Non Profit: OPP i 1% – Zbiórka publiczna

Zbiórka publiczna

Wszelkie publiczne zbieranie ofiar w gotówce lub naturze na pewien z góry określony cel wymaga uprzedniego pozwolenia władzy. Zbiórki publiczne regulowane są przez obowiązującą od roku 1933 ustawę o zbiórkach publicznych.

Pojęcie „zbierania” z obejmuje zarówno wzywanie do składania ofiar jak i przyjmowanie ich, przy tym wzywanie do składania ofiar może mieć miejsce również i w formie oświadczenia gotowości ich przyjmowania. Zbiórką publiczną będzie zatem nie tylko to, co kojarzymy w sposób oczywisty: program telewizyjny czy patrole Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy, nie tylko aktorzy zbierający na odnowienie Powązek, ale również zbieranie funduszy domokrążne czy też poprzez strony internetowe.

Jeżeli chodzi o Internet, to czym innym będzie ogłoszenie o działalności organizacji pożytku publicznego (nawet z podaniem celów działania i numerów rachunków bankowych, a czym innym będzie ogłoszenie o zbieraniu pieniędzy na rzecz danej organizacji czy też na jej cele.

To, czy dana zbiórka jest publiczna, czy też nie, nie zależy od tego, czy przyniesie ona jakikolwiek skutek finansowy.

Wyłączenia

Przepisów o zbiórkach publicznych nie stosuje się:

• do zbierania ofiar na cele religijne, kościelną działalność charytatywno-opiekuńczą, naukową, oświatową i wychowawczą oraz utrzymanie duchownych i członków zakonów, jeżeli odbywają się w obrębie terenów kościelnych, kaplic oraz w miejscach i okolicznościach zwyczajowo przyjetych w danej okolicy i w sposób tradycyjnie ustalony;
• do zbiórek, przeprowadzanych w drodze loterii pieniężnych lub fantowych, jeżeli zbiórki te nie są przeprowadzane w miejscach publicznych (ale trzeba spełnić wymagania dot. urządzania loterii, często trzeba uzyskać zezwolenie Ministra Finansów na samą loterię);
• do zbiórek, przeprowadzanych w lokalach prywatnych wśród grona osób znających się osobiście z przeprowadzającym zbiórkę (czyli można zbierać bez ograniczeń u własnych znajomych zbierających wolontariuszy);
• do zbiórek wśród młodzieży szkolnej w lokalach szkolnych, odbywających się na podstawie pozwolenia władz szkolnych (np. dyrektora szkoły);
• do zbiórek koleżeńskich (np. na pomoc Nowakowi w związku z tragicznym wydarzeniem losowym) w lokalach urzędów publicznych na cele godne poparcia, odbywających się na podstawie pozwolenia przełożonego urzędu;
• do ogłoszeń i reklam mających skłonić podatników do przekazania 1% na cele pożytku publicznego (w tym bowiem wypadku przekazania dokonuje organ administracji i ogłoszenie publiczne czy reklama nie jest skierowane do podmiotu przekazującego datek; co więcej, ustawa nie przewiduje takiej formy zbiórki publicznej, jak proszenie o przekazanie 1% w PIT rocznym, zatem gdyby reklamy odnośnie przekazania 1% PIT miały wyczerpywać znamiona zbiórki publicznej, żadna organizacja pożytku publicznego nie mogła by prowadzić zbiórki publicznej (bo taka forma zbiórki publicznej – poprzez przekazanie w PIT rocznym – nie jest dopuszczalna prawem).

Pozwolenie na zbiórkę publiczną

Pozwoleń na przeprowadzenie zbiórki udzielają, w drodze decyzji administracyjnej:

• wójt, burmistrz (prezydent miasta) – jeżeli zbiórka ma być przeprowadzona na obszarze gminy lub jego części,
• starosta – jeżeli zbiórka ma być przeprowadzona na obszarze powiatu lub jego części obejmującej więcej niż jedną gminę,
• marszałek województwa – jeżeli zbiórka ma być przeprowadzona na obszarze województwa lub jego części obejmującej więcej niż jeden powiat,
• minister właściwy do spraw wewnętrznych – jeżeli zbiórka ma być przeprowadzona na obszarze obejmującym więcej niż jedno województwo.

Jeżeli zebrane ofiary mają być zużyte za granicą państwa, pozwolenia na zbiórkę udziela, w drodze decyzji administracyjnej, minister właściwy do spraw wewnętrznych, za zgodą ministra właściwego do spraw zagranicznych i ministra właściwego do spraw finansów publicznych.

Jak wskazuje orzecznictwo sądowe, nie jest możliwe różnicowanie celów zbiórki ze względu na miejsce zamieszkania adresatów pomocy w taki sposób, iż stanowiłoby to podstawę do traktowania tak rozumianego celu jako przesłanki do przyjęcia, iż w tym przypadku miało miejsce ubieganie się o pozwolenie na przeprowadzenie trzech różnych zbiórek na terenie woj. mazowieckiego, wielkopolskiego i zachodniopomorskiego.

Organizacja biegająca się o udzielenie pozwolenia na przeprowadzenie zbiórki publicznej przedstawia organowi plan przeprowadzenia zbiórki publicznej, który określa:

• cel, na który mają być przeznaczone ofiary pochodzące ze zbiórki publicznej;
• formy przeprowadzenia zbiórki publicznej;
• termin rozpoczęcia i zakończenia zbiórki publicznej;
• obszar, na którym zbiórka publiczna ma być prowadzona;
• sposób informowania o prowadzonej zbiórce publicznej;
• liczbę osób, które mają brać udział w zbiórce publicznej;
• przewidywane koszty przeprowadzenia zbiórki publicznej, w tym rodzaj i wysokość poszczególnych wydatków.

W sytuacji, gdy ofiary pochodzące ze zbiórki publicznej wydatkowane będą poza granicami państwa, plan przeprowadzenia zbiórki publicznej powinien również wskazywać miejsce, gdzie będą wydatkowane zebrane ofiary.

Pozwolenie na zbiórkę publiczną może być udzielone tylko wówczas, gdy cel zbiórki nie jest przeciwny prawu oraz ze stanowiska interesu publicznego jest godny poparcia.

Za takie cele uważa się przede wszystkim cele: religijne, państwowe, oświatowe, zdrowotne, kulturalno-społeczne i społeczno-opiekuńcze.

Zbiórki publiczne, urządzane w interesie osobistym (czyli przez osobiście zainteresowanego), są wzbronione. Dopuszczalny jest jednak udział podopiecznego fundacji w zbiórce publicznej, którą fundacja organizuje z zamiarem wsparcia tego właśnie podopiecznego.

Decyzja o pozwoleniu na przeprowadzenie zbiórki jest uznaniowa, tzn. organ wydający decyzję swobodnie ocenia całą sytuacją i może wyrazić zgodę, lub nie. Jest oczywiste, że będzie się przy tym kierował nie tylko samym celem, ale i sposobem zebrania, tzn.wiarygodnością instytucji czy osób w zbiórce uczestniczących czy ja organizujących. Choć nie jest to wyraźnie wskazane, zbyt wysokie koszty organizacji zbiórki publicznej mogą w niektórych przypadkach również skłonić urzędnika do odmowy pozwolenia.

Pozwolenie na zbiórkę publiczną może być udzielone jedynie stowarzyszeniom i organizacjom, posiadającym osobowość prawną, albo komitetom, organizowanym dla przeprowadzenia określonego celu. Cel zbiórki winien być zgodny ze statutem stowarzyszenia lub organizacji, bądź z aktem organizacyjnym komitetu.

W pozwoleniu winien być określony czas, w którym zbiórka ma być przeprowadzona. Mogą być również wymienione warunki co do sposobu przeprowadzenia zbiórki.

Organ, który pozwolenie wydał, może je cofnąć w każdym czasie, jeżeli zbiórka przeprowadzana jest niezgodnie z postanowieniami ustawy o zbiórce publicznej, lub jeżeli ujawnione zostanie, że dalsze prowadzenie zbiórki może zagrażć bezpieczeństwu, spokojowi lub porządkowi publicznemu, albo jeśli władza stwierdzi w wyniki kontroli czy uzyskanych wyjaśnień, że ofiary, uzyskiwane ze zbiórki, nie są przeznaczane na właściwy cel. W takim przypadku organ może jednocześnie zarządzić przekazanie zebranych ofiar na cele humanitarne jednej z organizacji społeczno – opiekuńczych lub oświatowych przez siebie wybranej.

Zbiórka i jej efekty

Zbiórki publiczne mogą być przeprowadzane jedynie przez członków tej instytucji, która pozwolenie otrzymała, lub przez członków instytucyj, mających cele pokrewne, albo przez osoby, przez te instytucje imiennie zaproszone. Osobami przeprowadzającymi zbiórkę jako członkowie instytucji, która pozwolenie otrzymała, lub jako osoby imiennie zaproszone przez te instytucje mogą być również:

• małoletni powyżej 16 roku życia,
• inni małoletni, jeżeli przeprowadzają zbiórkę na rzecz organizacji pożytku publicznego w rozumieniu przepisów o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, pod nadzorem osób pełnoletnich odrębnie upoważnionych do tego przez tę organizację.

Legitymacja osoby przeprowadzającej zbiórkę publiczną powinna zawierać:

• numer kolejny,
• nazwę przeprowadzającego zbiórkę i jego adres,
• cel zbiórki publicznej,
• nazwę organu, który udzielił pozwolenia,
• numer i datę wydanego pozwolenia,
• fotografię osoby przeprowadzającej zbiórkę publiczną,
• jej imię, nazwisko i adres oraz
• określenie terminu ważności legitymacji.
• podpis przez osoby czy osób uprawnionych do reprezentowania przeprowadzającego zbiórkę publiczną i
• pieczęć tej instytucji.

Legitymacja osoby małoletniej powinna zawierać ponadto również imię i nazwisko osoby pełnoletniej, odrębnie upoważnionej do nadzoru nad małoletnim

Osoby, organizujące lub przeprowadzające zbiórkę, nie mogą za swe czynności otrzymywać wynagrodzenia.

Zbiórka publiczna ofiar w gotówce może być przeprowadzona w formie:

• dobrowolnych wpłat na konto, założone osobno dla każdej zbiórki publicznej przez przeprowadzającego zbiórkę publiczną;
• zbierania ofiar do puszek kwestarskich oraz skarbon stacjonarnych, umieszczanych w obiektach, za zgodą ich właścicieli lub użytkowników;
• sprzedaży cegiełek wartościowych;
• sprzedaży przedmiotów i usług;
• zbioru ofiar w naturze, jednak jest to dozwolone tylko w przypadku, gdy wszystkie dary będą mogły być w niezmienionej postaci zużyte na cel określony w pozwoleniu (czyli np. w supermarkecie zbieramy żywność do banków żywności).

Zbiórki publiczne mogą być prowadzone:

• na wolnym powietrzu lub
• wewnątrz pomieszczeń, w obiektach publicznych lub prywatnych, za zgodą właścicieli tych obiektów.

Zbiórek publicznych nie przeprowadza się jednak w urzędach administracji publicznej, na terenie szkół i placówek szkolnych oraz oświatowych, na terenach i obiektach pozostających pod zarządem władz wojskowych oraz w obiektach pozostających w zarządzie Ministra Obrony Narodowej lub ministra właściwego do spraw wewnętrznych oraz jednostek organizacyjnych podległych lub nadzorowanych przez ministra właściwego do spraw wewnętrznych albo Ministra Obrony Narodowej. Niemniej jednak w szczególnie uzasadnionych przypadkach organ administracji publicznej udzielający pozwolenia na przeprowadzenie zbiórki publicznej może pozwolić na prowadzenie zbiórki publicznej w takich obiektach i terenach.

Organ może też pozwolić na domokrążne zbieranie ofiar, gdy:

• ze względu na teren, na którym zbiórka publiczna ma być przeprowadzona, lub
• ze względu na charakter zbiórki publicznej uzna to za społecznie uzasadnione, w szczególności gdy celem zbiórki publicznej jest pomoc ofiarom klęsk żywiołowych.

Puszki kwestarskie oraz skarbony stacjonarne

• muszą być tak zabezpieczone, by ich otwarcie i wyjęcie zawartości było niemożliwe bez widocznego naruszenia zabezpieczenia;
• muszą być ponumerowane, zaopatrzone w nazwę przeprowadzającego zbiórkę publiczną oraz jego adres.

Otwieranie:

• skarbon stacjonarnych i przeliczanie zebranych ofiar odbywa się w obecności co najmniej dwóch osób, upoważnionych do tego przez przeprowadzającego zbiórkę;
• puszek kwestarskich i przeliczanie zebranych ofiar odbywa się w obecności co najmniej dwóch osób, upoważnionych do tego przez przeprowadzającego zbiórkę publiczną, oraz osoby kwestującej.

Na każdej cegiełce wartościowej sprzedawanej w ramach zbiórki publicznej umieszcza się nazwę przeprowadzającego zbiórkę, jego adres, kolejny numer cegiełki, a także jej cenę. Cegiełki wartościowe stanowią druki ścisłego zarachowania i powinny być sporządzone w sposób uniemożliwiający ich podrobienie. Na cegiełce może być umieszczona informacja dotycząca celów zbiórki publicznej.

Na każdym przedmiocie sprzedawanym w ramach zbiórki publicznej wyraźnie i w sposób trwały podaje się nazwę przeprowadzającego zbiórkę publiczną oraz cenę przedmiotu. Napisy te powinny wyróżniać przedmioty sprzedawane w ramach zbiórki publicznej od innych przedmiotów, znajdujących się w obrocie.

Dokumentacja i kontrola

Przeprowadzający zbiórkę publiczną podmiot prowadzi dokumentację dotyczącą przebiegu akcji zbiórkowej, w formie rejestru, zawierającą następujące informacje:

• komu, kiedy i jakie puszki kwestarskie, skarbony stacjonarne, przedmioty i cegiełki wartościowe zostały wydane (chodzi o osoby zbierające czy rozprowadzające cegiełki itp.);
• kiedy przeprowadzona zbiórka publiczna została zakończona;
• sumę zebranych ofiar pieniężnych;
• rodzaj i ilość zebranych ofiar w naturze.

Dane powyższe muszą być potwierdzone podpisami osób, które zbiórkę przeprowadzały i które odebrały zebrane ofiary (czyli podpis w rejestrze lub podpięte dokumenty magazynowe czy kasowe).

Usuwanie wpisów bądź czynienie ich nieczytelnymi jest niedozwolone; dozwolone są przekreślenia dające możliwość odczytania przekreślonej treści.

Przeprowadzający zbiórkę publiczną przechowuje taką dokumentację przez okres dwóch lat od dnia zakończenia zbiórki

Organ administracji, który udzielił pozwolenia, może w każdym czasie sam lub przez podległe sobie władze i organy informować się o stanie akcji zbiórkowej w szczególności przez wgląd w akta, księgi oraz dokumenty kasowe, przeprowadzać kontrolę kasy z natury, żądać ustnych i pisemnych wyjaśnień oraz wysyłać swoich delegatów na posiedzenia instytucji. Instytucje te mają obowiązek zawiadamiać organ z co najmniej 24-godzinnym wyprzedzeniem o posiedzeniach, na których mają być omawiane sprawy zużytkowania zebranych środków. Nie dotyczy to jednak instytucji, które zostały powołane do życia na mocy specjalnych ustaw, przewidujących kontrolę władz nad temi organizacjami – np. fundacji czy stowarzyszeń świeckich.

W każdym wypadku organ kontroluje przeprowadzane zbiórki publiczne w zakresie:

• zgodności prowadzenia zbiórki publicznej z udzielonym pozwoleniem;
• przestrzegania warunków i sposobów prowadzenia zbiórki publicznej;
• ochrony bezpieczeństwa powszechnego, porządku publicznego, dóbr pozyskanych z ofiarności publicznej oraz dóbr osobistych obywateli;
• sposobu zużytkowania zebranych ofiar.

Wynik zbiórki i sposób zużytkowania zebranych ofiar powinien być podany do wiadomości organu, który udzielił pozwolenia, oraz ogłoszony w terminie 1 miesiąca w prasie, w rozumieniu przepisów Prawa prasowego, o zasięgu obejmującym co najmniej obszar, na którym zbiórka została przeprowadzona. W przypadku ogłoszeń internetowych warto upewnić się, czy wydawca strony internetowej zarejestrowany jest jako wydawca prasowy, inaczej ogłoszenie nie będzie skuteczne.

Publiczne ogłoszenie wyników zbiórki publicznej zawiera:

• nazwę i siedzibę przeprowadzającego zbiórkę publiczną;
• nazwę organu oraz datę i numer pozwolenia;
• sumę zebranych ofiar pieniężnych, uwzględniającą ilość i rodzaj zebranych ofiar na poszczególne cele, według form zbiórki publicznej;
• rodzaj i ilość zebranych ofiar w naturze;
• wysokość kosztów przeprowadzenia zbiórki publicznej, z dokładnym wymienieniem rodzaju i wysokości poszczególnych wydatków.