Od 5 lutego 2009 r. obowiązuje większość przepisów ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Nowelizacja wprowadziła m.in. nowe zasady ubezpieczeniowe dla przedsiębiorców zawierających umowy o pracę nakładczą oraz zasady ustalania waloryzacji rent i emerytur.

Z ustawy

Za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność uważa się:

• osobę prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych;
• twórcę i artystę;
• osobę prowadzącą działalność w zakresie wolnego zawodu:
  a) w rozumieniu przepisów o zryczałtowanym podatku dochodowym niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne,
  b) z której przychody są przychodami z działalności gospodarczej w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych;
• wspólnika jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz wspólników spółki jawnej, komandytowej lub partnerskiej;
• osobę prowadzącą niepubliczną szkołę, placówkę lub ich zespół, na podstawie przepisów o systemie oświaty.

Zgodnie z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 6 września 2005 r. (sygn. alt III AUa 1551/2004 OSA 2006/7), nie podlegają rolniczemu ubezpieczeniu społecznemu osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą w zakresie wolnego zawodu.

Osoba będąca pracownikiem, z wyłączeniem prokuratora oraz osoba wykonująca pracę nakładczą, prowadząca jednocześnie pozarolniczą działalność, podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z tytułu tej działalności, jeżeli z tytułu wykonywania pracy nakładczej podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe jest niższa od obowiązującej tę osobę najniższej podstawy wymiaru składek dla osób prowadzących pozarolniczą działalność. Może ona dobrowolnie, na swój wniosek, zostać objęta ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi również z tytułu pracy nakładczej. Wynika tak z postanowienia Sądu Najwyższego – Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z dnia 8 lutego 2006 r. (III UZP 3/2005). Z kolei prawo do wcześniejszej emerytury na podstawie art. 29 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.) nie przysługuje ubezpieczonemu z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę nakładczą.

Świadczenia na warunkach i w wysokości określonych w ustawie przysługują:

• ubezpieczonym – w przypadku spełnienia warunków do nabycia prawa do świadczeń pieniężnych z ubezpieczeń emerytalnego i rentowych Funduszu Ubezpieczeń Społecznych;
• członkom rodziny pozostałym po ubezpieczonym albo po osobie uprawnionej do świadczeń pieniężnych z ubezpieczeń emerytalnego i rentowych Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Potwierdził to Sąd Najwyższy – Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych – w wyroku z roku 2006 (sygn. akt II UK 165/2006). Art. 2 ust. 1 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych wyklucza możliwość przyznania emerytury z ZUS osobie, która ma prawo do świadczenia wypłacanego przez Wojskowe Biuro Emerytalne na podstawie ustawy z 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin.

Waloryzacja świadczeń

Emerytury i renty podlegają okresowej waloryzacji od dnia 1 marca roku kalendarzowego następującego po roku kalendarzowym, w którym wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych w okresie od roku kalendarzowego, w którym była przeprowadzona ostatnio waloryzacja, wynosi, co najmniej 105 %. Waloryzacja polega na pomnożeniu kwoty świadczenia i podstawy jego wymiaru przez wskaźnik waloryzacji. Waloryzacji podlega kwota świadczenia i podstawa jego wymiaru w wysokości przysługującej ostatniego dnia lutego roku kalendarzowego, w którym przeprowadza się waloryzację.

Wskaźnik waloryzacji jest równy, co najmniej wskaźnikowi cen towarów i usług konsumpcyjnych w okresie od roku kalendarzowego, w którym przeprowadzono ostatnią waloryzację, do roku poprzedzającego termin waloryzacji, z uwzględnieniem realnego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia. Zwiększenie o co najmniej 20% realnego wzrostu przeciętnego wynagrodzenia, jest przedmiotem corocznych negocjacji w ramach Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych, przeprowadzanych w czerwcu, w roku poprzedzającym waloryzację.

Świadczenia dla mundurowych

W zakresie zmiany ustawy o emeryturach i rentach z FUS, ustawa zawiera propozycje regulacji, które mają na celu:

• umożliwienie emerytowanym żołnierzom i funkcjonariuszom służb mundurowych pobierającym emeryturę „mundurową „, zgłoszenie wniosku o przyznanie emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, na zasadach i w wysokości określonych w ustawie o emeryturach i rentach z FUS;
• umożliwienie członkom rodziny pozostałym po emerytowanych żołnierzach i funkcjonariuszach służb mundurowych, zgłoszenie wniosku o przyznanie świadczeń pieniężnych z ubezpieczeń emerytalnego i rentowych Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.;
• zmianę trybu negocjacji wysokości wskaźnika waloryzacji emerytur i rent w części uzależnionej od realnego wzrostu płac.

W przypadku żołnierzy zawodowych i funkcjonariuszy służb mundurowych, którzy wstąpili do służby przed 2 stycznia 1999 r., przy ustalaniu emerytury zarówno „mundurowej” , jak i emerytury z FUS, uwzględnia się okresy zawodowej służby oraz okresy składkowe i nieskładkowe wymienione w ustawie o emeryturach i rentach z FUS.

Przepisami ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 166, poz. 1609 z późn. zm.) wprowadzono z dniem 1 października 2003 r. zasadę, zgodnie z którą osobie, która ma ustalone prawo do emerytury „mundurowej” z uwzględnionymi okresami zarówno zawodowej służby jak i okresami podlegania ubezpieczeniom społecznym (okresami składkowymi i nieskładkowymi) nie przysługuje prawo do emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. W związku z tym do tej grupy świadczeniobiorców nie stosuje się generalnej zasady polskiego systemu emerytalnego, zgodnie z którą (art. 95 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS) w razie zbiegu u jednej osoby prawa do kilku świadczeń, wypłaca się jedno z tych świadczeń – wyższe lub wybrane przez zainteresowanego.

Zmiana oznacza, że osoba pobierająca emeryturę „mundurową”, jeżeli spełnia ogólne warunki do uzyskania emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, to znaczy posiada, w przypadku mężczyzny, co najmniej 25-letni okres składkowy i osiągnęła 65 lat, będzie mogła wystąpić o przyznanie emerytury z FUS. W razie przyznania tej emerytury, wypłata emerytury „mundurowej” zostanie wstrzymana. W ten sposób również do tej grupy świadczeniobiorców stosowana będzie ogólna zasada, zgodnie z którą w razie zbiegu uprawnień do dwóch świadczeń, zainteresowanemu przysługuje prawo wyboru świadczenia.

W przypadku umożliwienia emerytowanym żołnierzom i funkcjonariuszom służb mundurowych pobierającym emeryturę „mundurową”, zgłoszenie wniosku o przyznanie emerytury z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, na zasadach i w wysokości określonych w ustawie o emeryturach i rentach z FUS, zasadne wydaje się również umożliwienie członkom rodziny pozostałym po emerytowanych żołnierzach i funkcjonariuszach służb mundurowych wystąpienie z wnioskiem o przyznanie świadczeń pieniężnych z ubezpieczeń emerytalnego i rentowych FUS, a tym samym dokonanie wyboru, z którego systemu ma zostać wypłacone świadczenie – zaopatrzeniowego czy pracowniczego. Spowoduje to ujednolicenie systemowe w tym zakresie.

Warto zwrócić uwagę, że przepis art. 41 ust. 8 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych zobowiązuje płatnika składek do co miesięcznego przekazywania ubezpieczonemu informacji dotyczących:

• płatnika składek,
• numeru identyfikacyjnego ubezpieczonego,
• zestawienia należnych składek na ubezpieczenia społeczne w podziale na ubezpieczenie: emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe, podstawy wymiaru i kwoty składki na ubezpieczenie zdrowotne, z uwzględnieniem podziału na podmioty, które finansują składki.

Zmiany w pracy nakładczej

Indywidualny przedsiębiorca,dorabiający dodatkowo na umowę o pracę nakładczą od 1 marca 2009 roku, musi odprowadzać obowiązkowe składki emerytalne i rentowe z tytułu własnej działalności gospodarczej, jeśli na umowę o pracę nakładczą zarobi mniej niż 60 % przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia.

Prawo wyboru tytułu do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych, z działalności gospodarczej czy z pracy nakładczej, będą miały tylko te osoby, których oskładkowany przychód z pracy nakładczej będzie, co najmniej równy najniższej podstawie wymiaru składek obowiązującej danego przedsiębiorcę.

W wyniku zmiany przepisów przedsiębiorca wykonujący jednocześnie umowę o pracę nakładczą będzie musiał płacić obowiązkowe składki ubezpieczeniowe z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej.

Przedsiębiorca taki nie będzie już mógł wybrać pracy nakładczej jako tytuł do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych w ZUS. Prawo wyboru tytułu do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych z działalności gospodarczej czy z pracy nakładczej mają tylko Ci przedsiębiorcy wykonujący pracę nakładczą i których oskładkowany przychód z tej pracy jest, co najmniej równy najniższej podstawie wymiaru składek obowiązującej danego przedsiębiorcę, czyli:

• 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek emerytalno-rentowych (w 2009 r. podstawa ta wynosi 1.915,80 zł) lub
• 30% kwoty minimalnego wynagrodzenia – jeżeli przedsiębiorca korzysta z ulgi dla osób rozpoczynających taką działalność (w 2009 r. wynosi ona 382,80 zł).

Nowelizacja ustawy zakłada rozciągniecie na osoby prowadzące działalność gospodarczą, zawierające umowy o pracę nakładczą, takich samych reguł ubezpieczeniowych jak ustalone dla takich osób zawierających umowy zlecenia. Zmiana ta spowoduje ujednolicenie zasad podlegania ubezpieczeniom społecznym przez osoby prowadzące działalność niezależnie od dodatkowo zawartej umowy. Przede wszystkim jednak przyczyni się do wyeliminowania zjawiska zawierania przez przedsiębiorców fikcyjnych umów o pracę nakładczą tylko w celu obejścia przepisów ubezpieczeniowych. Dotychczas, bowiem osoba prowadząca działalność gospodarczą wykonująca jednocześnie umowę o pracę nakładczą, ma prawo wyboru, z którego tytułu chce podlegać ubezpieczeniom społecznym obowiązkowo. Ma to miejsce także wówczas, gdy podstawa wymiaru składek z umowy o pracę nakładczą jest wielokrotnie niższa od podstawy wymiaru składek z działalności.

Umożliwia to powstawanie patologii w tym zakresie polegającej na zawieraniu przez przedsiębiorców umów o fikcyjną pracę nakładczą, przewidujących niewielkie lub wręcz znikome wynagrodzenie (stanowiące podstawę wymiaru składek), w celu opłacania jak najniższych składek, a nawet na specjalizowaniu się niektórych firm w oferowaniu za opłatą zawierania z przedsiębiorcami umów o fikcyjną pracę nakładczą. Nowelizacja wprowadza więc dla przedsiębiorców zawierających umowy o pracę nakładczą takie same zasady ubezpieczeniowe, jakie stosowane są wobec przedsiębiorców zawierających jednocześnie umowy zlecenia.

Konkluzja

Zmiany w ubezpieczeniach społecznych w 2009 miały na celu:

• nowelizację przepisów dotyczących ochrony ubezpieczeniowej osób prowadzących niepubliczne szkoły lub placówki oświatowe;
• nowelizację przepisów odnoszących się do osób prowadzących działalność gospodarczą, zawierających umowy o pracę nakładczą, poprzez rozciągnięcie na nich reguł ubezpieczeniowych ustalonych dla takich osób zawierających umowy zlecenia;
• nowelizację przepisów dotyczących emerytowanych żołnierzy i funkcjonariuszy służb mundurowych, pobierających emeryturę;
• nowelizację przepisów dotyczących członków rodzin pozostałych po emerytowanych żołnierzach i funkcjonariuszach służb mundurowych;
• nowelizację przepisów dotyczących trybu negocjacji wysokości wskaźnika waloryzacji emerytur i rent w części uzależnionej od realnego wzrostu płac.

Zmiana w ubezpieczeniach społecznych jest wynikiem uzgodnień na forum Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych i ma na celu zmianę terminu negocjacji wysokości wskaźnika waloryzacji emerytur i rent w części dotyczącej zwiększenia, o co najmniej 20% realnego wzrostu wynagrodzeń. Uzgodnienia te odbyły się w dniu 15 maja 2008 r. W ich wyniku została podjęta uchwała nr 32 Trójstronnej Komisji do Spraw Społeczno-Gospodarczych z dnia 2 czerwca 2008 r. w sprawie trybu negocjacji wysokości wskaźnika waloryzacji emerytur i rent. Trójstronna Komisja ustaliła, że strona rządowa przygotuje projekt ustawy o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, w której określony zostanie nowy termin uzgadniania wzrostu wskaźnika waloryzacji emerytur i rent w części uzależnionej od realnego wzrostu płac. Coroczne negocjacje rozpoczynać się będą w czerwcu, w roku poprzedzającym waloryzację, po przedstawieniu przez stronę rządową partnerom społecznym prognoz makroekonomicznych, w tym planowanego wzrostu inflacji.

Podstawa prawna:

• Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74 ze zm.);
• Ustawa o świadczeniach opieki zdrowotnej (Dz.U. z 2008 r. Nr 164, poz. 1027 ze zm.);
• Ustawa z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74 ze zm.).

Przemysław Gogojewicz