Badania okresowe pracowników. Kogo obowiązują i co warto o nich wiedzieć?

Katarzyna Kubacka

Komentuj teraz!

Każdy pracodawca, zatrudniający pracowników na umowie o pracę, jest zobowiązany do skierowania ich na badania, opisane w prawie pracy. Badania wstępne mają za zadanie określić, czy kandydat będzie w stanie wykonywać daną pracę i są realizowane przed zatrudnieniem. Badania okresowe pracowników muszą być wykonywane co pewien czas, wskazany w przepisach. Jak często należy wykonywać badania tego rodzaju i kto im podlega?

Badania okresowe pracowników

Każda praca ma swoją specyfikę. Do niektórych zawodów wymagane są specjalne umiejętności oraz stan zdrowia. Dlatego też każdy pracodawca, zatrudniający pracowników na umowie o pracę jest zobowiązany do wysłania zatrudnionych na badania okresowe. Tego rodzaju badania mają za zadanie potwierdzić, że osoba pracująca na konkretnym stanowisku może wykonywać dany zawód i nie będzie ku temu żadnych przeciwwskazań zdrowotnych.

Każdy pracodawca ma obowiązek skierować pracownika na badania okresowe. Do ich wykonania muszą przystąpić wszyscy pracownicy, zatrudnieni umowę o pracę, a ich koszt finansuje pracodawca. Badanie profilaktyczne wykonywane są u lekarza medycyny pracy. Mają one na celu sprawdzenie stanu zdrowia pracownika i wpływają na bezpieczeństwo pracy.

Warto przeczytać: Młodociani pracownicy. Kiedy można ich zatrudnić i na jakich zasadach?

Badania wstępne, badania profilaktyczne. Które są obowiązkowe?

Pracownik, zaczynający zatrudnienie, jest zobligowany do wykonania badań wstępnych, które klasyfikują go od pracy. Mają one sprawdzić, czy dana osoba jest w stanie sprostać obowiązkom, jakie będą na nią czekać podczas zatrudnienia. Podczas tego rodzaju badań sprawdza się ogólny stan zdrowia, choć niektóre zawody wymagają dodatkowej kontroli. Jeśli badania wstępne wyjdą pomyślnie, pracownik może zacząć pracę w danym zakładzie.

Obowiązek wykonania badań wstępnych jest jasno opisany w art. 229. ust. 1 Kodeksu pracy. Zgodnie z tym zapisem, pracodawca, który dopuściłby do pracy osobę bez aktualnych badań lekarskich, może podlegać karze grzywny nawet do 30 000 złotych.

Podczas zatrudnienia, pracownik jest zobowiązany do wykonania kilku rodzajów badań. Są to:

• badania wstępne – wykonywane przed rozpoczęciem zatrudnienia,
• badania okresowe, czyli profilaktyczne – muszą być wykonywane nie rzadziej niż co 5 lat, ale nie częściej niż raz w roku,
• badania kontrolne – są to badania, które mogą zaistnieć w sytuacji, gdy niezdolność pracownika do pracy spowodowana chorobą trwała dłużej niż 30 dni,
• badania końcowe – przeprowadzane są na wniosek pracownika, gdy stosunek pracy uległ rozwiązaniu. Mogą one pomóc określić, czy pracownik pracował w warunkach, narażających go na utratę zdrowia.

Obowiązkowe badania okresowe a dzień wolny w pracy

Wspomniane wyżej badania dotyczą większości pracowników. Pracodawca ma obowiązek dopilnowania, aby zatrudniony dostał skierowanie na badania przed rozpoczęciem pracy, oraz w trakcie jej trwania. Jeśli chodzi o badania okresowe, ich częstotliwość jest ustalana indywidualnie, jednak, jak już zostało wspomniane, nie mogą one być wykonywane rzadziej niż co 5 lat. Obowiązkowe badania okresowe powinny być wykonywane w godzinach trwania pracy, jednak prawo nie przewiduje całego dnia wolnego w tym czasie. Oznacza to, że pracownik udaje się na badania lekarskie w godzinach pracy, powinien jednak po ich zakończeniu w możliwie jak najszybszym czasie wrócić do zakładu. Jeśli miejsce wykonywania badań okresowych znajduje się na terenie innego miasta, pracodawca ma obowiązek pokryć koszty biletów do lekarza i z powrotem.

Ile kosztują badania wstępne? Obecnie jest to od 100 do 200 złotych. Warto jeszcze raz zaznaczyć, że to pracodawca płaci za badania. Istnieje oczywiście możliwość opłacenia badań przez pracownika, jednak obowiązkiem pracodawcy jest jak najszybszy zwrot poniesionych kosztów badań pracowniczych.

Kto podlega badaniom okresowym?

Jeśli chodzi o obowiązek badań okresowych, są nim objęte wszystkie osoby świadczące pracę w danym zakładzie, jeśli pracują na umowie o pracę. O dacie badań, czyli obowiązku zgłoszenia się na nie w konkretnym czasie, decyduje lekarz medycyny pracy. Warto jeszcze raz zaznaczyć, że wykonywanie pracy bez aktualnych badań okresowych jest niezgodne z Kodeksem pracy i może narazić pracodawcę na duże koszty.

To samo dotyczy pracowników, którzy w wyznaczonym terminie są zobowiązani do stawienia się na badania, czy to okresowe, czy kontrolne — jeśli jest taka potrzeba. Co, jeśli pracownik nie poszedł na badania? Jeśli zatrudniony odmawia stawienia się na badania, łamie prawo pracy. Tym samym jego odmowa może skończyć się rozwiązaniem stosunku pracy bez okresu wypowiedzenia, zgodnie z art. 52 Kodeksu pracy.

Oprócz tego, pracownika, który odmawia wykonania badań okresowych, mogą spotkać inne kary, przewidziane w prawie pracy. Są to: nagana, upomnienie oraz kary pieniężne. O badania lekarskie warto więc zadbać, i leży to w interesie zarówno pracownika, jak i pracodawcy.

Na czym polegają badania kontrolne?

Badania okresowe wykonywane są czasowo i podczas długoletniej pracy w danym zakładzie, każdy pracownik będzie w nich uczestniczył przynajmniej raz. Natomiast badania kontrolne nie są już tak oczywiste. Czy są obowiązkowe? Jak zostało wspomniane, tego rodzaju badania wykonywane są po powrocie pracownika ze zwolnienia chorobowego, jeśli trwa ono dłużej niż 30 dni.

Badania kontrolne należy wykonywać zwłaszcza, jeśli pracownik świadczy pracę w środowisku, mogącym narazić go na uszczerbek na zdrowiu. Są przede wszystkim prace z substancjami chemicznymi czy pyłami, które mogą być uznane za rakotwórcze. W takim przypadku badanie lekarskie powinno się wykonywać także po zaprzestaniu pracy w tych warunkach – na przykład, gdy pracownik zmieni stanowisko pracy czy zakres obowiązków, lub też na wniosek pracownika po zakończeniu stosunku pracy (wtedy są to tak zwane badania końcowe).

Skierowanie na badania okresowe – praktyka

Wszystkie rodzaje badań pracowniczych muszą być wykonywane przez wskazaną placówkę medyczną na podstawie umowy z pracodawcą. Na każdy rodzaj badania potrzebne jest skierowanie, które wystawia pracodawca. Jako osoba, kierująca pracowników na badania, masz obowiązek wystawić trzy skierowania. Jedno jest dedykowane placówce medycznej, drugie samemu pracownikowi, trzecie powinno znaleźć się w aktach osobowych zatrudnionego. Co powinno znaleźć się w skierowaniu na badania? Dokument powinien określać przede wszystkim:

• rodzaj badania,
• stanowisko pracy, na którym pracownik ma być lub jest zatrudniony,
• warunki pracy ze szczególnym uwzględnieniem występujących na stanowisku czynników niebezpiecznych czy szkodliwych dla zdrowia.

Obowiązkowi wstępnych badań lekarskich podlegają osoby zatrudnione do pracy, pracownicy młodociani, przenoszeni na inne stanowiska pracy, pracownicy przyjmowani do prac szczególnie niebezpiecznych, czy pracownicy przenoszeni na stanowiska pracy, gdzie występują czynniki potencjalnie niebezpieczne lub szkodliwe. Badaniom kontrolnym podlega natomiast każdy pracownik, wykonujący pracę w danym zakładzie przez dłuższy czas, a w szczególności osoby narażone na działanie substancji niebezpiecznych.

Badania sanitarno-epidemiologiczne

Badania sanitarno-epidemiologiczne są związane ze specyfiką pracy i nie wchodzą w skład badań pracowniczych w klasycznym ujęciu. W branżach, w których występuje zagrożenie przeniesienia zakażenia lub choroby na inne osoby, na przykład w gastronomii, obowiązkiem pracodawcy jest wysłanie pracownika na badania do odpowiedniej instytucji. Co istotne, ważne badania sanitarno-epidemiologiczne musi posiadać każdy pracownik, pracujący we wskazanej branży, niezależnie od umowy, w ramach której wykonuje czynności.

O ile miejsce wykonania badań okresowych to najczęściej najbliższa pracy placówka medyczna, to badania sanitarne prowadzone są tylko i wyłącznie przez konkretne instytucje. Są to Państwowa Inspekcja Sanitarna lub Wojskowa Inspekcja Sanitarna oraz jednostki powiązane, a także jednostki właściwie w zakresie chorób płuc i gruźlicy. Wyniki przekazywane są w formie orzeczenia zarówno osobie badanej, jak i pracodawcy, który wysłał pracownika na badanie.

Warto przeczytać: Prawa i obowiązki pracownika i pracodawcy. Co mówi na ten temat Kodeks pracy?