Kapitał na rozwój firmy: z giełdy, banku czy funduszu?

Jak sfinansować działalność firmy? To jedno z podstawowych pytań, jakie zadaje sobie każdy przedsiębiorca. Oczywiście w zależności od wielkości przedsiębiorstwa, formy prawnej, przedmiotu działalności podstawowej różnie przedstawiają się szanse na skuteczne pozyskanie środków.

Środki własne i fundusze unijne

Najprostszym rozwiązaniem, szczególnie na początku funkcjonowania przedsiębiorstwa, jest wykorzystanie środków pochodzących z własnych lub też rodzinnych oszczędności. Jest to najczęstsze (jeśli nie jedyne) źródło zasilania finansowego małych i średnich przedsiębiorstw.

Jako uzupełnienie kapitału firmy, najczęściej wykorzystywane są różnego rodzaju kredyty, wśród których wyróżnia się: kredyty obrotowe (pozwalające utrzymać płynność finansową podmiotom gospodarczym) oraz kredyty inwestycyjne. Jednak na tym się nie kończą możliwości pozyskiwania kapitału własnego jak i obcego.

Unijne fundusze strukturalne, które można wykorzystać w refinansowaniu planowanych inwestycji to ogromna szansa dla przedsiębiorstw. Firmy mogą starać się o przyznanie kredytów pomostowych wraz z wnioskiem o udzielenie dotacji przez Polską Agencję Rozwoju Przedsiębiorczości. Agencja ta ma dostęp do ogromnych środków unijnych (w roku 2004 jest to kwota 360 mln euro), która to przy współpracy z 26 bankami wspiera działalność małych i średnich przedsiębiorstw w ramach unijnego programu „Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw poprzez inwestycje”. Program ten stanowi część Sektorowego Programu Operacyjnego „Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw”.

Wspomniane kredyty pomostowe służą finansowaniu inwestycji, które będą po jej zakończeniu częściowo zrefundowane z funduszy unijnych. Uzyskanie tych kredytów jest łatwiejsze niż tradycyjnych gdyż można się ubiegać o poręczenie Funduszu Poręczeń Unijnych (nawet do wysokości 5 mln euro). Należy jednak pamiętać, że można starać się o dofinansowanie tylko tych inwestycji, które nie zostały jeszcze rozpoczęte.

Fundusze pożyczkowe

Od marca 2004 roku funkcjonuje Krajowy Samorządowy Fundusz Pożyczkowy, który monitoruje, prowadzi i wspiera ciągle rozwijany ogólnokrajowy system regionalnych samorządowych funduszy pożyczkowych. Są to podmioty działające na zasadzie non-profit w oparciu o Prawo Spółdzielcze. Kapitał pozyskują z wkładów i udziałów wnoszonych przez członków, emitowanych bonów „Karbony”. Oprócz tego wsparcia finansowego funduszom będą udzielać Polska Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości, a także unijne fundusze strukturalne. Podstawowym programem wsparcia w tym zakresie będzie SPO Wzrost Konkurencyjności Gospodarki.

Ideą tego systemu jest stworzenie korzystnych warunków finansowania małych i średnich przedsiębiorstw poza systemem bankowym. Przez najbliższe kilka lat system ten będzie się rozwijał, a wraz z nim oferta dla przedsiębiorców i może stać się interesującą alternatywą dla kredytu bankowego.

Fundusze Venture Capital / Private Equity

Fundusze venture capital i private equity lokują swoje środki w spółki nie notowane na giełdzie. Private equity (PE) to pojęcie ogólniejsze – to wszelkie inwestycje na niepublicznym rynku kapitałowym, w celu osiągnięcia średnio- i długoterminowych zysków z przyrostu wartości kapitału. Venture capital (VC) jest jedną z odmian private equity. Są to inwestycje dokonywane we wczesnych stadiach rozwoju przedsiębiorstw, służące uruchomieniu danej spółki lub jej ekspansji.

Fundusze PE mogą inwestować także w spółki dojrzałe, planujące wejście na giełdę w przyszłości, wymagające restrukturyzacji lub zmieniające właścicieli. W Europie zachodniej popularną formą inwestycji PE jest udział w wykupie menedżerskim.

Fundusze kupują zatem udziały/akcje przedsiębiorstw nie notowanych na giełdzie i starają się aby wartość danego przedsiębiorstwa znacząco wzrosła – po to, by po kilku latach odsprzedać je z zyskiem. Interesy funduszy są zbieżne z interesem innych udziałowców przedsiębiorstwa, którym także zależy na jego wzroście, fundusz PE/VC zyskuje tylko wtedy, gdy zarabiają inni udziałowcy i razem z nimi ponosi ryzyko. Inwestorzy PE/VC są inwestorami aktywnymi, wspierającymi zarząd w realizacji programu rozwoju firmy i aktywnymi członkami rad nadzorczych.

Obligacje a kredyt

Emisja obligacji jest jedną z metod zdobywania kapitału przez podmioty korporacyjne. Kwoty pozyskane w ten sposób i terminy wykupu obligacji mogą przekraczać kwoty i terminy oferowane przez banki udzielające kredytu.

Dlaczego emisje tego rodzaju stanowią doskonałą alternatywę w stosunku do kredytów bankowych? Te dłużne papiery wartościowe mogą mieć okres wykupu do roku bądź długoterminowo powyżej roku. Są narzędziem stosunkowo łatwym do emisji, zwłaszcza w obrocie niepublicznym, gdy podmiot emitujący ma już wcześniej ustalonego nabywcę takich papierów.

Należy podkreślić, że pozyskanie środków finansowych tą drogą wiąże się z nieograniczonym dostępem do kapitału ze względu na brak narzuconych limitów co do wysokości kwot. Jest to kolejna przewaga nad kredytami, gdyż banki mogą ich udzielać w sposób ograniczony przez odpowiednie przepisy prawa bankowego. Dotyczy to zwłaszcza koncentracji kredytów w danej branży gospodarczej czy zaangażowania środków wobec jednego podmiotu lub grupy podmiotów powiązanych kapitałowo.

Obligacje mogą być emitowane przez wszystkie podmioty prowadzące działalność gospodarczą, posiadające osobowość prawną (spółki akcyjne i spółki z o.o.), a także spółki komandytowo-akcyjne. Decyzja o emisji obligacji przez spółkę komandytowo-akcyjną pozostaje w gestii Walnego Zgromadzenia Akcjonariuszy.

Znaczącym aspektem jest więc to, iż przedsiębiorstwo nie musi być spółką akcyjną, a więc tą najwyższą formą zorganizowania podmiotu gospodarczego, wymagającego najwyższego kapitału zakładowego, aby móc emitować obligacje. Szczególnie ważne jest to dla mniejszych przedsiębiorstw, które właśnie nie osiągnęły tej najwyższej formy zorganizowania. Natomiast właściciele spółek akcyjnych nie zawsze chcą pozyskiwać kapitału poprzez kolejną emisję akcji, na przykład gdy nie chcą dalszego rozwodnienia kapitału i utraty kontroli nad przedsiębiorstwem, niejednokrotnie zbudowanym od podstaw.

Warto podkreślić, iż jest to rozwiązanie na które mogą sobie pozwolić duże firmy, których przychody w poszczególnych latach charakteryzują się stabilnością, a także mają co najmniej dobrą kondycję finansową. Dlatego w Polsce pierwsze emisje obligacji korporacyjnych były zainicjowane przez banki.

Leasing a kredyt

Trudno jest mówić o finansowaniu firm, bez uwzględnienia coraz bardziej popularnego leasingu. Dzięki tej formie wsparcia kapitałowego przedsiębiorstwo osiąga istotne korzyści podatkowe i bilansowe. Leasing pozwala m.in. na elastyczne finansowanie inwestycji, czyli umożliwia dopasowanie opłat leasingowych do sytuacji finansowej leasingobiorcy.

Zaletą wszystkich odmian leasingu, szczególnie cenioną przez klientów, jest duża w porównaniu z kredytem bankowym, dostępność (uproszczone procedury bez zaświadczeń, wykazywanych dochodów lub zysków) oraz szybkość sfinalizowania inwestycji. Oczywiście wpływ na te czynniki będzie miało to, jak duża jest inwestycja i jakiego urządzenia dotyczy.

Na wybrane marki samochodów osobowych i ciężarowych firmy leasingowe mają wynegocjowane zniżki dochodzące do kilkunastu procent wartości pojazdu. W przypadku maszyn i urządzeń są one jeszcze większe. Stała współpraca z brokerami lub bezpośrednio z firmami ubezpieczeniowymi pozwala firmom leasingowym na oferowanie bardzo korzystnych pakietów ubezpieczeniowych. Dodatkowym atutem jest możliwość rozkładania opłat za ubezpieczenie proporcjonalnie do rat leasingowych. W porównaniu z kredytem przy umowach leasingowych brak na ogół opłat za rozpatrzenie wniosku jak również samo przyznanie leasingu. Prowizję taka pobierają nieliczne firmy leasingowe.

Leasing pozwala na dowolne ustalenie harmonogramu spłat rat. W praktyce oznacza to, że możemy dostosować nasz terminarz spłat np. do sezonowości występującej w firmie. Ma to swoje przełożenie również na sterowanie płynnością w firmie, a w przypadku leasingu operacyjnego polityką podatkową. Płacąc większe raty wtedy, gdy najwięcej zarabiamy automatycznie pomniejszamy sobie dochód o wysokość raty – można powiedzieć, że spłacamy nasze urządzenia proporcjonalnie do ich wykorzystania.

Istotną zaletą leasingu w porównaniu z kredytem jest fakt, że firmy leasingowe są na ogół lepiej przygotowane niż banki do finansowania zakupów inwestycyjnych za granicą. W przypadku zakupu za kredyt pojawia się problem zabezpieczenia kredytu na moment wypływu gotówki z banku do dostawcy za granicą, a fizycznym dotarciem urządzenia do kraju. Problem ten narasta zwłaszcza w przypadku dużych przedpłat na 3 miesiące przed dostawą urządzenia. W przypadku finansowania leasingiem, powstaje niezależna trójstronna umowa o finansowaniu i dostawie urządzenia pomiędzy dostawcą, odbiorcą, a firmą leasingową. To firma leasingowa bierze na siebie gwarancję zapłaty dostawcy za przedmiot. Może to nam pomóc przy negocjacjach zasad płatności za urządzenia z dostawcą.

Przy transakcjach leasingowych brak wymaganego wysokiego udziału własnego, który w przypadku kredytów, niezależnie od sytuacji finansowej klienta wynosi na ogół 20 – 30%. W przypadku leasingu, przy dobrej kondycji finansowej firmy może to być 5%.

Wadą leasingu jest nieznacznie droższa od kredytu (licząc tylko same odsetki, nie biorąc pod uwagę korzyści podatkowych i opisanych powyżej) oferta finansowa. Należy liczyć się także z innym, niż w przypadku kredytu, sposobem postępowania w przypadku opóźnień ze spłatą i windykacji przedmiotu. Firma leasingowa do czasu spłaty leasingu, w myśl prawa jest właścicielem jego przedmiotu i w każdej chwili może z tego skorzystać. Część z nich posiada wyspecjalizowane grupy windykacyjne, które w przypadku np. samochodu odbierają go leasingobiorcy niemal na ulicy. W przypadku banku wiążę się to najczęściej z dłuższymi negocjacjami i rozmowami.

Gdy przedmiot leasingu zostanie nam odebrany tracimy również wszystkie dotychczasowe wpłaty. W przypadku kredytu można pójść na ugodę z bankiem i samemu znaleźć nabywcę na przedmiot i ze sprzedaży zaspokoić bank, a pozostała kwota zostaje do naszej dyspozycji.

Poszukiwanie kapitału na giełdzie

Spółka może uzyskać znacznie łatwiejszy dostęp do kapitału, emitując papiery wartościowe w publicznym obrocie. Mogą to być papiery wartościowe o charakterze udziałowym (akcje) lub papiery wartościowe o charakterze dłużnym (obligacje). Łatwiejszy dostęp do kapitału wynika z bardzo ważnej właściwości publicznego rynku kapitałowego, a mianowicie koncentracji kapitału. Dzięki temu publiczny rynek kapitałowy umożliwia dotarcie do znacznej liczby indywidualnych i instytucjonalnych kapitałodawców.

Pozyskanie kapitału na rynku nie musi mieć charakteru jednorazowego. W przypadku gdy spółka publiczna będzie osiągała dobre wyniki finansowe, a jej notowania będą zapewniały korzystne stopy zwrotu, podmiotowi takiemu znacznie łatwiej będzie pozyskać kapitał w drodze kolejnych emisji papierów wartościowych, zarówno w formie oferty kierowanej do ogółu inwestorów, jak również w formie oferty dla węższego grona szczególnych inwestorów.

Istotnym problem jest moment debiutu na giełdzie. Decyzja o tym, kiedy dojdzie do pierwszej emisji akcji jest istotne z punktu widzenia powodzenia emisji. Główny wpływ ma na to koniunktura na giełdzie. Bez wątpienia korzystniej dla spółki jest zadebiutować w okresie hossy giełdowej, czyli dłuższego okresu wzrostu cen akcji na giełdzie. Z kolei trudno będzie spółce pozyskać planowaną wysokość kapitału w warunkach bessy. W przypadku małych spółek zagrożeniem są konkurencyjne debiuty wielkich, znanych firm, które w warunkach mimo wszystko ograniczonych środków inwestorów, mogą wywołać tzw. drenaż rynku. Świadkami takiej sytuacji będziemy na przełomie października i listopada 2004 r., kiedy to planowany jest debiut giełdowy największego banku w Polsce, PKO BP. Fundusze emerytalne już od kilku miesięcy specjalnie się przygotowują pod tę emisję, sprzedając część posiadanych akcji głównie pozostałych banków.

Ze statusem spółki publicznej związane są korzyści jak i potencjalne niedogodności z tym związane.

Do głównych korzyści można zaliczyć:

• Wzrost prestiżu i wiarygodności firmy
• Większe możliwości pozyskania kapitału
• Możliwość przejmowania innych firm
• Motywowanie pracowników (opcje menedżerskie)
• Płynność aktywów i ich wycena

Jednak istnieją pewne negatywne czynniki, które mogą hamować decyzję o wprowadzeniu spółki do obrotu giełdowego. · Koszty Dla każdego przedsiębiorstwa kluczowa jest kwestia kosztów. Wszelki procedury związane z przygotowaniem prospektu i pierwszej oferty publicznej są czasochłonne i kosztowne. Wydatki zależą od wielkości emisji oraz od wielkości samej firmy, a także od metody sprzedaży akcji oraz planowanych wydatków na promocję i reklamę. Generalnie, im większa oferta, tym mniejszy jest procentowy udział kosztów emisji w relacji do wpływów.

Koszty emisji są potrącane z wpływów uzyskanych w wyniku publicznej subskrypcji akcji. Koszty zmniejszają kapitał zapasowy powstały z nadwyżki pomiędzy ceną emisyjną a wartością nominalną akcji. Należy jednak pamiętać, że wydatki poniesione podczas przeprowadzania emisji są także wydatkami na promocję i reklamę emitenta oraz jego produktów. Aby uzyskać taki efekt reklamowy, jaki daje publiczna emisja i wejście na giełdę, spółka musiałaby przeprowadzić dużo droższą akcję reklamową.

Poniżej są podane przykłady emisji z kosztami jakie zostały poniesione:

Źródło: GPW

Przed ofertą publiczną podstawowym źródłem informacji spółce jest prospekt emisyjny, który obszernie opisuje spółkę od strony operacyjnej, finansowej, strategicznej, kadry pracowniczej, itd. Również po debiucie na spółce spoczywa obowiązek

informowania o zaistnieniu istotnych dla firmy zdarzeń w raportach bieżących. Oprócz tego muszą być publikowane raporty finansowe okresowe: roczne, półroczne i kwartalne. Niedopełnienie takich obowiązków spotyka się z surowymi karami Komisji Papierów Wartościowych i Giełd, nawet rzędu 500 tys. zł.

Decydując się na wprowadzenie akcji spółki na giełdę, należy liczyć się z możliwością wykupienia znacznego pakietu akcji przez nowych inwestorów. Szczególnie zainteresowani przejęciem kontroli nad firmą mogą być jej konkurenci. Może to być nawet pakiet mniejszościowy, który jednak przy dużym rozproszeniu akcji pozwoli na blokowanie niektórych decyzji na Walnym Zgromadzeniu Akcjonariuszy.

Schemat etapów zwiazanych z pozyskaniem kapitału poprzez emisję akcji na giełdzie.

Przemysław Kabała