcie – gdzie należy złożyć wniosek, aby zaliczkę otrzymać.

Regulacje prawne

Świadczenie to otrzymują osoby uprawnione do alimentów wychowywane przez osobę samotną (pannę, kawalera, osobę pozostającą w separacji orzeczonej prawomocnym wyrokiem sądu, rozwiedzioną, wdowę lub wdowca, jeżeli wspólnie nie wychowują dziecka z jego ojcem lub matką) do ukończenia przez te osoby 18 lat lub gdy uczą się w szkole lub w szkole wyższej do ukończenia 24 lat. Warunkiem jej otrzymania będzie posiadanie prawa do alimentów na podstawie tytułu wykonawczego, którego egzekucja jest bezskuteczna. Zaliczkę otrzymają też osoby uczące się, niepozostające na utrzymaniu rodziców w związku z ich śmiercią lub zasądzeniem od nich alimentów, jeśli wyrok sądu je orzekający został wydany przed osiągnięciem przez nie pełnoletniości.

Zaliczka przysługuje, gdy dochód rodziny w przeliczeniu na jednego jej członka nie będzie przekraczał za ubiegły rok 583 zł miesięcznie netto. Wysokość zaliczki wyniesie zatem prawie tyle, co przyznane przez sąd świadczenie alimentacyjne, jednak nie więcej niż:

• gdy w rodzinie jest jedna lub dwie osoby uprawnione do zaliczki 170 zł na uprawnioną osobę lub 250 zł jeśli legitymuje się ona orzeczeniem o niepełnosprawności albo orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności,
• gdy są trzy lub więcej osób uprawnionych odpowiednio 120 zł lub 170 zł dla każdej osoby uprawnionej.

Przykład

Matka samotnie wychowująca dwoje dzieci (ma zasądzone alimenty na dzieci w wysokości 350 zł, ale nie można ich wyegzekwować w pełnej wysokości). Czy ma prawo do otrzymania zaliczki alimentacyjnej i w jakiej wysokości?

Matka ma prawo do otrzymania zaliczki alimentacyjnej, ponieważ dochód na jednego członka rodziny wynosi 450 zł. Otrzyma ją w wysokości 340 zł (na każde dziecko 170 zł). Gdyby dochód na jednego członka rodziny wynosił poniżej 291,5 zł, mogłaby liczyć na zaliczkę w wysokości 600 zł (po 300 zł na każde dziecko).

Zaliczka zostanie przyznana przez do wójta, burmistrza lub prezydenta miasta od miesiąca, w którym został złożony u komornika wniosek wraz z wymagana dokumentacją, do końca okresu zasiłkowego.

Wypłata zaliczki zostanie wstrzymana, jeśli:

• osoba uprawniona do alimentów otrzymywać je będzie w pełnej wysokości,
• osoba uprawniona (jej przedstawiciel ustawowy lub opiekun prawny) odmówi udzielenia informacji mających wpływ na jej wypłatę lub gdy poda informacje nieprawdziwe albo nie poinformuje komornika o okolicznościach mających wpływ na skuteczność egzekucji alimentów albo poda informacje nieprawdziwe.

Kwotę wypłaconej zaliczki powiększoną o 5 proc. będzie musiała zwrócić osoba zobowiązana do świadczenia alimentacyjnego, w zastępstwie której świadczenie jest wypłacane.

Kto jest uprawniony do otrzymania zaliczki?

Zaliczka jest wypłacana:

• dzieciom uprawnionym do alimentów, jeśli nie można ich wyegzekwować od rodzica,
• nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 18 lat lub gdy uczy się w szkole do 24 lat,
• tylko rodzinom, w których dochód nie przekracza 583 zł,
• w wysokości zasądzonych alimentów nie więcej niż 380 zł na dziecko, ale nie mniej niż 120 zł w zamian za rodzica, który ma ją zwrócić powiększoną o 5 proc. wypłaconej kwoty.

Jak rozliczać zaliczki alimentacyjne?

Zaliczki alimentacyjne są wydatkami budżetowymi, które w urzędzie klasyfikowane są jako koszty bieżącej działalności. Zwroty zaliczek alimentacyjnych stanowią w połowie dochody budżetu gminy i w drugiej połowie dochody budżetu państwa.

Przyznawanie i wypłata zaliczek alimentacyjnych jest zadaniem administracji rządowej zleconym gminie. Zaliczki oraz koszty ich obsługi są finansowane w formie dotacji celowej z budżetu państwa na świadczenia rodzinne. Ustalono, że koszty obsługi zaliczek pokryte dotacją z budżetu państwa wynoszą 3 proc. wydatków na zaliczki alimentacyjne.

Kto udziela zaliczki?

Właściwym organem do udzielenia zaliczki alimentacyjnej jest wójt, burmistrz lub prezydent miasta, właściwy ze względu na miejsce zamieszkania osoby uprawnionej do otrzymania świadczenia alimentacyjnego, jeśli na podstawie tytułu wykonawczego egzekucja jest bezskuteczna. Zaliczka jest wypłacana w okresach miesięcznych.

Zobowiązanym do zwrotu zaliczki jest dłużnik alimentacyjny. Organ właściwy wierzyciela po upływie kwartału dokonuje rozliczenia pomiędzy wypłaconą zaliczką a wyegzekwowanym przez komornika świadczeniem alimentacyjnym.

Rozliczenie należności z tytułu zaliczki alimentacyjnej dla każdego dłużnika alimentacyjnego powinno być przeprowadzane i ewidencjonowane w okresach kwartalnych, odpowiednio do decyzji ustalających wysokość zaliczki na poszczególne kwartały. Należności z tytułu zwrotu zaliczki należy naliczać za okresy kwartalne. Zwroty z tytułu zaliczek alimentacyjnych powinny być przekazywane na odrębny rachunek bankowy prowadzony w urzędzie, będącym jednostką wypłacającą i rozliczającą zwroty zaliczek.

Jak ustalić wysokość zaliczki?

Zaliczka alimentacyjna przysługuje osobie uprawnionej do ukończenia 18 roku życia albo, w przypadku, gdy uczy się w szkole lub szkole wyższej, do ukończenia 24 roku życia. Zaliczkę mogą otrzymać osoby uprawnione, jeżeli dochód ich rodziny w przeliczeniu na osobę w rodzinie nie przekracza kwoty 583,00 zł miesięcznie.

Wysokość zaliczki w następnym kwartale stanowi różnicę pomiędzy świadczeniem alimentacyjnym albo wysokością przyznanej zaliczki a wysokością wyegzekwowanego świadczenia alimentacyjnego. Dłużnik alimentacyjny jest zobowiązany do zwrotu organowi właściwemu wierzyciela należności w wysokości zaliczek wypłaconych osobie uprawnionej, powiększonej o 5 proc. Z tej kwoty 50 proc. stanowi dochód własny gminy, pozostałe 50 proc. stanowi dochód budżetu państwa. Organ właściwy wierzyciela przekazuje komornikowi sądowemu decyzję przyznającą zaliczkę. Decyzja ta stanowi podstawę przekazywania przez komornika sądowego organowi właściwemu wierzyciela kwot wyegzekwowanych od dłużnika pozostałych po zaspokojeniu świadczeń alimentacyjnych.

Decyzja o przyznaniu zaliczki inicjuje postępowanie egzekucyjne przez komornika przyznanych kwot zaliczki, co oznacza, że regulowanie zobowiązań przez dłużnika alimentacyjnego z tytułu wypłaconej zaliczki powinno przebiegać za pośrednictwem komornika. Bezpośrednie wpłaty dłużnika alimentacyjnego z tytułu spłaty zaliczki do gminy (kasy, wyodrębniony rachunek bankowy) nie są więc możliwe.

Zobowiązanie organu właściwego z tytułu decyzji o przyznaniu zaliczki, może być ujęte w ewidencji pozabilansowej, co stanowi pewne uproszczenie, ale pozwala uniknąć rozbudowy ewidencji i dodatkowych rozliczeń w ramach międzyokresowego rozliczenia kosztów. Jednocześnie decyzja o przyznaniu zaliczki będzie wymagała przeprowadzenia zapisu równoległego na kontach księgi głównej należności z tytułu zwrotu zaliczki przez dłużnika alimentacyjnego. W kategoriach rachunkowości budżetowej źródłem tej należności w połowie odpowiadającej dochodom budżetowym gminy będą pozostałe przychody operacyjne, natomiast należność od dłużnika alimentacyjnego w połowie stanowiąca dochody budżetu państwa w ewidencji księgowej urzędu będzie księgowana w korespondencji z kontem ewidencjonującym zobowiązanie wobec budżetu państwa.

Do kont rozrachunkowych księgi głównej powinna być prowadzona ewidencja szczegółowa w celu ustalenia należności od każdego dłużnika alimentacyjnego indywidualnie i w ewidencji pozabilansowej stanu rozliczeń z każdą osobą uprawnioną na podstawie decyzji do zaliczki alimentacyjnej.

Przykład

Samotna matka wychowuje dwoje dzieci, które mają orzeczoną niepełnosprawność. Dochód na członka jej rodziny wynosi 250 zł, a egzekucja alimentów (zasądzonych prze sąd w wysokości 350 zł na dziecko) od ojca dzieci jest bezskuteczna. Czy w takim przypadku może liczyć na zaliczkę alimentacyjną?

Tak. W związku z zaistniałymi okolicznościami otrzyma ona z gminy zaliczkę w wysokości 700 zł (350 zł na każde z dzieci). Zaliczka zostanie bowiem podwyższona ze względu na to, że dochód na członka tej rodziny nie przekracza 291,5 zł. Gmina wypłacająca zaliczkę po zakończeniu kwartału będzie rozliczać kwotę wypłacanego świadczenia z kwotą alimentów, które udało się wyegzekwować komornikowi. W związku z tym wysokość zaliczki w następnym kwartale będzie pomniejszona o wyegzekwowane od dłużnika środki.

Kto nie otrzyma zaliczki?

W pewnych sytuacjach pomimo spełnienia kryterium dochodowego i mimo że egzekucja alimentów nie przynosi rezultatów (jest bezskuteczna) zaliczka alimentacyjna może zostać nie wypłacona. Stanie się tak, jeśli osoba uprawniona:

• przebywa w rodzinie zastępczej,
• przebywa w instytucji zapewniającej całodobowe utrzymanie,
• zawarła związek małżeński,
• jest uprawniona do zasiłku rodzinnego na własne dziecko.

Wypłata zaliczki zostanie wstrzymana jeśli:

• osoba uprawniona (jej przedstawiciel ustawowy lub opiekun prawny) odmówi udzielenia gminie wypłacającej zaliczkę informacji mających wpływ na jej wypłatę lub gdy poda informacje nieprawdziwe,
• osoba uprawniona (jej przedstawiciel ustawowy lub opiekun prawny) nie poinformuje komornika o okolicznościach mających wpływ na skuteczną egzekucję alimentów albo poda informacje nieprawdziwe.

Istnieje możliwość otrzymania zaliczki, jeśli osoba uprawniona udzieli informacji, o których mowa jest wyżej. Wówczas gmina wznowi wypłatę zaliczki od tego miesiąca do końca okresu zasiłkowego.

Pytanie

Mam córkę której podobno nie przysługuje zaliczka alimentacyjna, gdyż miesięczny dochód w roku 2005 w przeliczeniu na osobę w naszej rodzinie wyniósł 1300 zł. Czy mimo braku prawa do zaliczki alimentacyjnej, mogę liczyć na pomoc w egzekwowaniu zasądzonych alimentów?

Prawdą jest, że Pani córka nie ma prawa do zaliczki alimentacyjnej. Jednakże istnieje zawsze możliwość skorzystania z szeregu działań służących poprawie skuteczności egzekwowania alimentów. Należy zawsze pamiętać o tym, że wobec dłużników zastosowanie swoje znajduje ustawa o postępowaniu wobec dłużników alimentacyjnych oraz zaliczce alimentacyjnej, która przewiduje m.in.:

• ścisłą współpracę gmin z komornikami w zakresie poprawy skuteczności egzekucji alimentów,
• zwiększenie kontroli sądu nad działalnością komorników,
• współpracę gmin z urzędem pracy, mającą na celu aktywizację zawodową dłużnika alimentacyjnego, a w przypadku braku takiej aktywności możliwość zwrócenia się gminy do starosty o skierowanie dłużnika do prac społecznie użytecznych, np.: robót publicznych,
• w przypadku niepodjęcia przez dłużnika zaoferowanych prac lub uporczywego uchylania się od nich, możliwość złożenia przez gminę wniosku o ściganie dłużnika za przestępstwo określone w art. 209 par. 1 kodeksu karnego, tj. uporczywego uchylania się od ciążącego na nim obowiązku alimentacji, oraz skierowania wniosku do starosty o zatrzymanie prawa jazdy dłużnika alimentacyjnego, może także wytoczyć powództwo o zasądzenie alimentów przeciwko osobom zobowiązanym w dalszej kolejności na podstawie art. 132 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (czyli np. przeciwko dziadkom),
• w sytuacji gdy dłużnik zalega z alimentami dłużej niż 12 miesięcy, złożenie przez komornika wniosku do Krajowego Rejestru Sądowego o wpis dłużnika do rejestru dłużników niewypłacalnych,
• zobowiązanie komorników do przeprowadzenia z urzędu dochodzenia w celu ustalenia zarobków i stanu majątkowego dłużnika oraz jego miejsca zamieszkania.

Wymienione rozwiązania obowiązują od 1czerwca 2005 r., dlatego też osoby dochodzące roszczeń alimentacyjnych powinny monitorować postępowanie komornika prowadzącego egzekucję zasądzonych alimentów.

Jak ubiegać się o zaliczkę?

Zaliczka jest wypłacana od miesiąca, w którym osoba uprawniona (lub jej przedstawiciel ustawowy albo opiekun prawny) złoży do organu samorządu gminnego najczęściej będą to specjalne komórki w urzędach gmin lub ośrodki pomocy społecznej) wniosek o jej wypłatę do końca okresu zasiłkowego (trwa on od początku września do końca sierpnia). Wniosek ten trzeba będzie złożyć za pośrednictwem komornika, który powinien dołączyć do niego zaświadczenie o bezskuteczności prowadzonego postępowania egzekucyjnego.

Osoba wnioskująca o zaliczkę będzie ponadto zobowiązana złożyć (na wniosku) oświadczenie o tym, że osoba uprawniona do pobierania alimentów nie przebywa w rodzinie zastępczej, instytucji zapewniającej całodobowe utrzymanie, nie zawarła związku małżeńskiego i nie jest uprawniona do zasiłku rodzinnego na własne dziecko. Oświadczenie takie będzie też musiało zawierać informację o tym, że osoba uprawniona (lub je przedstawiciel ustawowy lub opiekun prawny) przekazała komornikowi wszystkie znane jej informacje niezbędne do prowadzenia egzekucji. Dodatkowo osoba taka będzie musiała poinformować gminę o miejscu zamieszkania, wieku, zatrudnieniu i sytuacji ekonomicznej osób zobowiązanych do opłacania alimentów.

Podstawa prawna: Ustawa z dnia 22 kwietnia 2005 r. o postępowaniu wobec dłużników alimentacyjnych oraz zaliczce alimentacyjnej (Dz.U. nr 85, poz. 732 z późn. zm.)

Przemysław Gogojewicz