Czynniki wpływające na progresję przedsiębiorstwa

Wprowadzając różne zmiany o większym czy mniejszym zakresie, firma podejmuje walkę o przetrwanie bądź utrzymanie czy też poprawienie swojej pozycji strategicznej na rynku . Większość z tych zmian ma charakter zewnętrzny.

Ich źródłem są naciski  z zewnątrz inspirujące lub zmuszające do wprowadzania zmian w firmie. Są też zmiany wewnętrzne, będące rezultatem stabilnych rutynowych procesów, jak też podejmowane z inicjatywy własnej kierownictwa firmy, dostrzegającego konieczność jej przekształcania. Zmiany te stają się tak powszechne i ważne,  że nie tylko trzeba je akceptować, ale wręcz nimi zarządzać. Ponadto poszukiwanie zmian i traktowanie ich jako szans dla podejmowania nowej działalności staje się nieodłączną właściwością współczesnego przedsiębiorcy.

Współczesne przedsiębiorstwa powstają dzisiaj pod wpływem dwóch zasadniczych sił, jakimi są: rynek, którego potrzeby starają się zaspokajać poprzez marketing i postęp techniczny, umożliwiający zaspokajanie przyszłych potrzeb w sposób skuteczniejszy. Nowoczesne przedsiębiorstwo ma więc dwie podstawowe funkcje: marketing i innowacje, które rozwija w sposób jednoczesny.

Marketing i innowacje

Większość przedsiębiorstw skupia swe wysiłki na marketingu i zaniedbuje innowacje zapominając o tym, że firma, która chce się rozwijać i dobrze prosperować, musi ciągle doskonalić wyroby, procesy technologiczne i organizację produkcji, a więc stale poszukiwać innowacyjnych rozwiązań i wdrażać je do praktyki. Rozwój wymaga zatem opracowania strategii promowania innowacji oraz tworzenia dla nich korzystnego klimatu psychospołecznego i skutecznego systemu stymulacji. Brak innowacji staje się najczęściej głównym źródłem zmniejszania się konkurencyjności firmy. Obecnie już coraz więcej przedsiębiorstw uznaje, że innowacyjność jest podstawą przedsiębiorczości, nie wszystkie jednak wiedzą jak wprowadzać i promować innowacje.

Istota innowacji

Sukcesy przedsiębiorstw zależą dzisiaj coraz bardziej od ich podatności na innowacje. Innowacje stają się bowiem czynnikiem decydującym nie tylko o rozwoju i ekspansji jednostki, ale przede wszystkim o jej przetrwaniu. Są one rozumiane jako dokonywane celowo zmiany, polegające na zastępowaniu dotychczasowych stanów innymi – ocenianymi pozytywnie w świetle kryteriów danej organizacji – i składające się w sumie na jej rozwój i postęp w gospodarowaniu.

Zmiany wprowadzają dzisiaj wszystkie firmy, nie tylko nowe i przedsiębiorcze, pragnące zdobyć rynki zbytu, ale także firmy ustabilizowane, dobrze prosperujące. Przedsiębiorstwa, które nie wprowadzają innowacji wpadają w pułapkę, w której niezdolność do innowacji osłabia konkurencyjność, szkodzi ich pozycji rynkowej i rentowności.

Współczesna firma musi stawać się organizacją innowacyjną, otwartą na nowości, postrzegającą problemy z różnych perspektyw, wrażliwą na sygnały i wyzwania rynku oraz gotową do wprowadzenia u siebie różnych zmian dostosowawczych. Musi więc rozwijać własną innowacyjność, zapewniając profesjonalne zarządzanie i tworząc warunki atrakcyjne dla ludzi wykazujących do niej skłonność.

Formy innowacyjności

W przedsiębiorstwie innowacyjność  może przyjmować następujące formy:

• doskonalenie i dalszy rozwój już wytwarzanych wyrobów,
• doskonalenie i dalszy rozwój stosowanych procesów produkcyjnych,
• doskonalenie organizacji pracy , produkcji i zarządzania oraz marketingu,
• wprowadzanie nowych metod produkcyjnych opartych na szczytowych osiągnięciach nauki,
• wprowadzanie nowych wyrobów opartych na nowych technologiach.

Innowacyjność może więc dotyczyć wyrobów lub procesów i być innowacyjnością radykalną albo stopniową. W dużych przedsiębiorstwach liczy się ona głównie w momencie powstania firmy, potem w dużym stopniu zastępuje ją zdolność adaptacji. Przedsiębiorstwa te stosują również strategie innowacyjne pionierskie, promujące tzw. błyskotliwe pomysły, kierujące się zasadą „być pierwszym i najsilniejszym”.

Małe firmy mogą z powodzeniem stosować tzw. strategie naśladowcze. W takich strategiach istnieje możliwość korzystania z doświadczeń pionierów. Firmy te obsługują rynek, który pionierzy stworzyli, lecz którego w pełni nie zaspokajają. Powinny one wypełniać istniejące luki na rynku tzw. nisze rynkowe. Wykorzystując szereg czynników konkurencyjnych np. dobry serwis, lepsza jakość wyrobów, krótki cykl produkcyjny . Małe przedsiębiorstwa bardziej niż duże zakłady muszą myśleć i działać innowacyjnie, systematycznie poszukiwać nowości, rozwijać innowacyjność pracowników. Najlepsze rezultaty uzyskują one, gdy opracowują konkretne strategie wprowadzania innowacji i konsekwentnie je wdrażają, weryfikują, czyli – wiążą ze strategiami marketingowymi.

Strategie marketingowe

W przedsiębiorstwie tworzone są warunki , które zachęcają do obmyślania i opracowywania nowych rozwiązań i niezwłocznego ich wprowadzania na rynek.

Strategia ofensywna
Strategia ofensywna wiąże się z wysokim ryzykiem, ale przynosi również duże korzyści . Wymaga ona utworzenia działu badań i rozwoju o wysokim poziomie innowacyjności, silnego systemu marketingowego i efektywnego systemu produkcji.

Strategia defensywna
Strategia defensywna oznacza niski poziom ryzyka i korzystne wyniki. Firmy ją stosujące nie ponoszą ryzyka strat, jakie jest związane z wprowadzaniem nowego produktu na rynek i  starają się obniżać koszty produkcji, dostarczając substytuty produktów nowych .

Strategia zakupu licencji
Pozwala ona przedsiębiorstwu na osiąganie zysków przez nabywanie licencji technologicznych innych firm, a więc przez zmniejszanie wydatków na własny dział badań i rozwoju.

Strategia wchodzenia w niszę
Strategia wchodzenia w niszę ma ona na celu uniknięcie bezpośrednich kontaktów z konkurencją. Firma analizuje istniejących liderów rynkowych, aby określić ich silne i słabe strony oraz ustalić luki rynkowe.

Strategia kreowania rynku
Korzyścią tej strategii jest niewielka liczba tak samo początkujących konkurentów, co stwarza firmie dogodne warunki sprzedaży i osiągania zysków.

Strategia niezależna
Polega ona na unowocześnieniu produktu i zwiększeniu jego udziału w rynku. Daje ona sukces w długim okresie czasu .

Strategia pozyskiwania specjalistów
Przedsiębiorstwo, zamiast kupna licencji w celu pozyskania technologii konkurentów, może pozyskać specjalistów.

Strategia pozyskiwania firm 
W strategii tej przedsiębiorstwo stara się przejąć inne firmy przez ich wchłonięcie bądź fuzję.

Czynniki decydujące o wyborze strategii

Przedsiębiorstwo wybierające strategię innowacyjną powinno mieć na uwadze takie czynniki, jak:

• potencjał kadrowy i rzeczowy,
• potencjał finansowy,
• dotychczasowy poziom rozwoju technicznego,
• istniejące i przyszłe możliwości zbytu,
• zamierzenia innowacyjne konkurentów,
• własne zaplecze naukowo-techniczne.

Rola menedżerów i pracowników

Innowacje mogą być kreowane przede wszystkim przez menedżerów. Muszą oni być osobiście zaangażowani w sprawę innowacji, muszą być osobami kreatywnymi, kierować w sposób wyzwalający twórczość i tworzyć klimat sprzyjający zmianom.

Menedżerowie różnie podchodzą do innowacji. Ich zaangażowanie nie jest w pełni racjonalne, gdyż większość innowacji wiąże się z ryzykiem osobistym. Często towarzyszy im lęk i niepokój, że coś się nie uda i ucierpi ich reputacja lub narażą firmę na straty. Niekiedy uwagę skupiają na konkurowaniu ze sobą ograniczając przepływ informacji i pomysłów. Ich postawy wobec innowacji mogą być zarówno nowatorskie jak i konserwatywne.

Menedżerowie różnią się pod względem mentalności, stylu, myślenia i działania. Biorąc pod uwagę stosunek do innowacji, podzielono menedżerów na sześć typów.

Utopijny wizjoner
Ma on mnóstwo pomysłów i koncepcji, wiele oczekuje od otoczenia. Charakteryzuje go chaotyczność i sumienność.

Reformator
Odznacza się kreatywnością. To typ wynalazcy i majsterkowicza, który chętnie pracuje nad czymś nowym, izolując się od innych spraw ważnych dla firmy.

Analityk
To człowiek stawiający na rozsądek, odrzucający emocje i chaos. Szacuje się, że 70% kierownictwa to menedżerowie tego typu.

Moderator 
Jest człowiekiem kompromisu. Manewruje możliwie bez wywoływania konfliktów, a jeśli do nich dochodzi, potrafi je łagodzić.

Energiczny człowiek czynu
Zawsze przejawia energię. W postępowaniu jest bezwzględny.

Ostrożniś
Jest doskonałym planistą. Dla niego najważniejsze jest poczucie pewności i bezpieczeństwa. Szacuje się że 69 % udanych innowacji pochodzi od wizjonerów, a 53 % nieudanych od analityków.

Pracownicy

Pracownicy  najczęściej obawiają się innowacji i są do nich negatywnie nastawieni. Wynika to z faktu, że zmiany są z reguły stresujące, a ludzie muszą wchodzić w nowe role i stosunki, przyjmować nowe wartości i przejawiać nowe podejście do pracy.

Pracowników cechuje pewien opór wobec zmian. Przyczyny tego oporu są złożone i wielostronne. Za główną przyczynę uważa się zmniejszenie u pracownika poczucia dotychczasowego bezpieczeństwa oraz jego zagrożenie ekonomiczne i emocjonalne. Do pozostałych przyczyn zaliczymy:

• małe zaufanie do kierownictwa,
• walkę o „zachowania twarzy”,
• niezrozumienie potrzeby innowacji i jej sensu,
• obawę , że zmiany obniżą prestiż zawodowy lub społeczny pracowników,
• obawę przed popełnieniem błędu,
• obawę , że poparcie innowacji narazi na straty firmę,
• skłonność do trwania przy starych wypróbowanych wzorcach,
• zmianę nie uwzględniającą utrwalonych w firmie norm postępowania, nieformalnych wzorów,
• unikanie sądów, opinii i ocen niezgodnych z wcześniejszymi ustaleniami.

Oporu  pracowników wobec innowacji nie należy zwalczać uporem kierownictwa, środkami przymusu i nacisku, lecz należy go przezwyciężać przez wprowadzenie zarządzania innowacyjnego i tak zorganizować przedsiębiorstwo, aby jego struktura i kultura nie udaremniała, lecz wspierała różne pomysły i rozwiązania, a pracownicy byli świadomi, że zmiany są niezbędne.

Techniki wdrażania innowacji

Na zdolność do tworzenia i wykorzystywania innowacji ma zawsze duży wpływ inteligencja firmy. Decyduje ona o sposobie wykorzystania przez firmę posiadanych możliwości i okazji, zdolności dostosowania się do nowych sytuacji, tworzeniu i wprowadzaniu śmiałych koncepcji i rozwiązań wychodzących naprzeciw potrzebom otoczenia.

Inteligencję firmy kształtują różne jej elementy:

• inteligencja informacyjna – to zdolność do szybkiego pozyskiwania informacji, gromadzenia ich, przetwarzania i przesyłania właściwym szczeblom zarządzania,
• inteligencja technologiczna – to umiejętność tworzenia, nabywania i wykorzystywania właściwych technologii,
• inteligencja innowacyjna – to stałe poszukiwanie innowacyjnych rozwiązań, a nawet uznanie innowacyjności za zasadniczy element strategii rozwoju firmy,
• inteligencja finansowa – dotyczy umiejętnego gospodarowania finansami przedsiębiorstwa, ich racjonalnego podziału i wydatkowania na cele bieżące i inwestycyjne,
• inteligencja marketingowa – polega na stałym badaniu rynku, szybkim postrzeganiu potrzeb i życzeń klientów, wyszukiwaniu nisz rynkowych i wchodzeniu na nowe rynki,
• inteligencja organizacyjna – dotyczy zdolności przystosowania się organizacji do zmienianych zadań, kreowania struktur prostych i elastycznych,
• inteligencja społeczna – polega na szczególnej trosce o ludzi, stałym doskonaleniu warunków pracy i płacy, delegowaniu uprawnień,
• inteligencja ekologiczna – wyraża się w stałej trosce o ochronę składników środowiska, ograniczaniu szkodliwych emisji i działań.

Te poszczególne elementy inteligencji przedsiębiorstwa we wzajemnym powiązaniu decydują o ogólnym potencjale jego inteligencji. Nosicielem tej inteligencji jest całe przedsiębiorstwo rozumiane jako inteligentny system. Wzrost inteligencji owocuje korzystnymi innowacjami.

Działanie jako droga do sukcesu

 
Największe sukcesy w zakresie innowacji przedsiębiorstwo osiąga, jeżeli stosuje konsekwentnie określone zasady działania:

• stałe poszukiwanie innowacyjnych rozwiązań – wymaga to otwartości na innowacje i uznania ich za część składową strategii rozwoju firmy;
• tworzenie bazy informacyjnej o innowacjach – informacje powinny pochodzić zarówno ze źródeł zewnętrznych jak i zewnętrznych;
• pobudzanie innowacji i przedsiębiorczości pracowników – nowe pomysły powinny być zawsze wysoko cenione i wyróżniane materialnie i moralnie;
• stwarzanie struktur organizacyjnych sprzyjających innowacyjności – aby działać szybciej i skuteczniej oraz szybko przyswajać innowacje, należy nastawić się na proste, elastyczne struktury, jasne formy organizacji i krótką drogę przepływu informacji;
• stwarzanie odpowiednich warunków dla działalności innowacyjnej – działalnością innowacyjną powinien kierować kompetentny specjalista, posiadający odpowiednie pełnomocnictwo i wiedzę fachową oraz zdolności organizacyjne;
• określenie kierunków działalności innowacyjnej – polega to na definiowaniu problemów wymagających rozwiązania, szczególnie tych, które dają potencjalne możliwości korzystnych pomysłów, odkryć i projektów;
• włączanie pracowników w proces zmian – prawidłowe realizowanie przedsięwzięć innowacyjnych wymaga zawsze aktywnego uczestnictwa w nich ludzi i poczuwania się do odpowiedzialności za ich przebieg i efekty;
• doskonalenie umiejętności kierowania, tworzenie „generacji” innowacyjnych kierowników – innowacyjny styl kierowania zapewnia kadra o szerokich horyzontach myślowych, otwarta na wszelkiego rodzaju zmiany, aktywna i odważna, pełna inicjatywy i pomysłowości , o wysokich kwalifikacjach;
• unikanie nadmiaru pseudozmian – zmiany w systemie pracy firmy nie powinny być częste i mało znaczące, bowiem przytłoczenie zmianami rodzi sytuacje stresowe, pogłębia konserwatyzm pracowników, brak zaangażowania oraz wzmaga opór wobec innowacji.

Szanse i bariery

Innowacje stają się dzisiaj jedną z najważniejszych broni w walce konkurencyjnej, podstawowym elementem strategii dobrze zarządzanych przedsiębiorstw i to zarówno elementem działania ofensywnego, polegającego na wchodzeniu na nowe rynki, jak i działania defensywnego, chroniącego je przed zagrożeniem ze strony rzeczywistych i potencjalnych konkurentów.

Strategię takich przedsiębiorstw cechuje tzw. dynamizm innowacyjny, który rozumiany jest jako otwarcie się na wszelkiego rodzaju nowości, ciągłe poszukiwanie nowych idei, pomysłów i rozwiązań oraz szybki ich wprowadzanie do praktyki.

Innowacje nabierają więc w każdym przedsiębiorstwie swoistego wymiaru, stając się warunkiem aktywności i żywotności przedsiębiorstwa. Jednocześnie są one coraz trudniejszym problemem do rozwiązania, wymagającym wielostronnej analizy. Kadra kierownicza koncentruje się głównie na ich aspektach techniczno-organizacyjnych, lekceważąc aspekty psychospołeczne, a to właśnie one są szczególnie ważne, gdyż decydują o stosunku do innowacji jej bezpośrednich wykonawców. Wprowadzając innowacje należy zawsze mieć na uwadze, że dla pracowników siłą napędową jest wizja przyszłości firmy i dążenie jej kierownictwa do poprawy ich sytuacji pracy.

Wprowadzanie innowacji napotyka na swej drodze szereg barier. Możemy do nich zaliczyć:

• bariery biurokratyczne np. skostniałe struktury organizacyjne i stereotypy myślenia,
• bariery ekonomiczne np. brak odpowiednich środków finansowych,
• bariery psychospołeczne np. obawa pracowników przed utratą dotychczasowego bezpieczeństwa,
• brak zrozumienia potrzeby innowacji,
• obawę przed popełnieniem błędu,
• brak zdolności menedżera do twórczego myślenia oraz brak umiejętności organizacyjnych.

Powyższe bariery w znacznej mierze utrudniają kreowanie i wprowadzanie innowacji oraz osłabiają efekty planowanych przeobrażeń. Opór przedsiębiorstwa wobec zmian tkwi głównie w jego podsystemie społecznym, w cechach psychologicznych pracowników i ich wzajemnych interakcjach.

Uwagi końcowe

Innowacje są głównym motorem strategii rozwoju przedsiębiorstwa. Wdrażanie innowacyjności pociąga za sobą występowanie dwóch przeciwstawnych dla firmy skutków: pozytywnych i negatywnych.

Pozytywy:

• innowacje przyśpieszają przystosowanie firm do ciągle zmieniających się warunków zewnętrznych poprzez komputeryzacje, badania marketingowe, wdrażanie nowych technologii, szybszy przepływ informacji niezbędny do podejmowania trafnych i szybkich decyzji;
• lepsze przystosowanie się przedsiębiorstw do wymogów ciągle zmieniającego się rynku;
• obniżenie uciążliwości pracy wykonywanej przez personel pracowniczy;
• innowacje podnoszą poziom stosowanej dotychczas technologii i jakości produktu;
• wdrażanie innowacji pozwala przybliżyć się do wymogów europejskich i poszerzyć rynek zbytu, a przede wszystkim przetrwać i pozyskać długofalową przewagę.

Negatywy:

• wdrażanie innowacji wiąże się z podejmowaniem ryzyka, które nie zawsze przynosi zamierzone efekty, np. obawa pracowników związana z możliwością utraty pracy, wynikająca ze zwiększonej technizacji;
• błędy w oprogramowaniu firmy mogą doprowadzić do poważnych i nieodwracalnych skutków finansowych, a nawet ich upadku, a nadmierny stopień komputeryzacji może okazać się zawodnym wobec zdarzeń losowych (np. długotrwały brak energii), co może spowodować wstrzymanie procesu produkcyjnego;
• poniesione nakłady finansowe na wprowadzenie innowacji (np. nowy produkt)  mogą nie przynieść zamierzonego efektu  (brak akceptacji klientów);
• wprowadzanie innowacji „na siłę”, nie uwzględniając możliwości i potencjału, jakim dysponuje dana firma w celu dorównania konkurencji.

Przystosowanie funkcjonalne i koncepcyjne

 
Przystosowanie przedsiębiorstw do zmian zachodzących w otoczeniu może być funkcjonalne i koncepcyjne. Przystosowanie funkcjonalne polega na zbieraniu informacji o zamierzeniach innych podmiotów w otoczeniu (na rynku) oraz ocenie ewentualnych zagrożeń i niwelowaniu ich skutków. Przystosowanie koncepcyjne polega na skorzystaniu z nowych możliwości, jakie niesie przyszłość i umiejętnym uplasowaniu się we właściwym segmencie rynku z właściwymi wyrobami.

Zmiany mogą wprowadzać tylko menedżerowie kreatywni, którzy dostrzegają i rozumieją potrzebę przekształcenia swojej firmy w organizacje innowacyjną i uczynienia jej zdolną nie tylko do trwania, ale i sprostowania wyzwaniom przyszłości. Najkorzystniejsze są zmiany wprowadzane w sposób zaplanowany, uporządkowany i terminowy, wyprzedzające przyszłe wydarzenia.

Paweł Sankowski