Czy należy mi się zwrot zaliczki?

Zamierzałem w lutym kupić samochód, wpłaciłem nawet zaliczkę w wysokości 2 tys. zł. W późniejszym czasie musiałem niestety zrezygnować z transakcji. Właściciel obiecał mi zwrot części wpłaconej przeze mnie zaliczki, jak tylko sprzeda auto. Wiem, że samochód został sprzedany, ale nie mogę doprosić się zwrotu części zaliczki. Mam dowód jej wpłaty, nie sporządziliśmy jednak żadnej umowy wstępnej, w której byłoby powiedziane, że nie należy mi się zwrot zaliczki. Czy mam jakiekolwiek szanse na odzyskanie choćby części pieniędzy?

W opisanym przypadku zaliczka podlega zwrotowi. W sytuacji, gdy między stronami nie doszło do zawarcia umowy, brak jest podstaw do skutecznego otrzymania świadczenia pieniężnego przez jedną ze stron. A więc ten, kto bez podstawy prawnej otrzymał świadczenie nienależne kosztem innej osoby, obowiązany jest do jego zwrotu (art. 410 kc w zw. z art.405 kc).

Kodeksowa definicja mówi, że świadczenie jest nienależne, jeżeli:

• ten kto je spełnił nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby której świadczył,
• podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty,
• czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia. W tym wypadku z całą pewnością odpadła podstawa świadczenia.

Analizując zgodne oświadczenia stron złożone ustnie, należy przyjąć, że zamiar stron i cel umowy ustnej (art. 65 kc) obejmował zaliczkę na poczet ceny kupna samochodu. W przypadku nie dojścia umowy do skutku, jak w opisanym wypadku, zaliczka podlega zwrotowi. Wobec tak lakonicznych ustaleń między stronami – w zakresie terminu i miejsca zwrotu zaliczki, pozostaje sięgnąć do rozwiązań kodeksowych.

Jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania (art. 455 kc). Zazwyczaj w takim celu wyznacza się dłużnikowi termin (np. 7 dni) do spełnienia świadczenia, jednak kodeks cywilny nie stawia w tym zakresie żadnych wymagań. Termin spełnienia świadczenia jest o tyle istotny, że po jego upływie wierzyciel uzyskuje dodatkowe uprawnienia, w szczególności prawo naliczenia odsetek za zwłokę oraz prawo od odszkodowania.

Dłużnik dopuszcza się zwłoki, gdy nie spełnia świadczenia w terminie, a jeżeli termin nie jest oznaczony – gdy nie spełnia świadczenia niezwłocznie po wezwaniu przez wierzyciela. Nie dotyczy to wypadku, gdy opóźnienie w spełnieniu świadczenia jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi (art. 476 kc). W tym miejscu trzeba zwrócić uwagę na pojęcia opóźnienia i zwłoki, które w języku potocznym się zlewają w jedno, podczas gdy w prawie cywilnym oznaczają dwa różne stany prawne.

Opóźnienie oznacza uchybienie zastrzeżonemu lub wyznaczonemu terminowi spełnienia świadczenia z przyczyn niezależnych od dłużnika, podczas gdy zwłoka oznacza opóźnienie kwalifikowane, będące następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiada, z reguły są to przyczyny zawinione. Z tymi stanami przepisy prawa niejednokrotnie wiążą różne skutki prawne. W interesującym nas przypadku dodać trzeba, że jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. Jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była z góry oznaczona, należą się odsetki ustawowe (art. 481 kc), które na dzień dzisiejszy wynoszą 13% w stosunku rocznym (Rozporządzenie Rady Ministrów z 4 grudnia 2005 r. w sprawie określenia wysokości odsetek ustawowych, (Dz.U. Nr 220, poz. 1434)). W razie zwłoki dłużnika wierzyciel może nadto żądać naprawienia szkody na zasadach ogólnych.

Jeżeli miejsce spełnienia świadczenia nie jest oznaczone, ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione w miejscu, gdzie w chwili powstania zobowiązania dłużnik miał zamieszkanie lub siedzibę. Jednakże świadczenie pieniężne powinno być spełnione w miejscu zamieszkania lub w siedzibie wierzyciela w chwili spełnienia świadczenia. Jeżeli wierzyciel zmienił miejsce zamieszkania lub siedzibę po powstaniu zobowiązania, ponosi spowodowaną przez tę zmianę nadwyżkę kosztów przesłania (art. 454 § 1 kc).

W każdym wypadku dłużnik ma prawo żądać pokwitowania zapłaty. Najwygodniejszą formą byłby tu bankowy przelew (internetowy), gdzie dłużnik automatycznie uzyskuje takie pokwitowanie. Jeżeli wierzyciel odmawia pokwitowania, dłużnik może powstrzymać się ze spełnieniem świadczenia albo złożyć przedmiot świadczenia do depozytu sądowego (art. 463 kc). Jeżeli zobowiązanie ma związek z przedsiębiorstwem dłużnika lub wierzyciela, o miejscu spełnienia świadczenia rozstrzyga siedziba przedsiębiorstwa (art. 454 § 2 kc).

Podstawa prawna: Ustawa kodeks cywilny (Dz.U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93 ze zm.)

Przemysław Gogojewicz