Utrata płynności i ustalanie progu wypłacalności
Próg wypłacalności stanowi drugą, obok progu rentowności, ważną wielkość progową wykorzystywaną w procesie zarządzania przedsiębiorstwem. Próg wypłacalności wyznacza minimalną sprzedaż niezbędną z punktu widzenia zrealizowania przewidywanych wydatków gotówkowych. Z tego też powodu jego znaczenie jest szczególnie istotne dla zarządzania płynnością finansową. Wyznaczona wielkość progowa sprzedaży powinna stanowić podstawę do formułowania zadań dla służb produkcyjnych i marketingowych.
Bądź wypłacalny
W toku prowadzonej działalności gospodarczej ponoszone są różnorodne wydatki, których pokrycie stanowią wpływy gotówkowe. Głównym źródłem wpływów gotówki do przedsiębiorstwa jest sprzedaż wyrobów i usług. Im wyższe są rozmiary sprzedaży, tym większe mogą być wpływy gotówkowe, i odwrotnie. Wzrost wpływów oznacza zwiększenie możliwości finansowych przedsiębiorstwa. Wielkość sprzedaży, przy której uzyskiwane wpływy pokrywają całość ponoszonych wydatków, określa się jako progową wielkość sprzedaży z punktu widzenia wypłacalności lub krócej – próg wypłacalności.
Znajomość progu wypłacalności ma istotne znaczenie w zarządzaniu finansami przedsiębiorstwa, w szczególności w sterowaniu płynnością finansową. Dzięki niemu kierownictwo przedsiębiorstwa dowiaduje się, jak dużą liczbę wyrobów lub usług należy sprzedać, aby pokryć przewidywane wydatki. Jest to również wyznacznik zachowania płynności finansowej. Osiągnięcie progowej wielkości sprzedaży pozwala spełnić zobowiązania wynikające z realizowanych dostaw surowców i materiałów do produkcji, zrealizować płatności wynikające z zaciągniętych kredytów i pożyczek.
Jeśli sprzedaż kształtuje się powyżej progu wypłacalności, przedsiębiorstwo pokrywa przewidywane wydatki i powstaje nadwyżka gotówkowa. Im większa jest planowana sprzedaż w stosunku do wielkości progowej sprzedaży, tym mniejsze jest ryzyko utraty płynności finansowej.
Jeśli przewidywana sprzedaż kształtuje się poniżej wielkości progowej, przedsiębiorstwo nie jest w stanie pokryć swoich wydatków z wpływów ze sprzedaży wyrobów i usług. Uzyskuje jednocześnie informację, o ile sprzedaż musiałaby wzrosnąć, aby uzyskać stan równowagi pomiędzy wpływami ze sprzedaży a wydatkami gotówkowymi ponoszonymi w związku z prowadzoną działalności gospodarczą. Może to stanowić podstawę wyznaczenia zadań dla służb odpowiedzialnych za sprzedaż i marketing w przedsiębiorstwie. Jeśli niedobór wpływów na pokrycie wydatków nie może być rozwiązany w sferze operacyjnej, powstaje konieczność pozyskania dodatkowych, zewnętrznych źródeł finansowania, np. przez zaciągnięcie kredytu bankowego. Jeśli w rachunku wydatków zostaną ujęte minimalne wydatki ponoszone w związku z prowadzoną działalnością operacyjną, próg wypłacalności uzyskuje dodatkową wartość poznawczą – minimalnego poziomu sprzedaży, poniżej którego przedsiębiorstwo traci zdolność pokrywania swoich podstawowych wydatków i zarazem zdolność funkcjonowania jako podmiot gospodarczy.
Ustalony próg wypłacalności można porównać z progiem rentowności, który określa wielkość sprzedaży, przy której przychody zrównują się z wysokością poniesionych kosztów. Sprzedaż na poziomie progu rentowności nie przysparza przedsiębiorstwu zysków, ale też nie powoduje strat finansowych. Jeśli próg rentowności przekracza próg wypłacalności, to znaczy, że spadek sprzedaży stanowi większe zagrożenie dla zysków niż dla płynności finansowej. Spadkowe tendencje w sprzedaży spowodują najpierw stopniową utratę zysków, później powstanie straty finansowej na działalności, a w dalszej kolejności utratę płynności finansowej. Jeśli próg wypłacalności przekracza próg rentowności, większe zagrożenie stanowi utrata płynności finansowej. Przedsiębiorstwo traci płynność mimo osiągania zysków na prowadzonej działalności.
Ustalanie progu
Najprostszy sposób ustalenia progu wypłacalności opiera się na następujących założeniach upraszczających:
- W przedsiębiorstwie nie występują odroczone płatności z tytułu sprzedaży wyrobów, towarów i usług. Wpływy ze sprzedaży zrównują się z przychodami uzyskanymi ze sprzedaży.
- Wydatki związane z prowadzoną działalnością operacyjną są równe tzw. kosztom gotówkowym, przez które rozumie się takie pozycje kosztów, które pociągają za sobą skutki gotówkowe. Do takich pozycji kosztów należą m.in. koszty zużycia materiałów, koszty wynagrodzeń. Nie zalicza się natomiast do tych kosztów amortyzacji.
- Zakup surowców i materiałów do produkcji lub towarów jest dokonywany na warunkach gotówkowych, tj. bez udzielenia przez dostawców kredytu kupieckiego.
- Zapasy mają ustabilizowany charakter, są odtwarzane na tym samym poziomie, w rezultacie czego nie powodują istotnych zmian w wielkości strumieni gotówkowych w badanym okresie.
Spełnienie wymienionych warunków jest bardzo trudne dla wielu przedsiębiorstw, ale możliwe dla małych przedsiębiorstw, zwłaszcza zajmujących się działalnością handlową czy usługową.
Kredyty kupieckie i zapasy
Zwiększenie zakresu wykorzystywanych kredytów kupieckich od dostawców powoduje wzrost zobowiązań krótkoterminowych i jest źródłem dodatkowych wpływów gotówkowych. Zmniejszenie zobowiązań krótkoterminowych pomniejsza zasoby gotówkowe będące w dyspozycji przedsiębiorstwa w danym okresie.
Zmiana wielkości zapasów także ma konsekwencje gotówkowe. Wzrost zapasów zmniejsza zasoby gotówkowe, spadek zaś powiększa rozmiary gotówki w badanym okresie. Zmiany wielkości należności, zobowiązań krótkoterminowych i zapasów powodują zmiany zapotrzebowania na kapitał obrotowy. Zwiększenie należności i zapasów oraz zmniejszenie zobowiązań krótkoterminowych powoduje wzrost potrzeb w zakresie kapitału obrotowego. Odwrotna sytuacja powoduje z kolei zmniejszenie zapotrzebowania na kapitał obrotowy. Konsekwencją zmian w kapitale obrotowym są także zasoby gotówkowe. Wzrost kapitału obrotowego oznacza zmniejszenie gotówki, spadek zaś kapitału obrotowego „uwalnia gotówkę” i jest źródłem dodatkowych wpływów.
Kapitał obrotowy
Oszacowane zmiany w wielkości kapitału obrotowego, wynikające z przewidywanych zmian należności, zapasów, zobowiązań krótkoterminowych, mogą być włączone do wyznaczenia progu wypłacalności. Wzrost kapitału obrotowego spowoduje podwyższenie wielkości progu wypłacalności. Dla wygenerowania większych wpływów na pokrycie zwiększonych wydatków gotówkowych niezbędny jest bowiem wzrost sprzedaży.
Zmiany w kapitale obrotowym są również powodowane zmianami w poziomie sprzedaży. Jeśli sprzedaż jest wysoka, większe są kwoty należności, większe są zapasy utrzymywane dla zachowania ciągłości produkcji, większe powstają zobowiązania z tytułu kupowanych materiałów do produkcji. Wzrost wielkości sprzedaży pociąga za sobą wzrost zapotrzebowania na kapitał obrotowy i zmniejszenie zasobów gotówkowych. Jednocześnie niższy rozmiar sprzedaży i produkcji rodzi mniejsze potrzeby w zakresie kapitału obrotowego. Zmniejszenie kapitału obrotowego w stosunku do aktualnie występującego poziomu „uwalnia gotówkę” i jest źródłem dodatkowych wpływów.
Margines bezpieczeństwa finansowego z punktu widzenia wypłacalności
Próg wypłacalności określa wartość sprzedaży, która generując wpływy gotówkowe pokrywa przewidywane wydatki, a zatem można powiedzieć, iż wyznacza minimalny pułap sprzedaży. Próg wypłacalności stanowi podstawę wyznaczenia zadań marketingowych i produkcyjnych niezbędnych do pokrycia wydatków. Brak osiągnięcia wyznaczonego poziomu sprzedaży uniemożliwia zrealizowanie planowanych wydatków.
Jeśli przedsiębiorstwo osiąga poziom sprzedaży przekraczający próg wypłacalności, realizacja wydatków jest możliwa w pełnym zakresie. Powstająca różnica pomiędzy planowanym lub realizowanym poziomem sprzedaży a progiem wypłacalności stanowi dopuszczalny margines bezpieczeństwa finansowego. Określa on skalę spadku sprzedaży, przy którym realizacja planowanych wydatków nie jest zagrożona. Im większa jest ta różnica, tym mniejszy stopień zagrożenia finansowego. Występowanie marginesu bezpieczeństwa oznacza również powstanie nadwyżki gotówkowej wynikającej z przewagi wpływów ze sprzedaży nad wydatkami. Nadwyżka ta umożliwia finansowanie nieprzewidzianych wydatków lub pokrycie wyższej niż planowano skali wydatków.
Zróżnicowany zakres wydatków, jaki może być brany pod uwagę w rachunku progu wypłacalności, stanowi podstawę wyznaczenia różnych poziomów zagrożenia finansowego dla przedsiębiorstwa. Największe zagrożenie finansowe jest związane ze zdolnością pokrycia bieżących wydatków koniecznych do prowadzenia podstawowej działalności operacyjnej oraz zobowiązań finansowych przypadających do spłaty w danym okresie. Chodzi tu o wydatki ponoszone w związku z zatrudnieniem pracowników, występowaniem obciążeń ZUS-owskich, podatkowych, płatności z tytułu dostaw surowców, materiałów, paliw, energii i innych. Podobnie należy potraktować niemożliwe do odroczenia płatności z tytułu zaciągniętych kredytów, pożyczek i innych zobowiązań. Przedłużający się brak możliwości pokrycia tych wydatków stanowi zagrożenie dla istnienia przedsiębiorstwa. Może być bowiem podstawą do uznania trwałej niezdolności do spłaty zobowiązań i ogłoszenia upadłości.
Drugą grupę stanowią wydatki ponoszone w związku z rozwojem przedsiębiorstwa i jego przyszłością. Są to wydatki na inwestycje rozwojowe, odtworzeniowo-modernizacyjne, wydatki ponoszone na rozszerzenie zakresu działalności, inwestycje finansowe, prace badawczo-rozwojowe i inne. Brak możliwości pokrycia tej grupy wydatków może zagrozić funkcjonowaniu przedsiębiorstwa w długim okresie.
Graniczny poziom cen
Próg wypłacalności i margines bezpieczeństwa finansowego dotyczy czynnika o największym zagrożeniu dla przedsiębiorstwa, jakim jest spadek wielkości sprzedaży.
Ważny ze względu na siłę oddziaływania jest także inny czynnik, jakim jest spadek cen sprzedawanych wyrobów. Spadek cen sprzedawanych wyrobów lub spadek kursu walutowego powoduje zmniejszenie przychodów ze sprzedaży i zmniejszenie wpływów gotówkowych na pokrycie wydatków.
Ostatnie słowo
Przedstawione powyżej metody ustalania progu wypłacalności w zakresie wielkości sprzedaży oraz minimalnej ceny sprzedawanych wyrobów mogą znaleźć zastosowanie w planowaniu rozmiarów sprzedaży i produkcji, w zarządzaniu płynnością finansową oraz ocenie ryzyka finansowego przedsiębiorstwa.
Paweł Sankowski
