Zasadniczym celem etyki biznesu jest wyszukiwanie rozwiązań pośrednich, godzących w wymogi moralne z dbałością o interes strategiczny firmy. Interes strategiczny nie jest całkowicie oderwany od uczuć moralnych i ta linia postępowania może przynieść moralnie korzystne konsekwencje, które należy poddać uważnej ocenie.
Normy, osąd, etyka
Etyka biznesu adaptuje cel i metody etyki normatywnej pod kątem konkretnych wymogów i osądów moralnych, tzn. osądów, które nie mają nic wspólnego z założeniami polityki prowadzonej w przedsiębiorstwie, z jego normami i systemem wartości. Poddaje ona ocenie i określa standardy moralne dostosowane do konkretnej sfery nowoczesnego społeczeństwa biznesu.
Ważnym segmentem władzy publicznej oraz elementem sektora publicznego jest wymiar sprawiedliwości, który świadczy istotne usługi publiczne zaspokajające potrzeby obywateli oraz przedsiębiorstw a także istotne potrzeby prawne przedsiębiorców. Wynikają one z ich kultury prawnej, na którą składają się, w szczególności: świadomość prawna, postawy wobec prawa, prawo intuicyjne i poczucie prawne. Wysoki poziom kultury prawnej przedsiębiorców, warunkowany jest zwłaszcza wysokim poziomem jakości prawa stanowionego oraz jakości jego stosowania przez instytucje publiczne, w tym sądy. Przedsiębiorcy w Polsce, zaskakiwani ciągłymi zmianami prawa, kolejnymi wymogami nakładanymi przez ustawy, mnożeniem biurokratycznych obowiązków, coraz częściej skarżą się na poczucie bezradności i niemożności, również w zakresie sprawowania wymiaru sprawiedliwości. Odbierają oni prawo jako zbyt skomplikowane, formalistyczne, nakładające zbyt wiele obowiązków. Mają poczucie, iż wiele czynności prawnych lub faktycznych, wymaganych przez obecne ustawodawstwo, nie wynika z rzeczywistych potrzeb obrotu gospodarczego, lecz z niejasnych dla nich przesłanek, względów pozaprawnych lub partykularnych interesów określonych grup.
Wymiar sprawiedliwości
Sprawowanie wymiaru sprawiedliwości przez sądy w Polsce wywiera w chwili obecnej kluczowy wpływ na funkcjonowanie i rozwój przedsiębiorczości. Począwszy od inicjowania przedsięwzięć gospodarczych (np. rejestracja spółek w Krajowym Rejestrze Sądowym), rozstrzyganie sporów gospodarczych i cywilnych związanych z działalnością gospodarczą oraz orzekanie w sprawach związanych z przestępczością gospodarczą (karno-skarbową lub też unormowaną w kodeksie karnym), nadzorowanie egzekwowania roszczeń w drodze postępowania egzekucyjnego, skończywszy na przeprowadzaniu postępowań upadłościowych czy układowych i wykreślaniu przedsiębiorców z rejestru. Działalność sądów znacząco również wpływa na zwykłe, bieżące funkcjonowanie przedsiębiorców – np. poprzez zabezpieczanie roszczeń w drodze ustanawiania hipotek wpisywanych do ksiąg wieczystych, ustanawianie zastawów rejestrowych, wydawanie odpisów z Krajowego Rejestru Sądowego, czy też sprawowanie funkcji nadzorczych i pomocniczych przez sądy rejestrowe.
Bez działalności sądów nie można sobie zatem wyobrazić nie tylko prawidłowo funkcjonującej przedsiębiorczości, ale przedsiębiorczości w ogóle. Od prawidłowego sprawowania wymiaru sprawiedliwości, jakości, dostępności, szybkości czy przejrzystości świadczenia usług publicznych przez sądy zależy zatem byt, funkcjonowanie i rozwój przedsiębiorców. Tym samym zależą od tego również: rozwój gospodarczy kraju i rozwiązywanie wszystkich palących problemów, jak np. poziom bezrobocia. Dążenie do uczciwości i rzetelności w działalności gospodarczej wśród rosnącej grupy przedsiębiorców, dla których przestrzeganie norm etycznych i powszechnie przyjętych wzorców zachowań staje się faktem, dostrzega m. in. Krajowa Izba Gospodarcza, która zachęca do przyjmowania kodeksów etyki i informowania o tym klientów i kontrahentów.
Wzorem dla tych zasad, przyjmowanych przez indywidualne podmioty może być prezentowany poniżej kodeks etyki w działalności gospodarczej. Należy bowiem zgodzić się z twierdzeniem, że we wszystkich działaniach przedsiębiorstwa niezbędne jest zachowanie podstawowych wartości etycznych i uznanie zobowiązań wobec wszystkich zainteresowanych działalnością firmy.
Zasady etycznej odpowiedzialności biznesu
Uczciwość jest warunkiem koniecznym dla osiągnięcia stabilności przedsiębiorstwa i sukcesu. Reputacja firmy i zaufanie do niej jest jedną z największych wartości firmy. Przyjęcie kodeksu powinno oznaczać uznanie wspomnianych wartości i zobowiązanie do regularnego monitorowania przestrzegania przyjętych norm. Mając na uwadze dostarczanie i upowszechnianie etycznych wzorów zachowań, należy stosować wskazówki składające się na zasady etycznej odpowiedzialności biznesu.
Etyczna odpowiedzialność przedsiębiorcy to postępowanie, które łączy w sobie nie tylko rzetelność i uczciwość, ale także przewidywanie i wytrwałe dążenie do osiągnięcia skutków zgodnych z zasadami etyki biznesu. Etyczna odpowiedzialność przedsiębiorcy to nie tylko deklaracja, ale także trafna diagnoza sytuacji i osiągnięty efekt końcowy. To nie jest teoria. To praktyka.
Stosowanie reguł etyki w biznesie świadczy o odpowiedzialnym podejściu do prowadzenia firmy. Jest to jeden z czynników decydujących o sukcesie przedsiębiorstwa. Coraz liczniejsza grupa firm zdaje sobie z tego sprawę przestrzegając uczciwych reguł gry. Jednak ciągle jeszcze stosunkowo słabo jest rozpowszechniona wśród części przedsiębiorców świadomość, że etyczne postępowanie w długim horyzoncie czasowym znajduje swój wymiar w przychodach firmy. W warunkach słabej konkurencji, w okresie przewagi popytu przedsiębiorcy byli w niewielkim stopniu uzależnieni od powracających nabywców. Nieetyczne zachowanie nie miało wówczas tak istotnego wpływu na wynik działalności firmy. Po wejściu do Unii Europejskiej, firma nie może funkcjonować w dłuższym okresie czasu bez korzystnej oceny klientów, a ta z kolei jest uzależniona od jakości produktów i usług, sposobu załatwiania reklamacji, stosowanych technik dystrybucji i reklamy. We wszystkich tych przypadkach istotne jest etyczne postępowanie. Etyczne zachowanie jest istotne także dla tej grupy kontrahentów, którą stanowią inne przedsiębiorstwa.
Gdzie etyka jest najbardziej potrzebna?
Obecnie istnieją trzy zasadnicze sfery, w których zasady etyki i kultury gospodarczej pozostawiają wiele do życzenia. Po pierwsze – złe stosunki międzyludzkie i złe stosunki pracy, zwłaszcza w małych firmach. „Nowi” pracodawcy, którzy rozpoczęli działalność często charakteryzują się dużą przedsiębiorczością, wręcz „drapieżnością” w działalności gospodarczej. Często traktują pracowników jak narzędzia. Stąd obserwowana przez nas duża fluktuacja zatrudnienia w małych firmach wynikająca z nie dotrzymywania przez drobnych pracodawców zobowiązań wobec pracowników oraz rozrostu zachowań nieformalnych. Przedsiębiorcy nie wiedzą, jak ułożyć sobie stosunki z pracownikami.
Druga sfera to problemy związane z płaceniem obciążeń publicznych, zwłaszcza podatków i składek na ubezpieczenia społeczne. Z naszych obserwacji wynika, że przeważająca liczba drobnych przedsiębiorców zatrudnia pracowników albo nieformalnie, albo w oparciu o oficjalne minimalne wynagrodzenie. Zdecydowana większość wynagrodzeń jest wypłacana „z ręki”. Duża część obrotów dokonywana jest poza ewidencją. Wśród przedsiębiorców dominuje przeświadczenie, że bez oszukiwania fiskusa trudno jest prowadzić działalność gospodarczą.
Trzecia grupa zjawisk o charakterze wręcz nagminnym to nierzetelne traktowanie klientów i kontrahentów. Wydaje się to wręcz zdumiewające, ale pomimo wprowadzenia zasad rynkowych skala problemu pozostaje ciągle duża. Nie informowanie klientów o negatywnych cechach użytkowych towaru, zwłaszcza o jego wadach (np. samochody), niekulturalna obsługa klienta (np. komunikacja taksówkowa), nieumiejętność zachowania się w sytuacjach konfliktowych (reklamacje) wynikają z prymitywnego rozumienia rynku przez wielu przedsiębiorców, dla których nie jest ważne zadowolenie klienta ale tylko sprzedaż produktu czy usługi. Nieterminowość, nierzetelność i nie dotrzymywanie słowa są z kolei barierą w kontaktach z przedsiębiorcami z UE.
Jak propagować etykę biznesu?
Niejednokrotnie w sferze biznesu podejmowane są inicjatywy, realizowane na skalę krajową. Są to przedsięwzięcia, ukierunkowane na propagowanie zasad etyki i kultury w przedsiębiorstwie, przyjmujące postać programu, w którym oceniany jest sposób i styl prowadzenia działalności przedsiębiorstwa. Aspekt ten nie jest brany pod uwagę w programach, w których nagradza się za wyniki ekonomiczne czy jakość produktów. Laureaci programów z zakresu etyki są wyjątkowymi firmami zlokalizowanymi na terenie danego kraju, rozwijają się, dbają o prestiż i korzystny wizerunek firmy.
Programy tego typu mają na celu wyróżnienie przedsiębiorców, którzy w swej działalności kierują się rzetelnością i zasadami etyki. Ideą programu jest promocja etyki w działalności gospodarczej, przy czym etyka ta jest rozumiana jako zespół norm rzetelnego postępowania we wzajemnych relacjach przedsiębiorców z klientami, kontrahentami, pracownikami, wspólnikami oraz społecznością, władzą lokalną i państwową, norm zgodnych z obowiązującym prawem i powszechnie przyjętymi normami społecznymi.
Zwycięzcy programów udowadniają, że również w biznesie istnieją zasady etyczne, uczciwość i tzw. dobre praktyki, dotrzymują podjętych zobowiązań, a współpraca z nimi obciążona jest mniejszym niż przeciętne ryzykiem, ponieważ są firmami zweryfikowanymi przez organizatorów danego programu.
Jest wiele firm, które dla podkreślenia wierności tym zasadom, co roku poddają się weryfikacji w ramach programów. Miejsce w elitarnej grupie daje również możliwość nawiązania nowych korzystnych kontaktów handlowych, zwiększa zaufanie zarówno kontrahentów, jak i klientów. Tytuł zwycięzcy to nie tylko wyróżnienie, ale także zobowiązanie do stosowania zasad etycznych w przyszłej działalności.
Paweł Sankowski