Menadżer: Zatrudnienie – Ustawowy zakaz konkurencji

Ustawowy zakaz konkurencji

Co do zasady umowa spółki, statut czy odpowiednia decyzja organu lub osoby reprezentującej określoną spółkę mogą zwolnić członka danego  organu jednostki z zakazu działalności konkurencyjnej określonej ustawowo. Nie dotyczy to jednak prawa spółdzielczego czy prawa bankowego, gdzie zakazy konkurencji mają moc bezwzględnie obowiązującą. W żadnym jednak wypadku zwolnienie nie wywołuje skutku całkowitego, tzn. nigdy nie skutkuje dopuszczalnością działania na szkodę danej jednostki. Co do zasady nie powinno również zwalniać się z  klauzuli konkurencyjnej In blanco, bezpiecznie jest precyzować zakres zwolnienia.

W przypadku, gdy zwolnienie z zakazu konkurencji nie następuje w stosownym akcie danego organu (np. w uchwale rady nadzorczej czy zgromadzenia wspólników), a jedynie w kontrakcie menadżerskim, należy takie zwolnienie rozumieć w ten sposób, że podmiot wydający zgodę na działalność konkurencyjną dołoży wszelkich starań, aby:

• odpowiedni organ odpowiednią zgodę wydał, albo
• dana jednostka nie podnosiła wobec menadżera zarzutu prowadzenia działalności konkurencyjnej, albo
• zwolnić z odpowiedzialności odszkodowawczej lub nawet doprowadzić do zapłaty odszkodowania na rzecz jednostki za menadżera, który stosował się do kontraktu menadżerskiego.

Spółki

Oczywiście wszystko to należy rozpatrywać w zależności od pozycji, jaką posiada w spółce podmiot podpisujący kontrakt menadżerski. Z reguły będzie to jednak podmiot (organ) upoważniony do reprezentacji spółki w zakresie umów z menadżerem i tak wyrażona wola oznacza jednocześnie decyzję w sprawie akceptacji przez dany  organ określonego wyjątku od zakazu konkurencji.

Warto dodać, iż w przypadku ustawowych zakazów konkurencji przy interpretacji przepisów prawnych przyjmuje się, iż zakaz konkurencji jest proporcjonalny do danej sytuacji swoim zakresem czasowym i przedmiotowym. W przypadku umów o zakazie konkurencji przyjmuje się, że decyduje tutaj zasada swobody zawierania umów, zatem strony są nieskrępowane normami prawnymi. Wyjątkiem jest kwota kary umownej należnej pracodawcy za naruszenie zakazu konkurencji przez byłego pracownika, która to kara umowna powinna być w zasadzie proporcjonalna w stosunku do odszkodowania, jakie jest pracownikowi wypłacane z tytułu zawarcia umowy o zakazie konkurencji.

W przypadku spółki cywilnej każdy wspólnik jest uprawniony i zobowiązany do prowadzenia spraw spółki. Jeżeli prowadzi sprawy spółki bez należytej staranności, wówczas pozostali wspólnicy mogą wypowiedzieć umowę spółki czy też zażądać jej rozwiązania przez sąd, a również na zasadach ogólnych mogą żądać naprawienia szkody. Pośrednio dotyczy to również działalności konkurencyjnej w stosunku do działalności spółki. Warto jednak pamiętać, ze w tym przypadku chodzi jedynie o porozumienie osób w przedmiocie współdziałania, a nie o odrębny byt prawny.

W przypadku spółki jawnej wspólnik obowiązany jest powstrzymać się od wszelkiej działalności sprzecznej z interesami spółki. Wspólnik nie może również, bez wyraźnej lub domniemanej zgody pozostałych wspólników, zajmować się interesami konkurencyjnymi, w szczególności uczestniczyć w spółce konkurencyjnej jako wspólnik spółki cywilnej, spółki jawnej, partner, komplementariusz lub członek organu spółki. Zakaz konkurencji dotyczy ogółu interesów konkurencyjnych, w tym działalności indywidualnej, stanowisk w fundacjach, stowarzyszeniach i wreszcie w spółkach, jeżeli jednostki te miałyby prowadzić działalność konkurencyjną wobec spółki.

Powyższe oznacza, że wspólnik spółki jawnej może uzyskać zgodę na zajmowanie się działalnością konkurencyjną (może zostać zwolniony z zakazu konkurencji), niemniej jednak nie upoważnia go to do działania na szkodę spółki.

Zgoda na uchylenie tego zakazu konkurencji może zostać wyrażona w jakikolwiek sposób – ustnie, pisemnie, w postaci uchwały, w umowie spółki. Umowa spółki może przewidywać określony sposób wyrażania tej zgody, również w formie uchwały.

Umowa spółki może przewidywać również bardziej restrykcyjne klauzule konkurencyjne, np. obejmując zarządy spółek partnerskich

Każdy wspólnik w związku z naruszeniem zakazu konkurencji ma prawo:

• żądać wydania spółce korzyści, jakie osiągnął wspólnik naruszający zakaz konkurencji, lub naprawienia wyrządzonej jej szkody; roszczenia te przedawniają się z upływem sześciu miesięcy od dnia, gdy wszyscy pozostali wspólnicy dowiedzieli się o naruszeniu zakazu, nie później jednak niż z upływem trzech lat);
• z ważnych powodów żądać rozwiązania spółki przez sąd; jeżeli jednak ważny powód zachodzi po stronie jednego ze wspólników, sąd może na wniosek pozostałych wspólników orzec o wyłączeniu tego wspólnika ze spółki; przeciwne postanowienia umowy są nieważne.

Powyższe zasady stosuje się bezpośrednio w przypadku spółki partnerskiej. Jeżeli zaś chodzi o spółkę komandytową, to przepisy te odnoszą się do komplementariuszy oraz do komandytariuszy w zakresie, w jakim prowadzą sprawy spółki czy też ją reprezentują (oczywiście w braku odmiennych unormowań umownych).

W przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością czy spółki akcyjnej członek zarządu nie może bez zgody spółki:

• zajmować się interesami konkurencyjnymi ani też 
• uczestniczyć w spółce konkurencyjnej jako wspólnik spółki cywilnej, spółki osobowej (w tym spółki komandytowo-akcyjnej bez względu na % udziału) lub 
• uczestniczyć w spółce konkurencyjnej jako członek organu spółki kapitałowej bądź 
• uczestniczyć w innej konkurencyjnej osobie prawnej jako członek organu.

Zakaz ten obejmuje także udział w konkurencyjnej spółce kapitałowej w przypadku posiadania przez członka zarządu co najmniej 10% udziałów lub akcji tej spółki albo prawa do powołania co najmniej jednego członka zarządu.

Jeżeli umowa spółki nie stanowi inaczej, zgody udziela organ uprawniony do powołania zarządu. Umowa może wskazać jednak inny organ, inne osoby (np. przewodniczącego czy jakiegokolwiek członka rady nadzorczej), albo tworzyć pewne rozwiązania pośrednie, np. dwóch członków zarządu łącznie z jednym członkiem rady nadzorczej.

Członek zarządu spółki z ograniczona odpowiedzialnością, zatrudniony tam na podstawie umowy o pracę, narusza pracowniczy obowiązek dbałości o dobro zakładu pracy uczestnicząc w spółce konkurencyjnej jako członek zarządu spółki. Zatem konsekwencje naruszenia zakazu konkurencji mogą wybiegać poza prawo handlowe i sięgać do stosunku pracy.

W spółce akcyjnej rada nadzorcza może delegować członka rady do wykonywania nadzoru w zarządzie. Wówczas obowiązuje go zakaz konkurencji przewidziany dla członków zarządu.  Jeżeli statut nie stanowi inaczej, zgody udziela zawsze rada nadzorcza jako organ powołujący.

W spółce akcyjnej do kompetencji rady nadzorczej należy również zawieszanie, z ważnych powodów, w czynnościach poszczególnych lub wszystkich członków zarządu oraz delegowanie członków rady nadzorczej, na okres nie dłuższy niż trzy miesiące, do czasowego wykonywania czynności członków zarządu, którzy zostali odwołani, złożyli rezygnację albo z innych przyczyn nie mogą sprawować swoich czynności. Takim ważnym powodem może być właśnie naruszenie zakazu konkurencji. W spółce z ograniczoną odpowiedzialnością uprawnienie takie przysługuje radzie nadzorczej tylko wtedy, gdy przewiduje to umowa spółki.

Ustawowy zakaz konkurencji dotyczy w prawie handlowym zarówno działalności odpłatnej, jak i wykonywanej bez wynagrodzenia.

Inne jednostki

W przypadku banku państwowego członkowie zarządów lub rad nadzorczych nie mogą zajmować się działalnością konkurencyjną. W szczególności nie mogą być członkami zarządu lub rady nadzorczej innego banku, chyba że bank państwowy jest akcjonariuszem tego banku. Również na podstawie ustawy o ograniczeniu prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby pełniące funkcje publiczne obowiązują zakazy konkurencji dla pracowników banków państwowych zajmujących stanowiska: prezesa, wiceprezesa, członka zarządu oraz skarbnika.

Osoby  te w okresie zajmowania stanowisk lub pełnienia funkcji, o których mowa w tych przepisach, nie mogą:

• być członkami zarządów, rad nadzorczych lub komisji rewizyjnych spółek prawa handlowego (chyba że zostały zgłoszone do objęcia takich stanowisk w spółce prawa handlowego przez: Skarb Państwa, inne państwowe osoby prawne, spółki, w których udział Skarbu Państwa przekracza 50 % kapitału zakładowego lub 50 % liczby akcji, jednostki samorządu terytorialnego, ich związki lub inne osoby prawne jednostek samorządu terytorialnego; osoby te nie mogą zostać zgłoszone do więcej niż dwóch spółek prawa handlowego z udziałem podmiotów zgłaszających te osoby)
• być zatrudnione lub wykonywać innych zajęć w spółkach prawa handlowego, które mogłyby wywołać podejrzenie o ich stronniczość lub interesowność,
• być członkami zarządów, rad nadzorczych lub komisji rewizyjnych spółdzielni, z wyjątkiem rad nadzorczych spółdzielni mieszkaniowych,
• być członkami zarządów fundacji prowadzących działalność gospodarczą,
• posiadać w spółkach prawa handlowego więcej niż 10% akcji lub udziały przedstawiające więcej niż 10% kapitału zakładowego – w każdej z tych spółek,
• prowadzić działalności gospodarczej na własny rachunek lub wspólnie z innymi osobami, a także zarządzać taką działalnością lub być przedstawicielem czy pełnomocnikiem w prowadzeniu takiej działalności; nie dotyczy to działalności wytwórczej w rolnictwie w zakresie produkcji roślinnej i zwierzęcej, w formie i zakresie gospodarstwa rodzinnego.

Naruszenie zakazu stanowi podstawę odwołania ze stanowiska.

W prawie spółdzielczym określono, że nie można być jednocześnie członkiem zarządu i przedstawicielem na zebranie przedstawicieli tej samej spółdzielni. Nie można być jednocześnie członkiem rady i zarządu tej samej spółdzielni. W razie konieczności rada może wyznaczyć jednego lub kilku ze swoich członków do czasowego pełnienia funkcji członka (członków) zarządu. 

Członkowie rady i zarządu nie mogą zajmować się interesami konkurencyjnymi wobec spółdzielni, a w szczególności uczestniczyć jako wspólnicy lub członkowie władz przedsiębiorców prowadzących działalność konkurencyjną wobec spółdzielni. Naruszenie zakazu konkurencji stanowi podstawę odwołania członka rady lub zarządu oraz powoduje inne skutki prawne przewidziane w odrębnych przepisach.  W wypadku naruszenia przez członka rady nadzorczej tego zakazu konkurencji rada może podjąć uchwałę o zawieszeniu członka tego organu w pełnieniu czynności. Statut określa termin zwołania posiedzenia organu, który dokonał wyboru zawieszonego członka rady. Powyższy organ rozstrzyga o uchyleniu zawieszenia bądź odwołaniu zawieszonego członka rady.
Członkowie zarządów i rad nadzorczych banków spółdzielczych, zarządów i rad nadzorczych banków zrzeszających, jak też osoby zajmujące stanowiska kierownicze w tych bankach, nie mogą zajmować się interesami konkurencyjnymi.  Przez osoby zajmujące stanowiska kierownicze rozumie się pracowników podlegających bezpośrednio członkom zarządu, a w szczególności osoby zajmujące stanowisko głównego księgowego i kierownika (dyrektora) oddziału, z wyłączeniem radców prawnych.