Pracownicy: Umowy cywilnoprawne – Pracownik odchodzi
Umowa o dzieło
Umowa o dzieło jest umową nastawioną na końcowy rezultat. Stronami umowy o dzieło są:
- zamawiający wykonanie określonego dzieła,
- przyjmujący zamówienie.
Przez umowę o dzieło przyjmujący zamówienie zobowiązuje się do wykonania oznaczonego dzieła, a zamawiający do zapłaty stosownego wynagrodzenia. W praktyce umowa o dzieło wykorzystywana jest nie tylko przez twórców „dzieł”, ale jako umowa optymalizująca podatek oraz składki ZUS u standardowych pracowników, wykonujących standardowe czynności na rzecz swoich zleceniodawców. Jest to opcja znacznie tańszego pozyskania pracownika, co więcej – opcja, która nie wiąże pracodawcy koniecznością stałej współpracy.
Umowa o dzieło a składki ZUS
Umowa o dzieło w odróżnieniu od umowy o pracę nie jest objęta obowiązkiem odprowadzania składek ZUS (składek na ubezpieczenie społeczne i zdrowotne). Nie stanowi to jednak reguły. Pracodawca jest zobowiązany do odprowadzenia składek na ubezpieczenie społeczne i ubezpieczenie zdrowotne od umowy o dzieło w przypadku, gdy jest ona podpisana z własnym pracownikiem. Zgodnie z ustawą z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. nr 137 poz. 887) za pracownika uważa się osobę pozostającą w stosunku pracy, a także osobę wykonującą pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której stosuje się przepisy dotyczące zlecenia albo umowy o dzieło, jeżeli umowę taką zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy.
Zgodnie z powyższą regulacją pracownik pozostający w stosunku pracy na podstawie umowy o dzieło zawartej z pracodawcą i w ramach tej umowy wykonuje pracę na jego rzecz – jest zobowiązany do opłacania składek ZUS i zdrowotnych. Jeżeli zatem umowa ta została zawarta z podmiotem innym niż własny pracownik obowiązek składkowy nie występuje.
Dodatkowo każdorazowo należy zbadać czy zleceniobiorca nie wykona zlecenia na rzecz pracodawcy, nawet jeśli zlecenie przekaże mu inny podmiot niż ten pracodawca. Również taka umowa będzie podlegała składkom ZUS.
Przykład:
Podmiot A zleca Kowalskiemu wykonanie dzieła na rzecz B. Okazuje się że Kowalski jest zatrudniony przez B na podstawie umowy o pracę. Kowalski z tytułu dzieła musi rozliczać składki ZUS – w ramach stosunku prawnego z A.
Uwaga ! W przypadku, gdy umowa o dzieło jest jedynym źródłem dochodu pracownika i nie towarzyszy mu żadna inna umowa o pracę – nie ma obowiązku składek ZUS.
Uwaga ! W przypadku umowy o dzieło wykonywanej prywatnie zlecający pozostaje płatnikiem podatku oraz składek ZUS. Jeżeli dzieło nie jest wykonywane w ramach działalności gospodarczej, na płatniku ciąży obowiązek obliczenia zaliczek na podatek oraz ustalenia faktu, czy składki ZUS powinny być pobrane.
Materiały i urządzenia konieczne do wykonania dzieła
Do wykonania umowy o dzieło potrzebne są często materiały, surowce, urządzenia, często konieczne jest również pokrycie kosztów dodatkowych, typu wyjazd do klienta. Strony w umowie mogą wyznaczyć, która ze stron odpowiedzialna jest za dostarczenie niezbędnych materiałów i pokrycie kosztów. Jeżeli materiały na wykonanie dzieła dostarcza zamawiający, przyjmujący zamówienie powinien ich użyć w sposób odpowiedni oraz złożyć rachunek i zwrócić nie zużytą część.
W przypadku, gdy materiały dostarczone przez zamawiającego nie nadają się do prawidłowego wykonania dzieła albo mogą przeszkodzić prawidłowemu wykonaniu, przyjmujący zamówienie powinien niezwłocznie zawiadomić o tym zamawiającego.
Uwaga ! dzieło a delegacja
Zwrot kosztów podróży służbowej dotyczy przede wszystkim stosunku pracy. Osobie zatrudnionej na podstawie umowy o dzieło przysługuje zwrot kosztów podróży, pod warunkiem, że strony w umowie takie prawo do zwrotu przewidują. Diety wyjeżdżającego w delegację zatrudnionego na podstawie umowy o dzieło w przeciwieństwie do umowy o pracę mogą być niższe od tych podanych w ustawie, a także mogą ich wcale nie uwzględniać. Odpowiednio kwoty te mogą być wyższe niż standardowe, przysługujące pracownikom.
Do kwot wypłacanych w ramach delegacji zatrudnionym na umowę o dzieło stosuje się zasady zwolnienia z opodatkowania oraz zasady naliczania składek ZUS – jak w przypadku pracowników. Stąd też – odziemnie niż to miało miejsce jeszcze kilka lat temu – delegacje zatrudnionych na umowę o dzieło nie stanowią podstawy naliczania składek ZUS oraz są zwolnione z opodatkowania – do wysokości określonej w przepisach w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej.
W wyroku z dnia 19 listopada 2002 r. , sygn. VI CKN 1474/00 Sąd Najwyższy uznał, że: „Fakt przyjęcia dzieła nie oznacza, że dzieło nie ma wad, tym bardziej że strony w protokole odbioru wyraźnie stwierdziły, że dzieło nie osiągnęło zakładanych w umowie parametrów. W takiej sytuacji od charakteru wad i woli zamawiającego zależy, jakie będą skutki występowania wad”.
W przypadku, gdy wykonujący zamówienie opóźnia się z rozpoczęciem lub wykończeniem dzieła, i prawdopodobnie nie zdoła go ukończyć w umówionym czasie, zamawiający może bez wyznaczenia terminu dodatkowego odstąpić od umowy – jeszcze przed upływem terminu do wykonania dzieła.
Natomiast w sytuacji wadliwego lub sprzecznego z umową wykonania dzieła zamawiający może wezwać go do zmiany sposobu wykonania i wyznaczyć mu w tym celu odpowiedni termin. Gdy zmiana wykonania dzieła nie nastąpiła w wyznaczonym terminie zamawiający może od umowy odstąpić albo powierzyć poprawienie lub dalsze wykonanie dzieła innej osobie na koszt i odpowiedzialność przyjmującego zamówienie. Jeżeli zamawiający sam dostarczył materiału, może on w razie odstąpienia od umowy lub powierzenia wykonania dzieła innej osobie żądać zwrotu materiału i wydania rozpoczętego dzieła.
W sytuacji odwrotnej, gdy przyjmujący zamówienie był gotów do wykonania zlecenia, lecz doznał przeszkody z przyczyn dotyczących zamawiającego – przyjmujący zamówienie musi uzyskać stosowne wynagrodzenie, a zamawiający nie może mu tej zapłaty odmówić. W takim wypadku zamawiający może odliczyć kwotę, którą przyjmujący zamówienie oszczędził z powodu niewykonania dzieła.
Uwaga !
Jak stwierdził SN w wyroku z dnia 20 marca 2002 r. , sygn. V CKN 945/00 istotnym elementem w tym przypadku jest ustalenie, że powód niewykonania dzieła leży wyłącznie po stronie zamawiającego.
Należy podkreślić, że dopóki dzieło nie zostało ukończone, zamawiający może w każdej chwili od umowy odstąpić płacąc umówione wynagrodzenie. Jednakże w wypadku takim zamawiający może odliczyć kwotę, którą przyjmujący zamówienie oszczędził z powodu niewykonania dzieła. (art. 644 kc).
Rezultat umowy o dzieło
W wyroku z dnia 19 listopada 2002 r. , sygn. VI CKN 1474/00 Sąd Najwyższy uznał, że: „Fakt przyjęcia dzieła nie oznacza, że dzieło nie ma wad, tym bardziej że strony w protokole odbioru wyraźnie stwierdziły, że dzieło nie osiągnęło zakładanych w umowie parametrów. W takiej sytuacji od charakteru wad i woli zamawiającego zależy, jakie będą skutki występowania wad”.
W przypadku, gdy wykonujący zamówienie opóźnia się z rozpoczęciem lub wykończeniem dzieła, i prawdopodobnie nie zdoła go ukończyć w umówionym czasie, zamawiający może bez wyznaczenia terminu dodatkowego odstąpić od umowy – jeszcze przed upływem terminu do wykonania dzieła.
Natomiast w sytuacji wadliwego lub sprzecznego z umową wykonania dzieła zamawiający może wezwać go do zmiany sposobu wykonania i wyznaczyć mu w tym celu odpowiedni termin. Gdy zmiana wykonania dzieła nie nastąpiła w wyznaczonym terminie zamawiający może od umowy odstąpić albo powierzyć poprawienie lub dalsze wykonanie dzieła innej osobie na koszt i odpowiedzialność przyjmującego zamówienie. Jeżeli zamawiający sam dostarczył materiału, może on w razie odstąpienia od umowy lub powierzenia wykonania dzieła innej osobie żądać zwrotu materiału i wydania rozpoczętego dzieła.
W sytuacji odwrotnej, gdy przyjmujący zamówienie był gotów do wykonania zlecenia, lecz doznał przeszkody z przyczyn dotyczących zamawiającego – przyjmujący zamówienie musi uzyskać stosowne wynagrodzenie, a zamawiający nie może mu tej zapłaty odmówić. W takim wypadku zamawiający może odliczyć kwotę, którą przyjmujący zamówienie oszczędził z powodu niewykonania dzieła.
Umowa o dzieło a BHP
Obowiązek organizowania szkoleń bezpieczeństwa i higieny pracy spoczywa na pracodawcach zatrudniających pracowników na podstawie umowy o pracę. Nie oznacza to jednak, że pracodawcy zatrudniający pracowników na podstawie umów cywilnoprawnych (m.in. umowy o dzieło) są zwolnieni z obowiązku zagwarantowania swoim pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy – w szczególności, gdy pracownik – wykonawca dzieła świadczy swoją pracę w zakładzie pracy. Tutaj zatem obowiązują również badania lekarskie.
Nie należy zapominać, że artykuł 304(1) kodeksu pracy obowiązek przestrzegania zasad bezpieczeństwa i higieny pracy nakłada również na osoby fizyczne wykonujące pracę na innej podstawie niż stosunek pracy w zakładzie pracy, lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę lub inny podmiot organizujący pracę, a także na osobach prowadzących na własny rachunek działalność gospodarczą w zakładzie pracy, lub w miejscu wyznaczonym przez pracodawcę lub inny podmiot organizujący pracę.
Umowa o dzieło a podatek VAT
Zgodnie z ustawą z dnia 11 marca 2004 roku o podatku od towarów i usług (Dz.U. nr 54 poz. 535) podatnikami są wszelkiego rodzaju osoby prawne, jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej, a także osoby fizyczne, które wykonują samodzielnie działalność gospodarczą. W myśl ustawy za działalność wykonaną osobiście uznaje się czynności, z których osiąga się przychody ze stosunku służbowego, stosunku pracy oraz spółdzielczego stosunku pracy. Swoje miejsce ma tu również umowa o dzieło.
Za przychody te uważa się m.in. wypłaty pieniężne oraz wartość pieniężną świadczeń w naturze, a w szczególności wynagrodzenie zasadnicze, wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych, a także dodatki, ekwiwalenty urlopy (…).
Czynności, które są wykonywane osobiście na podstawie wcześniej zawartej umowy, lecz nie w ramach samodzielnie wykonywanej działalności mogą skorzystać ze zwolnienia z podatku od towarów i usług. Nie można uznać działalności gospodarczej za wykonywaną samodzielnie , jeżeli osoby, które wykonywały tą czynność związane są ze zlecającymi więziami stosunku pracy, który określa warunki wykonania tych czynności, wynagrodzenie za jej wykonanie, a także odpowiedzialność zlecającego wobec osób trzecich za wykonanie czynności.
Umowa o dzieło a umowa o pracę
Umowa o dzieło powinna różnić się w formie od umowy o pracę. Jeżeli bowiem jedynie nazwa umowy będzie różnicować ją od stosunku pracy – pracownik będzie uznany za wykonującego pracę, ze wszystkimi tego konsekwencjami. Elementami różnicującymi umowy są:
- kierownictwo i podległość służbowa wykonawcy – w umowie o dzieło tej podległości nie ma lub jest wyłącznie cywilnoprawna, czyli liczy się końcowy efekt wykonania
- czas i miejsce wykonania – w przypadku pracy wykonanie wiąże się z określeniem konkretnego miejsca wykonania, dzieło takiego miejsca nie posiada,
- charakter zleconych czynności – w przypadku umowy o dzieło efektem jest określone dzieło – namacalny rezultat podjętych prac (umowa skutku), w umowie o pracę przedmiotem umowy jest samo wykonywanie określonych czynności (umowa starannego działania).
W przypadku umowy o dzieło wykonujący nie posiada uprawnień do świadczeń, które należą się pracownikowi. Jeżeli natomiast umowa o dzieło spełni warunki umowy o pracę (możliwe jest w tym zakresie powództwo o ustalenie stosunku prawnego) – pracownik ma prawo egzekwować wszystkie uprawnienia przysługujące mu z tytułu umowy o pracę.
