Franchising umożliwia rozwój firmy i jej finansowanie. Być może wkrótce silne polskie sieci franchisingowe zaczną podbijać rynki zachodnie. Franczyza oferuje dużą dawkę swobody w zarządzaniu własną firmą – punktem sieci. Oczywiście wiąże się z tym również odpowiedzialność za własne decyzje. Poza tym musimy podporządkować się regułom umowy zawartej z franczyzodawcą. To on bowiem umożliwia nam korzystanie z wypracowanej przez niego marki, know-how oraz strategii działania.
Co to jest franczyza?
Franchising to system sprzedaży towarów, usług lub technologii, oparty na ścisłej współpracy pomiędzy franczyzodawcą i jego franczyzobiorcami. Są to odrębne pod względem prawnym oraz finansowym podmioty. Franczyzodawca daje franczyzobiorcom prawo prowadzenia działalności zgodnie z jego pomysłem. Prowadzenie działalności zgodnie z wyznaczonymi regułami staje się jednocześnie obowiązkiem franczyzodwacy. Podpisana przez obie strony umowa franczyzy oraz różne opłaty na rzecz franczyzodawcy uprawniają do wykorzystywania nazwy handlowej franczyzodawcy, jego znaku towarowego, know-how, systemu działania, otrzymywania pomocy handlowej, technicznej.
Rok 2003 był korzystny dla franczyzodawców. Wszystko wskazuje na to, że ten będzie jeszcze lepszy. W zeszłym roku powstało w Polsce ok. 40 sieci. Obecnie mamy już ponad 170 systemów franczyzowych. Ponad 60% z nich to systemy polskie, które wypracowują ok. 75 proc. przychodów całego rynku. Ta charakterystyka zbliża nas coraz bardziej do standardów zachodnich, gdzie franczyza (ang. franchising) jest uznanym sposobem prowadzenia działalności gospodarczej. W tej chwili w Polsce funkcjonuje ponad 11 tys. punktów franchisingowych. Większość systemów to systemy handlowe (artykuły spożywcze – np. Groszek, odzież – Big Star, Troll, 4YOU, Deep, obuwie – Ambra, Athlete’s Foot), usługi zajmują dalsze pozycje (gastronomia – McDonalds, Mr Hamburger, finanse – Agencja Finansowa Grosik, Punkt Finansowy Mieszko, kosmetyka, fryzjerstwo – Jean Louis David, turystyka, edukacja). Systemy produkcyjne to margines rynku franczyzy (Źródło: PROFIT system, Raport o franchisingu 2003/2004).
Głównymi barierami rozwoju franczyzy jest ciągle niewielki stopień rozpowszechnienia informacji na jej temat wśród przedsiębiorców oraz niechęć inwestorów i banków do finansowania przedsiębiorstw franchisingowych, mimo, że otwarcie firmy w ramach sieci jest dużo bezpieczniejsze od działania na własną rękę. Tylko 5% franczyzobiorców zmuszonych jest do zamknięcia firmy w ciągu pierwszych pięciu lat działania. Poza tym otwarcie placówki w ramach sieci to sprawdzony biznes z niewielkim stopniem ryzyka bankructwa. Mimo to nie ma chętnych na pożyczanie pieniędzy przyszłym franczyzobiorcom. Sami nie dysponują oni wystarczającym kapitałem.
Jakie są rodzaje franczyzy?
Wyróżniamy trzy podstawowe odmiany systemów franczyzy:
- produkcyjny – franczyzobiorca sam wytwarza produkty zgodnie z wytycznymi dawcy, a potem zajmuje się sprzedażą, na polskim rynku ten rodzaj franczyzy występuje bardzo rzadko;
- dystrybucyjny (handlowy) – franczyzobiorca sprzedaje produkty, które dostarczane są przez dawcę;
- usługowy – tak, jak w poprzednich dwóch przypadkach franczyzobiorca korzysta z know-how i znaku towarowego dawcy, jednak w tym przypadku przedmiotem działalności jest świadczenie usług. Oprócz tego istnieją kombinacje wyżej wymienionych systemów (np. połączenie sprzedaży ze świadczeniem usług). Poza tym wyróżnić możemy np. franczyzę bezpośrednią (umowa bezpośrednio zawierana między franczyzodawcą i franczyzobiorcą), franczyzę wielokrotną (jako franczyzobiorcy uzyskać możemy wyłączność na tworzenie punktów sieci na danym terenie) czy też subfranczyzę (franczyzobiorca sam zaczyna działać jak franczyzodawca na danym terenie).
Podstawą systemu franczyzy jest pakiet czy też licencja franchisingowa, która zawiera kompletną koncepcję prowadzenia działalności gospodarczej.
Co wchodzi w skład pakietu?
- Know-how, znak towarowy,
- podręcznik,
- usługi świadczone przez franczyzodawców i opłaty na ich rzecz uiszczane przez franczyzobiorców.
Podręcznik operacyjny
Podręcznik operacyjny opisuje zasady, według których możemy, jako franczyzobiorca, prowadzić działalność w ramach systemu. Często taki podręcznik jest bardzo szczegółowy i obszerny. Z jednej strony umożliwia to pełniejsze korzystanie franczyzobiorcy z doświadczeń franczyzodawcy, z drugiej chroni dawcę licencji przed niepożądanymi zmianami w sposobie działania, które mogą nadszarpnąć wizerunek wypracowanej przez niego marki.
Podręcznik opisuje zatem wyposażenie punktu sieci, drobiazgowe procedury dotyczące pracowników, ich szkolenia, doboru, strategii cenowej, dostaw, spraw finansowych (księgowość), marketingu itp. Znajdują się tu również kontakt do franczyzodawcy i innych niezbędnych usługodawców (m.in. dostawcy, księgowi).
Jedną z najważniejszych cech charakterystycznych dla franczyzy są usługi świadczone przez franczyzodawcę. Są to zwykle zadania przekraczające możliwości pojedynczej placówki, a w większych firmach przydzielane wyodrębnionym departamentom. Są to m.in. działania związane z badaniem i rozwojem produktów, opracowywaniem strategii marketingowej, organizacją szkoleń, kontrolą jakości usług. Usługi te są ważne dla utrzymania w całości systemu, bo spajają niezależne placówki, ujednolicają standardy, a przede wszystkim, gdy wykonywane są w sposób widocznie przynoszący korzyści franczyzobiorcy, są bodźcem do stałego uiszczania opłat.
Umowa franchisingowa
Wiele kłopotów przy przystępowaniu do systemu franchisingowego sprawić może umowa franchisingowa. Przede wszystkim dlatego, że w polskim prawie jest ona umową nienazwaną, a więc można ją formułować w różny sposób, byleby nie łamać obowiązujących przepisów. Dlatego wskazane jest skorzystać z usług prawnika, który przejrzy dokumentację (cena takiej usługi kształtuje się w granicach 500 – 1000 zł). Umowa franczyzy powinna szczegółowo określać prawa i obowiązki obu stron, strukturę opłat, okres obowiązywania umowy, sposób jej rozwiązania itp.
Umowa franczyzy łączy w sobie elementy wielu umów uregulowanych w kodeksie cywilnym. Są to umowa sprzedaży, najmu, dzierżawy, agencyjna, zlecenia, licencyjna. Natomiast ogólne zasady zawierania umów stosuje się do umowy franchisingowej tak, jak do innych umów (zawarcie umowy, formy, wady oświadczeń woli – art. 56-116 kodeksu cywilnego). Jeśli chodzi po odpowiedzialność, to franczyzodawca odpowiada z tytułu rękojmi za wady fizyczne i prawne rzeczy (art. 556 – 576 k.c.) oraz z tytułu gwarancji jakości (art. 577 – 581 k.c.). Jednakże z faktu niezależności punktów sieci wynika, że prawie pełna odpowiedzialność z tytułu rękojmi oraz niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania w stosunku do klientów spoczywa na biorcach.
Specjaliści spierają się, czy regulacja umowy franczyzy jest naprawdę w Polsce potrzebna. Zwolennicy legislacji tego zagadnienia podnoszą argumenty, że Franchising jest już na tyle rozwinięty, że przydałby się fundament ustawowy, który zabezpieczyłby transakcje franchisingowe – przede wszystkim chodzi tu o potwierdzenie odpłatności umowy, określenie zasad zerwania umowy i zasady disclosure, czyli jawności informacji biznesowych. Często bowiem bywa tak, że franczyzodawca boi się ujawniać swoją koncepcję prowadzenia działania nieuczciwemu biorcy, a franczyzobiorca nie chce kupować kota w worku (opłaty są często wysokie). Ta patowa sytuacja mogłaby zostać rozwiązana przez regulacje ustawową. Z drugiej strony ustawa mogłaby zniechęcić wielu przedsiębiorców do wchodzenia w tego typu interes – przyczyną byłaby zła konstrukcja przepisów albo zbyt uciążliwe wymagania stawiane przed stronami umowy (np. zasada disclosure może tworzyć kosztowne wymogi dokumentacyjne). Trzeba również pamiętać o tym, że franczyza jest bardzo pojemnym pojęciem, obejmującym wszelkiego typu działalność. Przepisy musiałyby być na tyle ogólne, by nie dyskryminować żadnego typu działalności. Niektórzy podkreślają także, że ustawa nie jest potrzebna, bo dobre zwyczaje panujące w branży i już istniejące uregulowania w zupełności wystarczą.
O czym trzeba pamiętać przed podpisaniem umowy?
- Dowiedz się jak najwięcej o franczyzodawcy (specjaliści z branży, inni franczyzodawcy z danej branży, prasa, obecni franczyzobiorcy, sam franczyzodawca – dokumenty o prowadzonej działalności, biznes plan) oraz o kondycji branży, w której funkcjonuje.
- Zdobądź jak najwięcej informacji o zasadach działania systemu (opłaty, wymagane inwestycje, czas obowiązywania umowy, oferowana pomoc).
- Wybieraj branżę, która ci najbardziej odpowiada.
- Dokładnie określ swoje możliwości finansowe i porównaj je z przewidywanymi kosztami.
- Nie bój się negocjować warunków, nie śpiesz się z podpisaniem umowy.
- Umowa powinna precyzyjnie określać prawa i obowiązki stron, niedomówienia mogą być powodem do nadużyć i nieporozumień.
- Ważnymi punktami umowy są określenie terytorialnej wyłączności działania, automatyczne przedłużenie umowy, sposób rozwiązywania konfliktów i rozwiązania umowy.
- Trzeba uważać na umowy międzynarodowe, zawierane w językach obcych – dochodzenie swoich praw w razie konfliktu może być bardzo kosztowne (sąd zagraniczny).
- Uważaj na obietnice wielkich zysków – nic nie ma za darmo, możemy mieć do czynienia z oszustem.
- Nie podpisuj umowy, jeśli masz wątpliwości. Franczyza jest bezpiecznym interesem, ale porażki też się zdarzają.
Umowa franczyzy i kwestie podatkowe
Umowa franczyzy zawiera w sobie elementy wielu różnych typów umów. Różnorodna jest też sama działalność franczyzobiorcy (franczyza dystrybucyjna, produkcyjna, usługowa). Dlatego kwestie podatkowe tego typu usług muszą zostać zdefiniowane na podstawie zasad opodatkowania rządzących innymi umowami np. umową licencji, lub też opodatkowania importu czy eksportu towarów i usług. Ważne jest również, że system franczyzy implikuje dokonywanie różnorakich transakcji – mogą one dotyczyć towarów, usług lub wartości niematerialnych i prawnych. Dokładny zatem charakter umowy franczyzy kształtuje też obowiązki podatkowe.
Jeżeli chodzi o podatek dochodowy, to przychodem dla nas jako dla franczyzobiorcy będzie wartość sprzedanych finalnemu konsumentowi towarów i usług. Kosztem będą odpisy amortyzacyjne z tytułu zużycia wartości niematerialnych i prawnych – chodzi tu przede o licencję od franczyzodawcy (używanie znaku towarowego, know-how) – a także koszty wytworzenia produktów przez franczyzobiorcę (przede wszystkim franczyza produkcyjna) oraz wartość towarów nabytych od dawcy licencji, często razem z opłatą wstępną i opłatami bieżącymi (franczyza usługowa, handlowa).
Trzeba także pamiętać, że ustawa o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym każe zapłacić podatek VAT od umowy licencji, a zawarcie umowy licencji z podmiotem zagranicznym jest traktowane jak import usług. Jako biorca będziemy musieli zapłacić podatek od opłaty dla zagranicznego licencjonodawcy.
Dlaczego franczyza?
Franczyza to dużo bezpieczniejszy sposób na biznes niż niezależne przedsiębiorstwo. Statystyki pokazują, że franczyzobiorcy rzadziej plajtują, a przewaga ta rośnie im dłuższy jest czas działania. Poza tym od razu możemy korzystać z wypracowanej już marki franczyzodawcy i wypróbowanego sposobu działania. Wszystko to za stosunkowo niską opłatę wstępną – ułamek kwoty, który musielibyśmy wydać na stworzenie koncepcji działania oraz zapewnienie sobie renomy.
Franczyzodawca oferuje nam stałe wsparcie w postaci szkoleń, doradztwa we wszystkich aspektach prowadzenia danego rodzaju działalności, skutecznie rekompensując nasze braki. Dzięki temu zmniejszają się koszty działania naszej firmy, przy jednoczesnym wzroście efektywności. Wreszcie korzystamy z rozwoju sieci i faktu, że nasza marka staje się coraz częściej rozpoznawana.
Wady franczyzy
Z dobrodziejstwami franczyzy wiążą się także obowiązki. Musimy przecież przestrzegać umowy i dostosować się do zawartych w podręczniku reguł. Wiąże się to z kontrolami franczyzodawcy, który musi dbać o jakość towarów i usług w placówkach całej sieci. Kolejnym minusem są wcześniej opisane opłaty (wstępna, bieżąca, na fundusz marketingowy), a także ewentualne inne ograniczenia. Franczyzodawca może ograniczać teren naszego działania, narzucać wybór dostawców, sprzedawanych towarów, sposób sprzedaży przedsiębiorstwa.
Poza tym możemy zostać ukarani za błędne decyzje nie popełnione przez nas, a przez franczyzodawcę. Oprócz uiszczania opłat franchisingowych możemy zostać zobowiązani do pracy na rzecz całej sieci w centrali w ściśle określonym wymiarze. Jest to czasochłonne, ale z drugiej strony każdy z franczyzobiorców pracuje na naszą rzecz.
Sebastian Morawski