Urlop wychowawczy a prawo do zwolnienia

Ostatnio jesteśmy bombardowani równymi doniesieniami prasowymi odnoszącymi się sytuacji młodych matek będących na urlopie wychowawczym. Pozornie wydawać się może że doniesienia które dostarcza nam prasa nieco zmieniają naszą i tak już trudną rzeczywistość, ale czy tak jest faktycznie? Czy słusznie straszą nas, że pracodawca może teraz zrobić nieomalże wszystko z pracownikiem na urlopie wychowawczym? Oto jest pytania, na które postaramy się odpowiedzieć. 

Doniesienia prasowe

Jak prasa donosi, opierając się o uchwale Sądu Najwyższego z 15 lutego (sygn. II PZP 13/05), wolno się rozstać z osobą na urlopie wychowawczym zarówno w trybie grupowym, jak i indywidualnym. Uchwała ta otworzyła szerokie pole do nadużyć i obecnie pracodawca może się pozbywać matek na urlopach wychowawczych bez większych kłopotów – uważają kobiety. Wystarczy, że zdecyduje się na zwolnienie z przyczyn nie dotyczących pracowników i za przyczynę wymówienia poda likwidację etatu z powodów organizacyjnych. W grę wówczas wchodzą redukcje w trybie indywidualnym, kiedy to nie stosuje się kodeksowych rygorów. Kto mu później udowodni, że faktyczne powody były inne – że chciał się po prostu pozbyć niewygodnej, niedyspozycyjnej pracownicy.

A co na to samo mówią inni eksperci

Wypowiedzenie i rozwiązanie umowy w tym okresie jest dopuszczalne:

• jeżeli zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z winy pracownicy (tam gdzie działa zakładowa organizacja związkowa, warunkiem rozwiązania umowy o pracę jest zgoda reprezentującej pracownicę organizacji związkowej),
• w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy (tam gdzie działa zakładowa organizacja związkowa, jeżeli reprezentuje ona pracownicę, pracodawca jest obowiązany uzgodnić z tą organizacją termin rozwiązania umowy).

Nasz ekspert

Drugi pogląd jest jak najbardziej słuszny. Gdyż oparty jest o przesłanki nie tylko zgodnie z ostatnim orzeczeniem SN ale również obowiązującym kodeksem pracy. Należy zatem zastanowić się czy jest sens straszyć kobiety poprzez tego rodzaju wypowiedzi? Moim zdanie nie ma żadnego uzasadnienia aby podpowiadać pracodawcom rozwiązania z których mogli już dawno skorzystać, a być może nawet o tym nie wiedzą. Moim zdaniem interpretacja tego wyroku poszła nieco za daleko. Zawsze istniała bowiem możliwość aby zwolnić pracownicę na urlopie wychowawczym i ostatni wyrok Sądu Najwyższego nic nowego nie wniósł w tym zakresie. Przecież pracodawca jak zwykle bez większych trudności może znaleźć przyczynę aby taka pracownice zwolnić. Taki problem moim zdaniem istniał od zawsze i nie pojawił się on dopiero po tym wyroku SN. Aby zatem przedstawić Państwu pogląd na całość zagadnienia należy zacząć od początku.

Kto może skorzystać z urlopu wychowawczego?

Prawo do urlopu wychowawczego i zasady jego udzielania regulują przepisy Kodeksu pracy (art. 186-1891) oraz rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 16 grudnia 2003 r. w sprawie szczegółowych warunków udzielania urlopu wychowawczego (Dz.U. nr 230, poz. 2291).Z urlopu wychowawczego mogą skorzystać rodzice lub opiekunowie dziecka lub jedno z nich, jeżeli są zatrudnieni. Aby skorzystać z urlopu wychowawczego pracownik musi posiadać co najmniej 6 miesięczny okres zatrudnienia. Do sześciomiesięcznego okresu zatrudnienia wlicza się poprzednie okresy zatrudnienia.

Kto udziela urlopu wychowawczego?

Urlopu wychowawczego udziela pracodawca na pisemny wniosek pracownika, złożony na dwa tygodnie przed rozpoczęciem okresu, w którym zamierza on skorzystać z urlopu. We wniosku pracownik wskazuje:

• datę rozpoczęcia i zakończenia urlopu wychowawczego;
• okres urlopu wychowawczego dotychczas wykorzystany na dane dziecko.

Do wniosku dołącza się pisemne oświadczenie drugiego z rodziców lub opiekunów dziecka o braku zamiaru korzystania z urlopu wychowawczego przez okres wskazany we wniosku. Oświadczenie takie nie jest wymagane w razie:

• ograniczenia lub pozbawienia drugiego z rodziców władzy rodzicielskiej;
• ograniczenia lub zwolnienia z opieki drugiego z opiekunów dziecka;
• gdy zachodzą nie dające się usunąć przeszkody do uzyskania takiego oświadczenia.

W tej sytuacji pracownik dołącza do wniosku dokumenty potwierdzające te okoliczności. Jeżeli dołączenie dokumentów nie jest możliwe pracownik do wniosku dołącza pisemne oświadczenie w tej sprawie.

Rodzice lub opiekunowie dziecka, jeżeli spełniają warunki do korzystania z urlopu wychowawczego mogą jednocześnie z niego skorzystać przez okres nie przekraczający 3 miesięcy. W takim przypadku do wniosku o udzielenie urlopu wychowawczego dołącza się pisemne oświadczenie drugiego z rodziców lub opiekunów dziecka o okresie, w którym zamierza on korzystać z takiego urlopu. Jeżeli wniosek o udzielenie urlopu wychowawczego zostanie złożony bez zachowania przez pracownika terminu, pracodawca udziela urlopu nie później niż z dniem upływu dwóch tygodni od dnia złożenia przez pracownika wniosku o udzielenie tego urlopu.

Pracownikowi zatrudnionemu na czas określony pracodawca udziela urlopu wychowawczego na czas nie dłuższy niż do końca okresu na jaki została zawarta umowa. W przypadku złożenia wniosku o udzielenie urlopu wychowawczego po dokonaniu czynności prawnej zmierzającej do rozwiązania umowy o pracę, pracodawca udziela tego urlopu na okres nie dłuższy niż do dnia rozwiązania umowy o pracę wskutek dokonanej czynności. Dopuszczalne jest wycofanie przez pracownika wniosku o udzielenie urlopu wychowawczego nie później jednak niż na 7 dni przed rozpoczęciem tego urlopu. 

Jaki jest wymiar urlopu wychowawczego?

Urlop wychowawczy przysługuje pracownikowi w wymiarze do 3 lat, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 4 roku życia. Urlop ten może być wykorzystany najwyżej w 4 częściach, których wymiar określa pracownik.

Pracownik posiadający co najmniej sześciomiesięczny okres zatrudnienia może skorzystać z „dodatkowego” urlopu wychowawczego w wymiarze do 3 lat, nie dłużej jednak niż do ukończenia przez dziecko 18 roku życia, jeżeli z powodu stanu zdrowia potwierdzonego orzeczeniem o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności dziecko wymaga osobistej opieki pracownika (art. 186 §2 k.p.).

W czasie urlopu przysługuje pracownikowi świadczenie z tytułu opieki nad dzieckiem w okresie korzystania z urlopu wychowawczego, którego wypłata i wysokość są uzależnione od dochodu na jedną osobę w rodzinie uprawnionego do urlopu wychowawczego. Pracownik zachowuje dla siebie i innych członków rodziny prawo do świadczeń zdrowotnych. Również okres urlopu wychowawczego pracownika , w dniu jego zakończenia, wlicza się do okresu zatrudnienia, od którego zależą uprawnienia pracownicze.

Jak wygląda ochrona pracownika w okresie urlopu wychowawczego?

W okresie urlopu wychowawczego pracownik korzysta ze szczególnej ochrony stosunku pracy. Ochrona ta obejmuje zakaz wypowiadania oraz rozwiązywania umowy o pracę w okresie od złożenia wniosku o urlop do dnia zakończenia urlopu wychowawczego. Rozwiązanie umowy o pracę przez pracodawcę w okresie udzielonego urlopu jest możliwe w następujących sytuacjach:

• zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika;
• w razie ogłoszenia likwidacji lub upadłości pracodawcy;
• w przypadku zwolnień grupowych u pracodawców zatrudniających co najmniej 20 pracowników, do których mają zastosowanie przepisy ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (Dz. U. Nr 90, poz. 844);
• w przypadku zwolnień indywidualnych u pracodawców zatrudniających co najmniej 20 pracowników, stosunek pracy można wypowiedzieć ale tylko pod warunkiem niezgłoszenia w odpowiednim terminie sprzeciwu przez zakładową organizację związkową.

Umowa o pracę w okresie urlopu wychowawczego może również zostać rozwiązana na mocy porozumienia stron bądź przez jej wypowiedzenie przez  pracownika. 

Czy pracodawca ma jakieś obowiązki po zakończeniu urlopu wychowawczego?

Pracodawca po zakończeniu urlopu wychowawczego ma obowiązek dopuścić pracownika do pracy na dotychczasowym stanowisku, a jeżeli nie jest to możliwe, na stanowisku równorzędnym z zajmowanym przed rozpoczęciem urlopu lub na innym stanowisku odpowiadającym jego kwalifikacjom zawodowym, za wynagrodzeniem nie niższym od wynagrodzenia za pracę przysługującego pracownikowi w dniu podjęcia pracy na stanowisku zajmowanym przed tym urlopem.

Ustawa z 14.11.2003 r. nowelizująca Kodeks pracy zmieniła charakter urlopów wychowawczych. Minio niezmienionej nazwy urlopy wychowawcze nabierają w znowelizowanym Kodeksie pracy charakteru urlopów rodzicielskich. Prawo do tego urlopu znowelizowany Kodeks przyznaje pracownikom. Urlopy udzielane są w celu sprawowania przez pracownice lub pracownika albo oboje pracowników jednocześnie – rodziców lub opiekunów dziecka opieki nad dziećmi.

Udzielenie urlopu wychowawczego na okres, który przypada po upływie okresu wypowiedzenia, może być interpretowane, że strony stosunku pracy zawarły porozumienie, na mocy którego strona, która wypowiedziała umowę o pracę (pracodawca lub pracownica), wycofała za zgodą drugiej strony powyższe oświadczenie woli i strony wyraziły wolę kontynuowania zatrudnienia na dotychczasowych warunkach.

Orzecznictwo

Urlop wychowawczy może być wyłącznie udzielony przez pracodawcę na wyraźny pisemny wniosek pracownika (§ 3 ust. l rozp. MGPiPS z 16.12.2003 r.). Obowiązek udzielenia urlopu wychowawczego spoczywa na każdym pracodawcy, również osobie fizycznej zatrudniającej pracowników w celu świadczenia pracy związanej z osobą pracodawcy lub członków jego rodziny (na przykład pracowników, których obowiązkiem jest prowadzenie domu pracodawcy albo sprawowanie opieki nad członkami jego rodziny) (uchwała SN(7) z 6.8.1980 r., V PZP 12/78, OSNCP 1980, z. 12, póz. 226).

W świetle obowiązujących przepisów prawa pracy, nie jest wiec możliwe udzielenie dalszej części urlopu wychowawczego przez organ rentowy, który przejął z powodu likwidacji pracodawcy obowiązek wypłaty zasiłku wychowawczego (wyr. SN z 12.5.1998 r., II UKN 44/98, OSNAPiUS 1999, Nr 10, póz. 345).

Udzielenie urlopu wychowawczego na okres przypadający po ustaniu stosunku pracy nawiązanego na podstawie terminowej umowy o prace może być traktowane, w zależności od okoliczności, jako zawarcie porozumienia o przekształceniu terminowej umowy o pracę w umowę na czas nieokreślony (wyr. SN z 21.11.1978 r., I PZP 28/78, OSNCP 1979, Nr 5, póz. 92).

Konkluzja

A zatem zestawiając różnice w interpretacjach pomiędzy różnymi doniesieniami prasy a tym samym pomiędzy różnymi ekspertami należy uznać, że interpretacje poczynione przez prasę  i Bankier.pl są jak najbardziej zbliżone do siebie. Zatem czy istnieje realna przesłanka aby kobiety czuły się zaniepokojone ostatnim orzeczeniem Sądu Najwyższego?

Myślę, że wyrok Sądu Najwyższego tak na prawdę nic nowego nie wniósł do kwestii zwolnień pracowniczych w czasie trwania urlopów wychowawczych.

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz.U. Nr 228, poz. 2255);
• wyr. SN z 21.11.1978 r., I PZP 28/78, OSNCP 1979, Nr 5, póz. 92;
• wyr. SN z 12.5.1998 r., II UKN 44/98, OSNAPiUS 1999, Nr 10, póz. 345.

Przemysław Gogojewicz