W procesie windykacji należności można spotkać się z kilkoma niedogodnościami ze strony dłużnika. Są to między innymi:
- zlikwidowanie przedsiębiorstwa dłużnika,
- ogłoszenie upadłości dłużnika,
- różne oszustwa ze strony dłużnika mające na celu obalenie naszej tezy o tym, że cokolwiek jest on nam winien.
Jedno z tych niedogodności, czyli ogłoszenie upadłości dłużnika znacznie ogranicza możliwość dochodzenia roszczeń przez wierzycieli.
Ogłoszenie upadłości
W przypadku tego postępowania jest ustanawiana tak zwana masa upadłościowa, której zasoby powinny pokryć zobowiązania upadłej firmy. Niestety, ale najczęściej jest tak, że wartość tejże masy upadłości zazwyczaj wystarcza na zaspokojenie niewielkiej części należności.
W pierwszej kolejności z masy upadłości pokrywane są:
- koszty postępowania upadłościowego;
- koszty postępowania układowego poprzedzającego ogłoszenie upadłości;
- wydatki połączone z zarządem i likwidacją masy upadłości;
- podatki;
- inne daniny publiczne;
- wsparcia dla upadłego i jego rodziny, oraz ciążące na nim należności alimentacyjne;
- należności za pracę;
- renty z tytułu odszkodowania za wywołanie choroby, niezdolności do pracy, kalectwa lub śmierci;
- koszty ostatniej choroby;
- zwykłego pogrzebu upadłego.
Niestety, ale prawdą jest, że wierzytelności kontrahentów handlowych należą dopiero do kategorii szóstej i mogą być zaspokojone po spłaceniu należności zaliczanych do kategorii od I do V.
Co z majątkiem?
Po ogłoszeniu upadłości dłużnik traci możliwość korzystania i rozporządzania należącym do niego majątkiem. Majątek ten stanowi masę upadłości, którą zarządza syndyk wyznaczony przez sąd. Natomiast wierzyciel takiego dłużnika powinien dochodzić swoich roszczeń w ramach postępowania upadłościowego. Aby w ogóle sądownie przyznano prawo do wierzytelności, to w tej sytuacji wierzyciel upadłego, musi w oznaczonym terminie zgłosić sędziemu – komisarzowi swoją wierzytelność na piśmie.
W zgłoszeniu tym wierzyciel powinien wymienić:
- Swoje imię, nazwisko i firmę oraz miejsce zamieszkania lub siedzibę;
- Wierzytelność wraz z należnościami ubocznymi oraz wartość wierzytelności niepieniężnej;
- Dowody wierzytelności;
- Kategorię, do której wierzytelność ma być zaliczona (zgodnie z kolejnością zaspokajania należności objętych postępowaniem upadłościowym);
- Zabezpieczenia wierzytelności;
- Oświadczenie, w jakiej prawdopodobnie sumie wierzytelność nie będzie zaspokojona z zabezpieczenia;
- Oświadczenie czy zrzeka się zabezpieczenia;
- Stan sprawy, jeżeli co do sprawy toczy się postępowanie przed sądem.
Na podstawie otrzymanego wyjaśnienia syndyk masy upadłościowej sporządza projekt listy wierzytelności, którą składa sędziemu – komisarzowi.
Sędzia wydaje postanowienie, co do uznania lub odmowy uznania poszczególnych wierzytelności w całości lub części. Tak ustalona lista wierzytelności zostaje ogłoszona.
Prawo do sprzeciwu
W ciągu dwóch tygodni od ogłoszenia listy wierzytelności wierzyciel może zgłosić sprzeciw, co do uznania lub odmowy uznania jego wierzytelności. Sprzeciw ten powinien zostać dostarczony sędziemu na piśmie. A w nim powinny się znaleźć fakty i dowody na uzasadnienie tegoż pisma, czyli roszczenia wobec wierzytelności. Sąd rozstrzyga sprzeciw po przeprowadzeniu rozprawy. Po tych zabiegach prawomocna lista wierzytelności stanowi podstawę do sporządzenia planu podziału masy upadłościowej, który jest przedstawiony do wglądu we właściwym sądzie.
Syndyk zazwyczaj dokonuje kilkuczęściowych planów podziału w miarę uzyskiwania środków z masy upadłości. Ostatni plan podziału kończy proces spłat wierzycieli. Ten plan jest nazywany ostatecznym planem podziału. Do przedstawionego planu podziału wierzyciele mogą wnosić zarzuty.
Istnieje możliwość, aby wierzyciel zgłosił swoją wierzytelność, po upływie terminu wyznaczonego do zgłoszeń. Wówczas jednak musi liczyć się z tym, że poniesie koszty postępowania, a jego uznana wierzytelność będzie uwzględniona tylko w tych podziałach funduszów masy upadłości, które nastąpią po uznaniu.
Wyciąg z zatwierdzonej listy wierzytelności jest tytułem egzekucyjnym przeciwko upadłemu, co do wierzytelności i jej wysokości. Zdarzają się sytuacje, kiedy wierzyciel nie został zaspokojony w postępowaniu upadłościowym. Wówczas może on prowadzić przeciwko dłużnikowi zwykłą egzekucję, po nadaniu wyciągowi z listy klauzuli wykonalności.W praktyce postępowanie upadłościowe może trwać nawet kilka lat.
Kolejność zaspokojenia należności objętych postępowaniem upadłościowym
Zgodnie z art. 204 prawa upadłościowego kolejność zaspokojenia należności objętych postępowaniem upadłościowym jest następująca:
- koszty postępowania upadłościowego oraz koszty postępowania układowego poprzedzającego ogłoszenie upadłości; wydatki połączone z zarządem i likwidacją masy upadłości, nie wyłączając podatków i innych danin publicznych;
należności za pracę i renty z tytułu odszkodowania za wywołanie choroby, niezdolności do pracy, kalectwa lub śmierci; wsparcie dla upadłego i jego rodziny oraz ciążące na nim należności alimentacyjne, jak również koszty ostatniej choroby i pogrzebu upadłego odpowiadającego miejscowym zwyczajom; - należności powstałe wskutek czynności syndyka lub zarządcy odrębnego majątku; należności z zawartych przez upadłego przed ogłoszeniem upadłości umów wzajemnych, których wykonania zażądał syndyk; należności z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia masy; należności, które powstały z czynności upadłego, dokonanych za zgodą nadzorcy sądowego lub czynności tego nadzorcy w czasie postępowania układowego, ukończonego lub umorzonego w okresie trzech miesięcy przed ogłoszeniem upadłości;
a) należności Skarbu Państwa z tytułu zobowiązań podatkowych oraz należności Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne zabezpieczone hipoteką, zastawem, wpisem do rejestru statków lub prawem zatrzymania do wysokości 50% ceny uzyskanej ze sprzedaży rzeczy obciążonej lub z realizacji prawa zbywalnego obciążonego;
b) pozostałe należności zabezpieczone zastawem, hipoteką, wpisem do rejestru statków lub prawem zatrzymania do wysokości ceny uzyskanej ze sprzedaży rzeczy obciążonej lub z realizacji prawa zbywalnego obciążonego; jeżeli cena uzyskana ze sprzedaży nie wystarcza na zaspokojenie wszystkich należności zabezpieczonych, należności te będą zaspokajane w kolejności odpowiadającej przysługującemu im pierwszeństwu;
- podatki i inne daniny publiczne oraz należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne należne za rok ostatni przed datą ogłoszenia upadłości wraz ze wszystkimi dodatkami wszelkimi odsetkami i kosztami egzekucji;
- koszty ostatniej choroby i pogrzebu upadłego odpowiadającego zwyczajom miejscowym, zmarłego na sześć miesięcy przed datą ogłoszenia upadłości;
- inne wierzytelności wraz z odsetkami za ostatni rok przed datą ogłoszenia upadłości, z odszkodowaniem umownym, kosztami procesu i egzekucji;
- odsetki na zaspokojenie w powyższych kategoriach, przy tym w kolejności, w jakiej winien być zaspokojony kapitał;
- kary, grzywny sądowe, administracyjne i skarbowe,
- należności z tytułu darowizn i zapisów.
Zgodnie z art. 204 § 2 stwierdza się, że należności wymienione w kategoriach 1 5 są wierzytelnościami uprzywilejowanymi.
Natomiast § 3 tegoż artykułu orzeka, że wierzytelność nabyta w drodze przelewu lub indosu po ogłoszeniu upadłości będzie zaspokojona w kategorii szóstej, o ile nie ulega uiszczeniu w kategorii dalszej.