Manipulacja opinii publicznej – branża energetyczna

Potocznie mówi się, że najpierw się opinię publiczną urabia, a potem bada. Manipulacja może doprowadzić do tego, że opinia publiczna będzie popierać szkodliwe zmiany w polityce energetycznej lub nie popierać zmian słusznych.

Eksperci wymieniają dwa zjawiska powodujące, że opinia publiczna w kwestii energetyki może być w dużym stopniu tworem rządzących elit. Po pierwsze, elity rządowe mogą w czasie kryzysowej sytuacji w kraju wytwarzać fałszywy konsensus społeczny poprzez wywoływanie w społeczeństwie patriotycznej gorączki (tzw. syndrom skupiania się wokół flagi). W ten sposób powstaje sztuczne duże poparcie dla polityki rządu. Drugie zjawisko polega na tym, że respondenci mają skłonność do wskazywania w trakcie sondaży na wartości dominujące wśród rządzącej elity, uważając, że są one bardziej poprawne niż ich własne poglądy i że wskazując na wartości sprzeczne z poglądami elity, mogą w jakiś sposób narazić się rządzącym lub co najmniej okazać się zacofanym obywatelem.

Zleceniodawcy, wykonawcy i prezenterzy badań uciekają się do wielu innych socjotechnicznych zabiegów manipulacyjnych. Socjolodzy znają dokładnie udokumentowany badaniami fakt, że stałe przypominanie społeczeństwu o czymś powoduje znaczną zmianę poglądów jego członków – znakomicie wykorzystują to w Polsce zwolennicy utrzymania dominującej roli węgla kamiennego w energetyce, którzy stosują rożne półprawdy w celu manipulowania opinią publiczną. Popularnym zabiegiem jest również wykorzystywanie liderów opinii w określonej dziedzinie, bądź liderów lokalnych (tzw. osób znaczących). Inny zabieg to manipulowanie samymi wynikami badań. Częstą praktyką jest wybieranie z raportów z badania opinii publicznej fragmentów wyjętych z szerszego kontekstu, bardziej korzystnych z punktu widzenia zleceniodawców. Praktyki te nazywa się „wewnętrzną interpretacją wyników badań”, w ramach której wnioski z badań niewygodne dla zleceniodawców traktowane są jako „nierealistyczne” lub możliwe do realizacji dopiero w przyszłości.

Tomiałojć (2008) przedstawia problem manipulowania polską opinią publiczną w zakresie energetyki, szczególnie poprzez artykuły w prasie codziennej „bardzo tendencyjnie reklamujące atomistykę lub sugerujące utrzymanie priorytetu dla energetyki węglowej i to nawet dla jej uciążliwej dla środowiska odmiany opartej na węglu brunatnym”. Zarzuca władzom pomijanie w wysokonakładowej prasie informacji o istnieniu innych możliwości niż opcja lansowana przez aktualnie dominujące lobby, szczególnie o unijnych strategiach energetycznych w zakresie energii odnawialnej, o potencjalnych kosztach społecznych dla ludności z gęsto zaludnionych terenów oraz o lokalnych skutkach środowiskowych budowy nowych kopalń węgla. Mówi wręcz o oszukiwaniu i kneblowaniu ust partnerom inaczej myślącym i słabym politycznie. Marzy o rozpoczęciu odnowy społecznej od uczciwych publicznych dyskusji, niezbędnych do podjęcia dalekosiężnych decyzji dotyczących rodzaju energii na przyszłe dziesięciolecia.

Społeczeństwo jest w niewielkim stopniu odporne na manipulację. Ludzie są bardzo podatni na informacje podważające bezpieczeństwo w skali krótkoterminowej. Jednak przypadki skutecznego zablokowania inwestycji przez lokalne społeczności (w 2009 r. – przy budowie kopalni węgla brunatnego) dają nadzieję, że coś w tej dziedzinie zmienia się na lepsze.

Informacje pochodzą z książki „Energetyka a społeczeństwo. Aspekty socjologiczne” Zbigniewa Łuckiego i Władysława Misiaka (Wydawnictwo Naukowe PWN, 2011). Książka jest dostępna w księgarni www.ksiegarnia.pwn.pl. Wykorzystanie za wiedzą Wydawcy.

Dla Wydawnictwa Naukowego PWN
Mariusz Ludwiński