Pracownicy: Zakaz konkurencji – Zakaz ustawowy

Zakaz ustawowy

Pracownik ograniczony jest w działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy na trzy sposoby:

• ustawowo jako pracownik, bez potrzeby zawierania jakiejkolwiek dodatkowej umowy;
• umownie, po zawarciu umowy o zakazie konkurencji na okres:
  • wykonywania umowy o pracę;
  • po ustaniu wykonywania umowy o pracę,
• ustawowo  na podstawie przepisów szczególnych, odnoszących się do pełnionych funkcji (spółki, spółdzielnie, banki ).

Co do zasady, pracownik jest zobowiązany m.in. dbać o dobro zakładu pracy, chronić jego mienie oraz zachować w tajemnicy informacje, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę. 

Umowę o zakazie konkurencji obejmuje mniej więcej takie same obowiązki. W przypadku jednak umowy o zakazie konkurencji nie trzeba dopatrywać się zachowań pracownika i ich charakteru, a jedynie wystarczy sprawdzić, czy nie działa w zakresie konkurencyjnym do działalności pracodawcy (jest po prostu łatwiej). Pracownika można bowiem zwolnić nie tylko za brak dbałości o dobro zakładu pracy, ale po prostu za pracę wbrew umowie o zakazie konkurencji.

Podobnie w przypadku zachowania poufności. 

Ustawowy nakaz zachowania poufności należy rozpatrywać łącznie z ustawą o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Zgodnie z tą ustawą czynem nieuczciwej konkurencji jest przekazanie, ujawnienie lub wykorzystanie cudzych informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa albo ich nabycie od osoby nieuprawnionej, jeżeli zagraża lub narusza interes przedsiębiorcy. Zasada ta dotyczy również pracowników – aż do trzech lat od ustania stosunku pracy, chyba że umowa z pracownikiem stanowi inaczej (umowa o zakazie konkurencji) albo ustał stan tajemnicy.

W tej ustawie przez tajemnicę przedsiębiorstwa rozumie się nieujawnione do wiadomości publicznej informacje techniczne, technologiczne, organizacyjne przedsiębiorstwa lub inne informacje posiadające wartość gospodarczą, co do których przedsiębiorca podjął niezbędne działania w celu zachowania ich poufności.

Mamy obowiązek zachowania w tajemnicy informacji mających wartość gospodarczą (których ujawnienie mogłoby skutkować szkodą):

• zwykłych (ogólne zasady dbałości), 
• skonkretyzowanych w ustawie o przeciwdziałaniu nieuczciwej konkurencji, które pracodawca chroni (nieuczciwa konkurencja), 
• szczególnie ważnych, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę (umowa o zakazie konkurencji obowiązująca po ustaniu stosunku pracy).

Widać z tego zakresu, że w trakcie trwania stosunku pracy pracownik powinien dbać o dobro pracodawcy i obejmuje to w zasadzie zarówno tajemnice chronione przez pracodawcę, jak i inne informacje szczególnie ważne. Warto jednak zauważyć, że pracownik może stykać się z informacjami nie chronionymi przez pracodawcę, a bardzo ważnymi, i nie mieć świadomości tego, że powinien zachować je w tajemnicy, bo styka się z nimi okazjonalnie, bo nie zajmuje się danym zakresie działalności przedsiębiorstwa i nie potrafi tego ocenić itp. Te okoliczności mogą wyłączyć lub ograniczyć odpowiedzialność pracownika.

Z kolei zawarcie umowy o zakazie konkurencji na okres po ustaniu stosunku pracy wprowadza obowiązek ochrony o wiele bardziej rygorystyczny od ustawowego. Nie dotyczy bowiem informacji chronionych, ale i nie chronionych, a szczególnie ważnych, przy czym warto w umowie określić, o jaką kategorie informacji chodzi, co ułatwi dochodzenie roszczeń.

Pracownicy, którzy pełnią funkcje szczególne, objęci są szczególnymi zakazami konkurencji (z mocy ustawy):

Nie można być jednocześnie członkiem zarządu i przedstawicielem na zebranie przedstawicieli tej samej spółdzielni. Nie można być jednocześnie członkiem rady i zarządu tej samej spółdzielni. W razie konieczności rada może wyznaczyć jednego lub kilku ze swoich członków do czasowego pełnienia funkcji członka (członków) zarządu. Członkowie zarządu i rady nie mogą brać udziału w głosowaniu w sprawach wyłącznie ich dotyczących.  Członkowie rady i zarządu nie mogą zajmować się interesami konkurencyjnymi wobec spółdzielni, a w szczególności uczestniczyć jako wspólnicy lub członkowie władz przedsiębiorców prowadzących działalność konkurencyjną wobec spółdzielni. Naruszenie zakazu konkurencji stanowi podstawę odwołania członka rady lub zarządu oraz powoduje inne skutki prawne przewidziane w odrębnych przepisach. W wypadku naruszenia przez członka rady nadzorczej zakazu konkurencji określonego wyżej rada może podjąć uchwałę o zawieszeniu członka tego organu w pełnieniu czynności. Statut określa termin zwołania posiedzenia organu, który dokonał wyboru zawieszonego członka rady. Powyższy organ rozstrzyga o uchyleniu zawieszenia bądź odwołaniu zawieszonego członka rady.

Członkowie zarządów lub rad nadzorczych banków nie mogą zajmować się działalnością konkurencyjną. W szczególności nie mogą być członkami zarządu lub rady nadzorczej innego banku, chyba że bank państwowy jest akcjonariuszem tego banku.

Wspólnik spółki osobowej handlowej (jawnej, partnerskiej, komandytowej) obowiązany jest powstrzymać się od wszelkiej działalności sprzecznej z interesami spółki.  Wspólnik nie może, bez wyraźnej lub domniemanej zgody pozostałych wspólników, zajmować się interesami konkurencyjnymi, w szczególności uczestniczyć w spółce konkurencyjnej jako wspólnik spółki cywilnej, spółki jawnej, partner, komplementariusz lub członek organu spółki. W okresie likwidacji zakaz konkurencji obowiązuje tylko osoby będące likwidatorami. 

Członek zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością lub spółki akcyjnej nie może bez zgody spółki zajmować się interesami konkurencyjnymi ani też uczestniczyć w spółce konkurencyjnej jako wspólnik spółki cywilnej, spółki osobowej lub jako członek organu spółki kapitałowej bądź uczestniczyć w innej konkurencyjnej osobie prawnej jako członek organu. Zakaz ten obejmuje także udział w konkurencyjnej spółce kapitałowej w przypadku posiadania przez członka zarządu co najmniej 10% udziałów lub akcji tej spółki albo prawa do powołania co najmniej jednego członka zarządu. Taki sam zakaz konkurencji stosuje się do członków rady nadzorczej, delegowanych do stałego indywidualnego wykonywania nadzoru, albo do członków rady nadzorczej, jeśli Walne zgromadzenie powierzy to uprawnienie radzie nadzorczej.