Menadżer: Odpowiedzialność – Cywilna

Odpowiedzialność cywilnoprawna

Funkcja członka zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością to nie tylko szerokie kompetencje do działania w imieniu spółki, ale także duża odpowiedzialność. Członkowie zarządu podlegają różnorakiej odpowiedzialności, zarówno cywilnej i karnej, jak i odpowiedzialności za zobowiązania podatkowe, odpowiedzialności wobec ZUS (za niewpłacenie lub wpłacenie w nienależytej wysokości składek na ubezpieczenie społeczne, zdrowotne czy Fundusz Pracy) oraz odpowiedzialności szczególnej, wskazywanej w wielu innych ustawach.

Pamiętać przy tym należy, że nawet jeżeli dana osoba jest wspólnikiem w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością i jednocześnie członkiem jej zarządu, nie będzie zwolniona z odpowiedzialności jaką ponoszą członkowie zarządu. Status wspólnika nie zwalnia z odpowiedzialności ponoszonej z tytułu pełnienia funkcji w zarządzie. 

Sp. z o.o. – odpowiedzialność cywilna

Zasadniczy trzon przepisów dotyczących odpowiedzialności cywilnej osób pełniących funkcje członków zarządu w spółce z o. o. znajduje się w ustawie z dnia 15 września 2000r. kodeks spółek handlowych („k.s.h.”). Osoby te ponoszą odpowiedzialność za działania podejmowane w imieniu spółki już na etapie organizacji spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (spółka w organizacji istnieje od momentu zawarcia umowy spółki do dnia jej zarejestrowania w KRS), aż do momentu ustania jej bytu prawnego i wykreślenia z Krajowego Rejestru Sądowego (dalej KRS).

Odpowiedzialność zarządu na etapie tworzenia spółki – w spółce z o.o. w organizacji:

Spółka w organizacji, na mocy art. 11 k.s.h. może we własnym imieniu nabywać prawa i zaciągać zobowiązania i za te zobowiązania odpowiada całym swoim majątkiem. Jednakże w momencie, gdy zobowiązania te nie mogą zostać pokryte z jej majątku, odpowiedzialność za nie spada na osoby, które w jej imieniu je zaciągnęły. Na podstawie art. 13 k.s.h. za zobowiązania spółki zaciągnięte w imieniu spółki w organizacji odpowiedzialność wraz ze spółką ponoszą osoby, które działały w jej imieniu, czyli w większości przypadków powołani członkowie jej zarządu.

Wspólnicy ponoszą odpowiedzialność tylko do wartości niewniesionych przez nich wkładów, które wspólnicy wnieść muszą do dnia złożenia wniosku do KRS o wpis spółki do rejestru. Odpowiedzialność ta jest solidarna, co oznacza, że wierzyciel może sobie wybrać czy roszczenia dochodzić chce od jednej, kilku wybranych czy od wszystkich osób odpowiedzialnych, i obejmuje cały majątek każdego z członków zarządu.

Art. 291 k.s.h. przewiduje odpowiedzialność członków zarządu, którzy zgłaszając spółkę z o.o. w organizacji do rejestru KRS złożyli nieprawdziwe pisemne oświadczenie o wniesieniu przez wspólników w całości wkładów na pokrycie kapitału zakładowego. Jeżeli zarząd złożył takie pisemne oświadczenie niezgodnie z prawdą (czy to z własnej winy, nieumyślnie czy też przez własne niedbalstwo), wszyscy członkowie zarządu, którzy takie oświadczenie złożyli, solidarnie wraz ze spółką ponosić będą, przez trzy lata od dnia zarejestrowania spółki w KRS, odpowiedzialność wobec wierzycieli spółki. 

Należy podkreślić, że późniejsze uzupełnienie brakującego wkładu nie zwalnia członków zarządu z określonej w art. 291 k.s.h. odpowiedzialności. Odpowiedzialności tej podlegają także członkowie zarządu którzy zgłaszają podwyższenie kapitału zakładowego spółki, przy czym odpowiedzialność tę ponosić będą przez trzy lata od dnia zarejestrowania podwyższenia kapitału.

Wobec spółki zaś zarząd odpowiada za prawidłową wycenę wniesionych aportów. Jeżeli przedmiotem wkładu wnoszonego przez wspólnika do spółki z o.o. jest aport (wkład niepieniężny), a członkowie zarządu wiedząc o znacznie zawyżonej w umowie spółki wartości tego aportu mimo to zgłosili spółkę do KRS, na podstawie art. 175 k.s.h. ponosić będą, wraz ze wspólnikiem, który wniósł zawyżony aport, odpowiedzialność za jego brakującą wartość.

Powstanie więc obowiązek wspólnika i członków zarządu wyrównania spółce brakującej wartości wkładu poprzez zapłatę sumy pieniężnej w wysokości stanowiącej różnicę między wartością aportu określoną w umowie spółki, a wartością zbywczą aportu w dniu zawarcia umowy spółki. Wobec spółki zarząd będzie odpowiadał także na podstawie art. 292 k.s.h. za wszystkie szkody wyrządzone spółce przy jej tworzeniu, powstałe na skutek działalności członków zarządu wbrew przepisom prawa i z ich winy.

Odpowiedzialność zarządu w spółce z ograniczoną działalnością:

Po uzyskaniu przez spółkę z o.o. osobowości prawnej (wpisu w KRS), odpowiedzialność członków zarządu kształtuje się nieco inaczej niż w spółce w organizacji. Na podstawie art. 293 k.s.h. członkowie zarządu ponoszą wobec spółki z o.o. odpowiedzialność za szkody wyrządzone spółce, a powstałe na skutek działania lub zaniechania członków zarządu sprzecznego z prawem lub postanowieniami umowy spółki. W tym odrębnie, na podstawie art. 198 k.s.h., każdy członek zarządu odpowiada wobec spółki za bezpodstawne (czyli wbrew przepisom prawa lub postanowieniom umowy spółki) dokonanie różnorodnych wypłat na rzecz wspólników, czy to np. za dokonanie zwrotu dopłat wspólnikom czy wypłaty im nienależnej dywidendy.

Najszerzej i najpowszechniej w praktyce stosowanym przez wierzycieli spółki z o.o. środkiem prawnym zmierzającym do odzyskania swej należności poza spółką z o.o., która nie ma już majątku z którego mogłaby pokryć swe zobowiązania, jest art. 299 k.s.h. Przepis ten stanowi, że jeżeli egzekucja przeciwko spółce okazała się bezskuteczna, członkowie zarządu odpowiadają wobec wierzycieli spółki za jej nieuregulowane zobowiązania. Przepis ten jest tak skonstruowany, że wierzyciel chcący zaspokoić swoją wierzytelność z majątków osobistych członków zarządu tej spółki musi wykazać jedynie, że posiada niezaspokojone zobowiązanie stwierdzone tytułem wykonawczym (prawomocny wyrok sądowy, nakaz zapłaty, wyrok sądu polubownego, bankowy tytuł egzekucyjny z klauzulą wykonalności itp.) oraz że egzekucja z majątku spółki dłużnika okazała się bezskuteczna.

Sposoby wykazania bezskuteczności egzekucji są różne i z uwagi na ramy niniejszego artykułu nie będę ich wymieniać. Wskazać jednak należy na orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 09 maja 2008r., sygn. III CSK 364/07, w którym wskazane zostało, że ustalenie przewidzianej w art. 299 § 1 k.s.h. przesłanki bezskuteczności egzekucji może nastąpić na podstawie każdego dowodu, z którego wynika, że spółka nie ma majątku pozwalającego na zaspokojenie wierzyciela pozywającego członków zarządu. Dowodem takim jest oczywiście także postanowienie komornika o umorzeniu postępowania egzekucyjnego z powodu bezskuteczności egzekucji. 

Członek zarządu natomiast, zgodnie z § 2 art. 299 ki.s.h., może uwolnić się od tej odpowiedzialności jeżeli wykaże, że:

• we właściwym terminie złożył wniosek o ogłoszenie upadłości spółki lub wszczął postępowanie układowe, albo że 
• niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości lub niewszczęcie postępowania układowego nastąpiło bez jego winy, albo że 
• pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości lub niewszczęcia postępowania układowego wierzyciel spółki nie poniósł szkody.

Wykazanie tylko jednej z tych przesłanek już uwalnia członka zarządu od odpowiedzialności. W praktyce jednak nie łatwo jest wykazać właściwy moment na złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości lub wszczęcie postępowania układowego. W tej materii wyjaśnienie przedstawił Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 13.12.2007r., sygn. I CSK 313/07 wskazując, iż „Właściwy czas na zgłoszenie wniosku o upadłość to moment, gdy członek zarządu wie, albo przy dołożeniu należytej staranności powinien wiedzieć, że spółka nie jest już w stanie zaspokoić w całości wszystkich wierzycieli, ale w części ma jeszcze takie możliwości, a zatem nie jest jeszcze bankrutem niezdolnym do poniesienia nawet kosztów postępowania upadłościowego.

Dla oceny właściwego momentu na zgłoszenie upadłości nie ma zatem decydującego znaczenia fakt sporządzenia bilansu rocznego spółki, jeżeli członek zarządu przy dołożeniu należytej staranności mógł i powinien już wcześniej uzyskać świadomość stanu finansowego spółki, wykonując prawidłowo bieżący zarząd”.

Pojecie „właściwy termin na złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości lub wszczęcie postępowania układowego” nie może być jednak rozważany inaczej niż stanowi art. 21 ust. 1 ustawy z dnia 28.02.2008r. prawo upadłościowe i naprawcze. W myśl tego przepisu dłużnik jest zobowiązany nie później niż w terminie dwóch tygodni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości, zgłosić w sądzie wniosek o ogłoszenie upadłości. Jak widać jest to termin bardzo krótki, a za jego niedochowanie w ust. 3 art. 21 przewidziana jest odpowiedzialność osób, które były odpowiedzialne za złożenie wniosku o upadłość, wobec spółki za szkodę spowodowaną niezłożeniem tego wniosku.

Jeszcze na marginesie należy zaznaczyć, że w procesie toczącym się przeciwko danemu członkowi zarządu na podstawie art. 299 k.s.h. może on podnosić także inne argumenty uwalniające go od odpowiedzialności, w tym m. in. brak statusu członka zarządu w okresie, kiedy powstały zobowiązania. Ramy niniejszego opracowania nie pozwalają jednak na szczegółową analizę charakteru i przesłanek tej odpowiedzialności.

Sp. z o.o. – odpowiedzialność podatkowa

Odpowiedzialność członków zarządu w spółce z o.o. nie ogranicza się jedynie do odpowiedzialności cywilnej. Na podstawie art. 116 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa za zaległości podatkowe spółki z ograniczoną odpowiedzialnością bądź spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji, odpowiadają solidarnie i całym swoim majątkiem członkowie jej zarządu. Warunkiem odpowiedzialności jest, podobnie jak w art. 299 k.s.h., by egzekucja z majątku spółki okazała się w całości lub w części bezskuteczna, a członek zarządu:

• nie wykazał, że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto układowe albo że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości lub niewszczęcie postępowania układowego nastąpiło bez jego winy;
• nie wskazał mienia spółki, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległości podatkowych spółki w znacznej części.

Odpowiedzialność członków zarządu, o której mowa w tym przepisie obejmuje zaległości podatkowe z tytułu zobowiązań, których termin płatności upływał w czasie pełnienia przez nich obowiązków członka zarządu oraz zaległości powstałe w czasie pełnienia obowiązków członka zarządu.

Podobnie jak przy odpowiedzialności z art. 299 k.s.h. także i na gruncie art. 116 ordynacji podatkowej, bezskuteczność egzekucji ustala się na podstawie każdego prawnie dopuszczalnego dowodu, a przy ustalaniu czy zgłoszenie wniosku o upadłość nastąpiło we właściwym czasie w rozumieniu tego przepisu, nie należy mechanicznie przenosić terminu wskazanego w Prawie upadłościowym, ale w warunkach konkretnej sprawy oceniać, czy przesłanka ta została spełniona, biorąc pod uwagę zarówno samo zaistnienie przesłanek zgłoszenia wniosku o upadłość jak i to, że z punktu widzenia realizacji celu postępowania upadłościowego i art. 116 § 1 pkt 1a Ordynacji podatkowej wniosek o upadłość powinien być zgłoszony w takim czasie, żeby wszyscy wierzyciele mieli możliwość uzyskania równomiernego, chociaż tylko częściowego, zaspokojenia z majątku spółki.

Sp. z o.o. – odpowiedzialność wobec ZUS

Na podobnych zasadach jak odpowiedzialność członków zarządu za zobowiązania podatkowe spółki z o. o. kształtuje się odpowiedzialność członków zarządu wobec Zakładu Ubezpieczeń Społecznych za zobowiązania spółki. Na podstawie art. 31 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych do odpowiedzialności członków zarządu spółki z o.o. za niezapłacone składki z tytułu ubezpieczenia społecznego stosuje się odpowiednio art. 116  ordynacji podatkowej. Jak potwierdza orzecznictwo Sądu Najwyższego, członkowie zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością mogą, na podstawie art. 116 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa w związku z art. 32 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych oraz w związku z art. 31 tej ustawy, zostać obciążeni odpowiedzialnością za niezapłacone w terminie przez tę spółkę składki na Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych i na ubezpieczenie zdrowotne.

Członkowie zarządu, by uwolnić się od tej odpowiedzialności, muszą wykazać więc takie same przesłanki jak przy odpowiedzialności podatkowej, przy czym w myśl uchwały SN podjętej w składzie siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 2009 roku (sygn. I UZP 4/2009) „bezskuteczność egzekucji z majątku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, o której mowa w art. 116 § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa w związku z art. 31 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, może być stwierdzona wyłącznie w postępowaniu w sprawie egzekucji należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, poprzedzającym wydanie decyzji o odpowiedzialności członka zarządu spółki za te należności”.

Zwrócić należy koniecznie uwagę na fakt, iż członkowie zarządu ponoszą odpowiedzialność na mocy wyżej wskazanych przepisów ordynacji podatkowej i ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, nawet po utracie bytu prawnego przez spółkę wskutek ukończenia postępowania upadłościowego i wykreślenia tego podmiotu z Krajowego Rejestru Sądowego.  Odpowiedzialność osoby trzeciej, a więc członka zarządu spółki za zobowiązania z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, powstaje na mocy odrębnej decyzji ustalającej te zobowiązania. 

Nasz ekspert

Autorem powyższej publikacji jest Katarzyna Hartfelder

Kancelaria Prawna Skarbiec.Biz w Warszawie 
 

Inne spółki

Wspólnik obowiązany jest powstrzymać się od wszelkiej działalności sprzecznej z interesami spółki. Wspólnik nie może, bez wyraźnej lub domniemanej zgody pozostałych wspólników, zajmować się interesami konkurencyjnymi, w szczególności uczestniczyć w spółce konkurencyjnej jako wspólnik spółki cywilnej, spółki jawnej, partner, komplementariusz lub członek organu spółki.

Każdy wspólnik ma prawo żądać wydania spółce korzyści, jakie osiągnął wspólnik naruszający zakaz konkurencji, lub naprawienia wyrządzonej jej szkody. Roszczenia te przedawniają się z upływem sześciu miesięcy od dnia, gdy wszyscy pozostali wspólnicy dowiedzieli się o naruszeniu zakazu, nie później jednak niż z upływem trzech lat. Oprócz tego każdy ze wspólników może żądać odszkodowania na zasadach ogólnych.

W przypadku spółki akcyjnej odpowiedzialność kształtuje się następująco:

Jeżeli członkowie zarządu umyślnie lub przez niedbalstwo podali fałszywe dane w oświadczeniu, o którym mowa w art. 320 § 1 pkt 3 i 4 lub w art. 441 § 2 pkt 5 ksh  (oświadczenie wszystkich członków zarządu, że wymagane statutem wpłaty na akcje oraz wkłady niepieniężne zostały dokonane zgodnie z prawem i zostały opłacone), odpowiadają wobec wierzycieli spółki solidarnie ze spółką przez trzy lata od dnia zarejestrowania spółki lub zarejestrowania podwyższenia kapitału zakładowego.

Kto, biorąc udział w tworzeniu spółki, wbrew przepisom prawa z winy swojej wyrządził spółce szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia. W szczególności odpowiada ten, kto:

• zamieścił lub współdziałał w zamieszczeniu w statucie, sprawozdaniach, opiniach, ogłoszeniach i zapisach fałszywych danych lub dane te w inny sposób rozpowszechniał bądź też pominął lub współdziałał w pominięciu w tych dokumentach danych istotnych dla powstania spółki, w szczególności dotyczących wkładów niepieniężnych, nabycia mienia oraz przyznania akcjonariuszom lub innym osobom wynagrodzenia lub szczególnych korzyści, albo
• współdziałał w czynnościach prowadzących do zarejestrowania spółki na podstawie dokumentu zawierającego fałszywe dane.

 Kto w związku z powstaniem spółki akcyjnej lub podwyższeniem jej kapitału zakładowego z winy swojej zapewnia sobie albo osobie trzeciej zapłatę nadmiernie wygórowaną ponad wartość zbywczą wkładów niepieniężnych albo nabywanego mienia lub też wynagrodzenie albo korzyści szczególne, niewspółmierne z oddanymi usługami, obowiązany jest do naprawienia szkody wyrządzonej spółce.

Kto przy badaniu sprawozdania finansowego spółki z winy swojej dopuścił do wyrządzenia spółce szkody, obowiązany jest do jej naprawienia.

Członek zarządu, rady nadzorczej oraz likwidator odpowiada wobec spółki za szkodę wyrządzoną działaniem lub zaniechaniem sprzecznym z prawem lub postanowieniami statutu spółki, chyba że nie ponosi winy. Członek zarządu, rady nadzorczej oraz likwidator powinien przy wykonywaniu swoich obowiązków dołożyć staranności wynikającej z zawodowego charakteru swojej działalności.

Kto współdziałał w wydaniu przez spółkę bezpośrednio lub za pośrednictwem osób trzecich akcji, obligacji lub innych tytułów uczestnictwa w zyskach albo podziale majątku, obowiązany jest do naprawienia wyrządzonej szkody, jeżeli zamieścił w ogłoszeniach lub zapisach fałszywe dane lub w inny sposób dane te rozpowszechniał albo, podając dane o stanie majątkowym spółki, zataił okoliczności, które powinny być ujawnione zgodnie z obowiązującymi przepisami.
Jeżeli szkodę, o której mowa wyżej, wyrządziło kilka osób wspólnie, odpowiadają za szkodę solidarnie.
Jeżeli spółka nie wytoczy powództwa o naprawienie wyrządzonej jej szkody w terminie roku od dnia ujawnienia czynu wyrządzającego szkodę, każdy akcjonariusz lub osoba, której służy inny tytuł uczestnictwa w zyskach lub podziale majątku, może wnieść pozew o naprawienie szkody wyrządzonej spółce. Na żądanie pozwanego, zgłoszone przy pierwszej czynności procesowej, sąd może nakazać złożenie kaucji na zabezpieczenie pokrycia szkody grożącej pozwanemu. Wysokość i rodzaj kaucji sąd określa według swojego uznania. W przypadku niezłożenia kaucji w wyznaczonym przez sąd terminie pozew zostaje odrzucony. Na kaucji służy pozwanemu pierwszeństwo przed wszystkimi wierzycielami powoda. Jeżeli powództwo okaże się nieuzasadnione, a powód, wnosząc je, działał w złej wierze lub dopuścił się rażącego niedbalstwa, obowiązany jest naprawić szkodę wyrządzoną pozwanemu. W przypadku wytoczenia powództwa oraz w razie upadłości spółki, osoby obowiązane do naprawienia szkody nie mogą powoływać się na uchwałę walnego zgromadzenia udzielającą im absolutorium ani na dokonane przez spółkę zrzeczenie się roszczeń o odszkodowanie.

Roszczenie o naprawienie szkody przedawnia się z upływem trzech lat od dnia, w którym spółka dowiedziała się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Jednakże w każdym przypadku roszczenie przedawnia się z upływem pięciu lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wyrządzające szkodę.

Powództwo o odszkodowanie przeciwko członkom organów spółki oraz likwidatorom wytacza się według miejsca siedziby spółki. Zasady powyższe nie naruszają praw akcjonariuszy oraz innych osób do dochodzenia naprawienia szkody na zasadach ogólnych.

Jeżeli chodzi o odpowiedzialność za podatki jednostki, wspólnik spółki cywilnej, jawnej, partnerskiej oraz komplementariusz spółki komandytowej albo komandytowo-akcyjnej odpowiada całym swoim majątkiem solidarnie ze spółką i z pozostałymi wspólnikami za zaległości podatkowe spółki. Podobnie były wspólnik za zaległości podatkowe z tytułu zobowiązań, których termin płatności upływał w czasie, gdy był on wspólnikiem, oraz zaległości wynikające z wykazanych nadpłat i zwrotów powstałe w czasie, gdy był on wspólnikiem. Za zobowiązania podatkowe powstałe, na podstawie odrębnych przepisów, po rozwiązaniu spółki odpowiadają osoby będące wspólnikami w momencie rozwiązania spółki.

Za zaległości podatkowe spółki akcyjnej lub spółki akcyjnej w organizacji odpowiadają solidarnie całym swoim majątkiem członkowie jej zarządu, jeżeli egzekucja z majątku spółki okazała się w całości lub w części bezskuteczna, a członek zarządu:

• nie wykazał, że:
  • we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępowanie zapobiegające ogłoszeniu upadłości (postępowanie układowe) albo
  • niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości lub niewszczęcie postępowania zapobiegającego ogłoszeniu upadłości (postępowania układowego) nastąpiło bez jego winy;
  •  
• nie wskazuje mienia spółki, z którego egzekucja umożliwi zaspokojenie zaległości podatkowych spółki w znacznej części.

Odpowiedzialność członków zarządu obejmuje zaległości podatkowe z tytułu zobowiązań, których termin płatności upływał w czasie pełnienia przez nich obowiązków członka zarządu, oraz zaległości wynikające z wykazanych nadpłat i zwrotów  powstałe w czasie pełnienia obowiązków członka zarządu. W przypadku gdy spółka akcyjna w organizacji nie posiada zarządu, za zaległości podatkowe spółki odpowiada jej pełnomocnik albo odpowiadają wspólnicy, jeżeli pełnomocnik nie został powołany. Zasady te stosuje się również do byłego członka zarządu oraz byłego pełnomocnika lub wspólnika spółki w organizacji.

Za zaległości podatkowe innych osób prawnych niż wymienione wyżej odpowiadają solidarnie całym swoim majątkiem członkowie organów zarządzających tymi osobami. Ww. zasady dotyczące zarządów spółek z ograniczoną odpowiedzialnością stosuje się w takim przypadku odpowiednio.