Non Profit: Fundacja – Fundacje rodzinne

Fundacje rodzinne

Dekret z dnia 7 lutego 1919 r. o fundacjach i o zatwierdzeniu darowizn i zapisów nie zawierał żadnych postanowień ograniczających zakres działania fundacji. Stąd też możliwe było tworzenie fundacji rodzinnych, zarządzających majątkiem szeroko pojmowanej rodziny oraz wspieraniem jej majątkowo oraz ekspercko. Obowiązująca obecnie ustawa z dnia 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach wprowadza ograniczenia – fundacja może być ustanowiona dla realizacji zgodnych z podstawowymi interesami Rzeczypospolitej Polskiej celów społecznie lub gospodarczo użytecznych, w szczególności takich, jak: ochrona zdrowia, rozwój gospodarki i nauki, oświata i wychowanie, kultura i sztuka, opieka i pomoc społeczna, ochrona środowiska oraz opieka nad zabytkami. Czy zatem fundacje rodzinne maja racę bytu we współczesnej Polsce?

Fundacje rodzinne dopuszczalne są obecnie m.in. w Szwajcarii, Austrii, Danii, Belgii, Niemczech, Francji, Hiszpanii, czy Portugalii. W krajach common low (prawo wywodzące się z kręgu anglosaskiego) dopuszczalne są rodzinne trusty, będące odpowiednikiem fundacji rodzinnych. W Polsce jednak trusty nie są dopuszczalne, a ustawa o fundacjach wprowadza ograniczenia co do celu tworzenia fundacji. W znaczący sposób ogranicza to tworzenie tego rodzaju jednostek, ale wbrew pozorom wcale tego nie uniemożliwia.

W istocie w Polsce nie można stworzyć (tzn. uzyskać rejestracji) fundacji rodzinnej działającej wyłącznie w interesie i na rzecz wąskiej grupy obywateli – członków rodziny – w zakresie rodzinno-alimentacyjnym. Możliwe jest jednak funkcjonowanie tzw. mieszanej fundacji rodzinnej, co potwierdza postanowienie Sądu Najwyższego z 7 stycznia 1997 r. I CKN 16/96).

Skoro cele działania fundacji, określone w obecnie obowiązującej ustawie o fundacjach, wymienione są jedynie przykładowo, to znaczy, iż oprócz nich mogą być realizowane inne cele społecznie lub gospodarczo użyteczne, zgodne z podstawowymi interesami Rzeczpospolitej Polskiej. W sytuacji, gdy fundacja mimo wszystko nie ogranicza się wyłącznie do wspierania członków jednej rodziny, ale przewiduje również możliwość wspierania członków spoza jej grona, statut fundacji określający taki cel społecznie użyteczny określony w statucie fundacji będzie zasługiwać na rejestrację zgodnie z polskim prawem. Również cel w postaci starań o zwrot majątku np. utraconego w latach 1939-89 również zasługuje na akceptację sądu rejestrowego.

Zatem jeżeli fundacja miałaby wspierać nie tylko jedną rodzinę, ale i ewentualnie inne osoby, to brak będzie przeszkód w jej rejestracji, nawet gdyby nazwa fundacji i podstawowe postanowienia statutu wskazywały na służebny charakter wobec członków jednej rodziny. Liczy się bowiem faktyczny krąg osób uprawnionych do określonej pomocy ze strony fundacji.

Na koniec warto dodać, że w polskich warunkach fundacje rodzinne dla zabezpieczenia majątku powinny zawierać szczegółowo określone zasady powoływania i odwoływania oraz zmiany organów fundacji, warunki zmiany statutu czy nawet celów fundacji, a także przeznaczenie majątku fundacji po jej likwidacji (np. na rzecz innej fundacji powiązanej z rodziną). W ten sposób będzie można zminimalizować ryzyko przejęcia kontroli nad rodzinnym majątkiem przez podmioty nie związane z rodziną.
 

Cele fundacji rodzinnej

Fundacja rodzinna troszczy się o majątek rodzinny, zarządza nim albo też jest jego właścicielem. W pierwszym przypadku fundacja organizuje rozdział świadczeń o charakterze alimentacyjnym lub zbliżonym, w drugim przypadku sama ich udziela członkom rodziny wg ustalonego klucza. Przyznaje również świadczenia na edukację członków rodziny, wspiera ich inicjatywy w zakresie działalności gospodarczej. Utrzymuje ekspertów, lekarzy, adwokatów itp. specjalistów działających dla dobra rodziny.

Fundacje rodzinne a nielimitowana ulga w podatku od spadu i darowizn

W związku z wprowadzeniem ulgi nielimitowanej w podatku od spadku i darowizn, dotyczącej najbliższej rodziny, działalność ewentualnych fundacji rodzinnych stała się mniej opłacalna podatkowo, przynajmniej w stosunku do członków najbliższej rodziny. Im można bowiem przekazywać świadczenia bezpośrednio bez żadnego podatku. Z fundacji rodzinnej można jednak czerpać i inne korzyści, głównie organizacyjne, polegające na możliwości obciążenia zysków z posiadanego majątku wydatkami związanymi z działalnością fundacji, w szczególności z wydatkami, które członkowie rodziny we własnym zakresie musieliby uznać za wydatki na cele osobiste, nie zmniejszające w żaden sposób żadnych obciążeń podatkowych (takie wydatki, nie dotyczące konkretnych przychodów, nie są zaliczane do kosztów uzyskania przychodu osób fizycznych, nie da się też ich odliczyć w PIT rocznym). Fundacja organizuje pomoc rodzinie sprawniej, taniej, zbiorowo negocjując umowy, a także utrzymuje majątek w jednej ręce, sprawując zarząd jednolity jeżeli chodzi o cele strategiczne. W rodzinie trudno działań w ten sposób.