Odwrotne obciążenie. Czym jest i kto jest obecnie zobowiązany do takiego rozliczenia?

Osoby sprzedające swoje produkty lub usługi, są obciążone obowiązkiem zapłaty podatku VAT. Zdarza się jednak, że obowiązek ten spoczywa na nabywcy. Dzieje się tak w przypadku odwrotnego obciążenia, które stosowane było w polskim prawie do roku 2019, a później zostało zmienione na tzw. płatności split payment. Od 2023 roku do przepisów w nowej formie powrócił mechanizm odwrotnego obciążenia. Na czym polega odwrotne obciążenie i kto był i jest obecnie zobowiązany do takiej postaci rozliczenia?

Odwrotne obciążenie

Odwrotne obciążenie, zwane również mechanizmem odwrotnego obciążenia, to, mówiąc w skrócie, przerzucenie podatku VAT na nabywcę towaru lub usługi. Powstało ono po to, aby ograniczyć ryzyko oszustw podatkowych oraz ułatwić przepływ towarów i usług między przedsiębiorcami. Odwrotne obciążenie stosowane było według określonych przepisów i wymagało spełnienia pewnych warunków. Lista towarów i usług, objęta tym mechanizmem była określona w ustawie o VAT, dokładnie w załącznikach 11 do 14. 1 listopada 2019 zastąpiono je załącznikiem 15, natomiast w roku 2023 część transakcji znów została czasowo objęta mechanizmem.

Odwrotne obciążenie oznacza, że dostawcy tych usług nie muszą opłacać podatku VAT, a obowiązek przekazuje się nabywcy. Na fakturze widnieje tylko kwota netto. To nabywca nalicza przewidziany według prawa podatek VAT i płaci go we wskazanym terminie – dokładnie do 25 dnia miesiąca za transakcje dokonane w miesiącu poprzednim.

Warto przeczytać: Odstąpienie od umowy – jak to zrobić skutecznie? Sprawdzamy jakie są prawa konsumenta

Odwrotne obciążenie VAT – towary i usługi objęte mechanizmem

Zgodnie z zapisami ustawy, do 2019 roku w pewnych branżach wymagane było zastosowanie odwrotnego obciążenia. Odwrotne obciążenie podatkiem VAT miało rację bytu w handlu niektórymi towarami. Były to na przykład:

tablety, laptopy, notebooki itp.,
telefony komórkowe i smartfony,
konsole do gier czy inne urządzenia do gier,
biżuteria ze złota i srebra i inne wyroby jubilerskie,
metale szlachetne i nieszlachetne, a także wyroby stalowe, w tym druty czy pręty,
surowce wtórne, złom i odpady.

Odwrotne obciążenie VAT dotyczyło także usług. Objęte były nim między innymi:

roboty budowlane związane ze wznoszeniem budynków mieszkalnych, a także burzeniem obiektów budowlanych,
roboty tynkarskie,
prace związane z kładzeniem posadzek i oblicowywaniem ścian,
roboty malarskie.

Wspomniane usługi i towary były z automatu objęte mechanizmem, więc nabywcy zazwyczaj wiedzieli, że będą musieli uiścić określony prawem podatek VAT w ramach rozliczeń.

Transakcje objęte odwrotnym obciążeniem a split payment

Jak już zostało wspomniane, w 2019 transakcje objęte odwrotnym obciążeniem zostały zastąpione obowiązkiem split payment. Oznacza to, że transakcje, których wcześniej dotyczył mechanizm, muszą być obecnie rozliczane w ramach mechanizmu podzielonej płatności. W takim przypadku odbiorca płatności uzyskuje na fakturze dwie kwoty – netto, która wpłacana jest na rachunek indywidualny, oraz odliczoną kwotę podatku VAT, która musi zostać wpłacona na rachunek firmowy. Na ten moment płatności tego rodzaju mogą mieć charakter obowiązkowy albo dobrowolny.

W roku 2023 do przepisów o VAT wszedł zapis o ponownym objęciu niektórych produktów mechanizmem odwrotnego obciążenia. Zgodnie z ustawą, od 01 kwietnia 2023 roku do 28 lutego 2025, ma on zastosowanie do niektórych produktów energetycznych. Regulacje dotyczą między innymi dostaw gazu w systemie gazowym, dostaw energii elektrycznej w systemie elektroenergetycznym, oraz usług w zakresie przenoszenia uprawnień do emisji gazów cieplarnianych.

Po nowelizacji przepisów, dotyczących odwrotnego obciążenia, obowiązek złożenia naczelnikowi urzędu skarbowego zawiadomienia o dokonywaniu transakcji objętych mechanizmem dotyczy zarówno sprzedawcy, jak i nabywcy. Musi ono być złożone jeszcze przed dokonaniem pierwszej czynności.

Jeśli chodzi o transakcje, których dotyczył wcześniej obowiązek odwrotnego obciążenia, mechanizm mógł być zastosowany w przypadku, gdy kwota jednorazowej transakcji przewyższała 20 tysięcy złotych – mowa tutaj oczywiście o kwotach netto.

Faktura z odwrotnym obciążeniem – kto może ją wystawić?

Mechanizm odwrotnego obciążenia jest dokładnie opisany w przepisach, warto jednak wiedzieć, że nie każda usługa i towar w nich wskazana, może być objęta rozliczeniem podatku VAT na tych zasadach. Przede wszystkim mechanizm ma zastosowanie tylko w przypadku, w którym zarówno nabywca, jak i sprzedawca są czynnymi płatnikami VAT. Nie jest więc możliwe wystawienie faktury z odwrotnym obciążeniem przedsiębiorcy, nierozliczającemu się w ramach VAT lub osobie prywatnej.

Osoba wystawiająca fakturę na odwrotne obciążenie nie wylicza, jak już zostało wspomniane, kwoty VAT, którą musi zapłacić nabywca. Wpisuje ona tylko kwotę netto, a obliczeniem podatku zajmuje się już osoba, która usługę lub towar nabyła.

Jak wystawić fakturę na odwrotne obciążenie?

Obowiązek wystawienia faktury na odwrotne obciążenie spoczywa na dostawcy usług lub towarów. Przed nowelizacją przepisów na fakturze nie musiała widnieć informacja o tym, że dana transakcja podlega mechanizmowi odwrotnego obciążenia. Obecnie sytuacja zmieniła się, i adnotacja „odwrotne obciążenie” musi znajdować się na dokumencie. Co ważne, obecnie na tego rodzaju fakturach nie muszą znajdować się informacje, o których wspominał artykuł 106e ust.1 pkt 12-14 ustawy o VAT, czyli stawki podatkowe, sumy wartości sprzedaży netto, czy też kwoty podatku od sumy wartości sprzedaży.

Poza tym faktura dla kontrahenta musi spełniać wszystkie znamiona dokumentu tego rodzaju, czyli posiadać między innymi numer faktury, datę i miejsce jej wystawienia, datę i miejsce sprzedaży towaru lub wykonania usługi, ilość i miarę towaru lub usługi oraz jej nazwę, cenę jednostkową bez podatku, wartość netto oraz całą kwotę należności, a także sposób i termin zapłaty.

Wzór faktury na odwrotne obciążenie można znaleźć w internecie, ważne jest jednak, aby szukać aktualnych wyników, ponieważ nowe aktualizacje przepisów mogą mieć miejsce cały czas.

Reverse charge, czyli podatek VAT w transakcjach międzynarodowych

W związku z zagadnieniem odwrotnego obciążenia często można spotkać termin „reverse charge”.

Co oznacza to stwierdzenie? Jest ono odpowiednikiem odwrotnego obciążenia dla transakcji międzynarodowych. W przypadku tego rodzaju faktury usługobiorcą musi być osoba fizyczna prowadząca działalność gospodarczą, lub osoba prawna posiadająca siedzibę działalności na terytorium Polski. Usługodawca natomiast posiada w tym przypadku siedzibę działalności poza terytorium Polski, natomiast miejscem świadczenia usług jest siedziba działalności gospodarczej usługobiorcy, który jest też podatnikiem. Oznacza to, że usługa nie jest opodatkowana w kraju dostawcy, a zastosowanie do niej mają stawki VAT obowiązujące w Polsce. Obowiązek rozliczania podatku VAT spoczywa na nabywcy. Od usługi czy towaru, odebranego w Polsce, należy więc odliczyć podatek VAT obowiązujący w kraju.

Mechanizm odwrotnego obciążenia komplikował nieco sprawy faktur za niektóre usługi i towary, jednak jego zastosowanie było konieczne w pewnych przypadkach. Po jego zastąpieniu mechanizmem split payment płatność na fakturze została podzielona. Obecnie odwrotne obciążenie powróciło w formie znowelizowanych przepisów. Jeśli jesteś dostawcą lub odbiorcą wyszczególnionych powyżej towarów, lub usług, warto śledzić na bieżąco prawo dotyczące VAT i wszystkie regulacje z nim związane.