Czynność prawna nieważna i jej skutki w podatku VAT

Obowiązki w zakresie podatku należnego

Podmiot gospodarczy, zawierając jakąkolwiek umowę cywilnoprawną, powinien przede wszystkim przeanalizować skutki, jakie umowa ta wywiera na gruncie przepisów dotyczących podatku VAT – czyli ocenić, czy czynności wykonywane przez niego w wykonaniu tej umowy podlegać będą opodatkowaniu podatkiem VAT, czy też pozostaną wyłączone spoza zakresu działania ustawy o VAT.

Przykład

Podatnik zawarł umowę kupna sprzedaży nieruchomości. Jak to się ma do podatku VAT ?

Zawarcie przez podatnika VAT umowy przedwstępnej kupna-sprzedaży nieruchomości – lokalu użytkowego pozostaje bez wpływu na obowiązek podatkowy w podatku VAT. Podatnik nie ma obowiązku udokumentowania tego typu transakcji fakturą VAT, bowiem jest to tylko umowa zobowiązująca do przeniesienia własności, nie zaś faktyczna sprzedaż. Umowa taka nie wywoła więc skutków w zakresie podatku VAT, natomiast pamiętać należy, iż z chwilą zawarcia umowy przyrzeczonej (właściwej umowy kupna-sprzedaży) po stronie sprzedającego powstanie obowiązek podatkowy w podatku VAT i obowiązek udokumentowania transakcji fakturą VAT.

W myśl przepisu art. 58 § 1 Kodeksu cywilnego jednakowo ze sprzecznością z ustawą, traktowana jest czynność prawna dokonana w celu obejścia obowiązujących przepisów. O czynności mającej na celu obejście prawa mówimy wówczas, gdy dokonana czynność, choć nie narusza obowiązujących norm prawnych, wywołuje (lub ma wywołać) określone skutki, które są zakazane w świetle obowiązujących przepisów.

Przy ograniczeniu swobody umów ustawodawca powołuje także konieczność respektowania zasad współżycia społecznego. Zasady te, które nie zostały zdefiniowane w obowiązujących przepisach, oznaczają normy społeczne czy moralne, które w danym okresie są powszechnie akceptowane na danym obszarze. Są to więc normy wykształcone przez panujące w danym czasie stosunki międzyludzkie.

Przepis art. 83 § 1 Kodeksu cywilnego odwołuje się natomiast do pozorności czynności – jako cechy wykluczającej jej ważność. Czynność prawna pozorna polega na złożeniu przez stronę (bądź strony) oświadczenia woli, które ma nie wywoływać skutków prawnych bądź też wywołać skutki odmienne od tych, które zostały założone w składanym oświadczeniu.

Dla sprzedawcy nieważna czynność prawna i tak rodzić może obowiązek podatkowy, ze względu na przepis art. 5 ust. 2 ustawy o VAT. Przepis ten stanowi, iż opodatkowaniu podatkiem VAT podlega odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju oraz inne czynności wymienione w tym przepisie, niezależnie od tego, czy czynności te zostały wykonane z zachowaniem warunków oraz form określonych przepisami prawa.

Podstawa prawna: Ustawa o podatku od towarów i usług (Dz.U z 2004 r Nr 54 poz, 535 z póź zm.)

Przemysław Gogojewicz