Obligacje skarbowe – czym są i czy warto w nie inwestować?

Obligacje skarbowe to papiery wartościowe o tak zwanym charakterze dłużnym. Celem emisji obligacji skarbowych jest pozyskanie pieniędzy dla budżetu państwa. Emitent tych obligacji, czyli w tym przypadku skarb państwa, zaciąga pożyczkę u osoby, która kupuje obligacje.

Popularne obligacje

Osoba kupująca wie, na jakich zasadach i kiedy zostaną zwrócone jej pieniądze zainwestowane w obligacje i jak zostanie wypłacony zysk. W tej ostatniej kwestii można mieć do czynienia z dwoma sytuacjami.

W pierwszej emitent z góry zobowiązuje się, że po określonym terminie wypłaci określony procent zysku – są to obligacje o stałym oprocentowaniu.

W drugiej sytuacji emitent nie określa z góry, jaki zysk dokładnie kupujący otrzyma, jednak z góry precyzuje, na jakich zasadach zostanie wypłacone oprocentowanie, np. inflacja plus marża.

Zakup obligacji skarbowych od wielu lat cieszy się dużym zainteresowaniem inwestorów (jest wśród nich również wielu przedstawicieli sektora małych i średnich przedsiębiorców), którzy nie przepadają za dużym ryzykiem.

Ponadto w bardzo sytuacji niskiego oprocentowania lokat bankowych, obligacje zdają się być znacznie lepszą i bardziej dochodową inwestycją.

W porównaniu z lokatami terminowymi i książeczkami oszczędnościowymi czy inwestowaniem w akcje jakiś przedsiębiorstw, papiery skarbowe stają się produktem bardziej pewnym i bezpiecznym, bowiem tu gwarantem oszczędności jest Skarb Państwa.

Ponadto przy zakupie obligacji nie trzeba koniecznie posiadać specjalistycznej wiedzy o inwestowaniu, czy znakomitych maklerów trzymających nadzór nad tym, co dzieje się z ulokowanym kapitałem.

Kupno obligacji skarbowych

Istnieją cztery możliwości nabycia obligacji skarbowych:

• kupno poprzez Punkt Obsługi Klienta (POK) w biurze maklerskim;
• kupno za pośrednictwem Internetu na stronie (cieszy się coraz większym powodzeniem);
• kupno na Giełdzie Papierów Wartościowych – uprawnione są do niego osoby, które posiadają rachunek inwestycyjny w biurze maklerskim. Warto wziąć pod uwagę fakt, że na Giełdzie Papierów Wartościowych dopuszczone do obrotu są tylko obligacje trzyletnie (TZ) i pięcioletnie (SP).
• kupno od innej osoby na podstawie umowy cywilnoprawnej.

Kupując obligacje skarbowe można za nie płacić na kilka sposobów:

• gotówką;
• bankowym czekiem gotówkowym;
• odpowiednimi obligacjami poprzedniej serii przedkładanymi do wykupu;
• bądź też innymi formami płatności akceptowalnymi w zależności od regulaminu danego biura maklerskiego, w którym znajduje się POK.

Kupując obligacje skarbowe nie otrzymuje się ich do ręki.

Każdy papier wartościowy, a za taki uznaje się również obligacje, dopuszczony do publicznego obrotu nie ma formy dokumentu.

Nabywca obligacji na rynku pierwotnym otrzymuje potwierdzenie zakupu obligacji.
Natomiast w przypadku zakupu przez Internet nabywca może zażądać takiego potwierdzenia. Wówczas wybiera sam sobie POK, w którym taki dokument odbierze.

Samo potwierdzenie nabycia obligacji nie może być przedmiotem obrotu.

Natomiast w sytuacji, kiedy należy udowodnić prawa z tytułu posiadanych obligacji, to można zażądać wydania imiennego świadectwa depozytowego. Prosząc o takie świadectwo trzeba podać cel jego wydania i termin ważności.

Oprocentowanie

Niezależnie od rodzaju obligacji oprocentowanie liczone jest od ceny nominalnej obligacji. Cena nominalna jest stała dla wszystkich rodzajów obligacji.

Natomiast oprocentowanie może być:

• stałe – z góry znane nabywcy obligacji, nie ulega zmianie przez cały okres żywotności obligacji;
• zmienne – nabywając takie obligacje znamy oprocentowanie tylko w pierwszym okresie odsetkowym. A dla kolejnych okresów odsetkowych wiadomy jest tylko sposób jego wyliczenia oparty na jakiejś zmiennej, jak na przykład inflacja czy rentowność bonów skarbowych.

Z uwagi na wypłatę należnych odsetek obligacje można podzielić na kilka grup.

Do pierwszej zaliczają się papiery wartościowe, dla których w trakcie istnienia danej serii obligacji wypłacane są odsetki narosłe w określonych odstępach czasu, czyli w tak zwanych okresach odsetkowych. Wraz z nadejściem dnia wskazanego w liście emisyjnym, zwanego dniem zapadalności odsetek, są one przedstawiane do wypłaty posiadaczom obligacji. Od dnia zapadalności odsetek przestają one zyskiwać na wartości. Z tego powodu warto prowadzić ewidencję tych dni, aby szybko podjąć gotówkę, by następnie znów ją zainwestować.

W drugiej grupie znajdą się papiery wartościowe takiego typu, w których podczas istnienia danej serii narastające odsetki co pewien czas (który został uprzednio określony w liście emisyjnym) ulegają kapitalizacji. Oznacza to, że odsetki są dopisywane do kapitału początkowego i w ten sposób znacznie zwiększając zysk.

Sprzedaż obligacji

Ze wszystkich obligacji skarbowych oferowanych na rynku można się wycofać przed nadejściem terminu ich wykupu. Jednak takie zachowanie wiąże się ze zmniejszeniem zysku.

Obligacje dwuletnie i czteroletnie można odsprzedać chętnej osobie sporządzając umowę cywilnoprawną.

Natomiast w przypadku obligacji trzyletnich i pięcioletnich ich sprzedaż przed terminem wykupu jest możliwa na Giełdzie Papierów Wartościowych, a konkretnie w przedstawicielstwach domów maklerskich, czyli Punktach Obsługi Klientów (zwanych POK-ami).

Sprzedaż obligacji w POK-ach lub Internecie oferuje agent emisji. Może on również zorganizować sprzedaż w drodze zamiany.

Sprzedaż w POK-ach odbywa się poprzez konsorcjum domów i biur maklerskich.

Konsorcjum posiada ogólną liczbę obligacji danej serii, którą rozdziela pomiędzy poszczególnych członków.

Agent emisji ma za zadanie prowadzenie rejestru nabywców obligacji niezłożonych (zdeponowanych) na rachunkach inwestycyjnych w biurach maklerskich.

Ponadto agent emisji dokonuje rozliczeń z budżetem państwa oraz wykupu obligacji i należnych odsetek znajdujących się w rejestrze nabywców obligacji.

Sprzedaż obligacji na giełdzie

Aby móc sprzedać obligacje na giełdzie potrzebujemy pośrednika, czyli brokera.

Wybierając pośrednika powinniśmy szczególnie zwrócić uwagę na kilka istotnych cech mogących mieć znaczny wpływ na wysokość zysku, jaki możemy osiągnąć ze sprzedaży obligacji.

Trzeba mieć zatem na względzie to:

• jaka jest opłata za otwarcie rachunku papierów wartościowych;
• jaka jest opłata za prowadzenie rachunku papierów wartościowych – tu należy zwrócić uwagę, czy wielkość opłaty jest uzależniona od czasu prowadzenia rachunku lub czy rachunek zakładamy w pierwszej czy drugiej połowie roku;
• jaka będzie prowizja od sprzedaży obligacji na giełdzie;
• w jaki sposób naliczona jest prowizja od sprzedaży obligacji; istotne jest to czy obliczana jest od wartości złożonego zlecenia czy też od faktycznej jego realizacji na giełdzie;
• czy broker pobiera opłatę za przelanie pieniędzy na nasz rachunek bankowy.

Wykup obligacji skarbowych

Aby Skarb Państwa dokonał wykupu danych obligacji, to ich posiadacz powinien złożyć odpowiednią dla tego celu dyspozycję w momencie, kiedy zbliża się termin wykupu określony przy zakupie obligacji. Następnie należna kwota zostanie przekazana na podany przez posiadacz (już przy zakupie obligacji) numer konta bankowego. Kiedy dana osoba nie posiada rachunku bankowego, to musi udać się osobiście do POK-u w celu odbioru zainwestowanych pieniędzy wraz z odsetkami.

Klienci, którzy zakupili obligacje przez Internet, identyczną deklarację mogą również złożyć przez Internet.

Natomiast posiadacze obligacji trzyletnich (TZ) mogą zdecydować się albo na ich wykup albo na ich zamianę na obligacje kolejnej serii, zachowując tym samym ciągłość inwestycji.

Jednak w takim przypadku należy brać pod uwagę to, że bardzo często obligacje nowej serii sprzedawane są z dyskontem, to znaczy poniżej wartości nominalnej zakupionych wcześniej obligacji. Ponadto cena zamiany najczęściej jest niższa od ceny emisyjnej w sieci sprzedaży detalicznej.

Jeżeli mimo wszystko właściciel obligacji zdecyduje się na ich zamianę, to powinien złożyć odpowiednią dyspozycję w POK-u, w którym kupił obligacje lub w biurze maklerskim, w którym są one zdeponowane na rachunku inwestycyjnym.

W przypadku wykupu bardzo ważny jest tak zwany dzień ustalenia praw do świadczeń z tytułu obligacji.

Jest to termin, w którym określony zostaje stan posiadania obligacji w celu ustalenia podmiotów uprawnionych do otrzymania świadczeń z tytułu posiadanych obligacji. Dzień ten określa, kto otrzyma wykup czy też odsetki od danych obligacji.

Ponadto można w ten sposób uaktualnić stan posiadaczy obligacji, który mógł ulec zmianie w tak zwanym czasie żywotności obligacji. W tym czasie mogło się okazać, że na przykład miało miejsce:

• dziedziczenie obligacji;
• sprzedaż obligacji;
• obligacje zmieniły właściciela na podstawie innego tytułu prawnego.

Dzień ustalenia praw do świadczeń z konkretnych obligacji znajduje się w listach emisyjnych.

Wykupu obligacji jest dokonywany przez dwie instytucje:

• agenta emisji, gdy obligacje znajdują się u agenta emisji;
• Krajowy Depozyt Papierów Wartościowych i Giełd – gdy obligacje znajdują się na rachunku inwestycyjnym w domu maklerskim.

Ten rodzaj wykupu może dotyczyć obligacji trzyletnich i pięcioletnich, którymi można handlować na rynku wtórnym (np. na giełdzie).

Jednak w obydwu przypadkach pieniądze można odebrać w ten sam sposób:

• gotówką w POK-ach;
• przelewem (jednak dla tych celów w momencie zakupu lub w terminie późniejszym należy podać numer rachunku bankowego, pod który agent emisji prześle pieniądze bezpośrednio na konto bankowe).

Przedterminowy wykup

Prócz tradycyjnego, pod względem upływu czasu, wykupu posiadacze obligacji skarbowych mają również prawo do przedterminowego wykupu tychże papierów.

Jednak w przypadku, kiedy posiadacz obligacji skorzysta ze swojego prawa do przedterminowego wykupu, to wówczas obligacje nie podlegają oprocentowaniu od dnia wymagalności z tytułu przedterminowego wykupu. Po upływie określonej liczby dni od wyrażenia żądania przedterminowego wykupu (termin jest zawsze dokładnie sprecyzowany w liście emisyjnym) posiadacz obligacji otrzymuje pieniądze przelewem na swoje konto bankowe. Nie traci się z tego powodu narosłego oprocentowania. Z tytułu takiej operacji ponosi się jednak koszty.

Przedterminowy wykup może nastąpić nie wcześniej niż na miesiąc od dnia zakupu obligacji i nie później niż na miesiąc przed ich wykupem.

Informację o przedterminowym wykupie obligacji trzeba zgłosić w POK-u. Natomiast osoby, które kupiły obligacje za pośrednictwem Internetu, taką informację mogą przekazać również za pośrednictwem sieci.

Wcześniejszy wykup obligacji

Właściciele obligacji mają również prawo do tak zwanego wcześniejszego wykupu, który nieco różni się od wykupu przedterminowego.

Przy wykupie przedterminowym uprawnienie wcześniejszego wycofania pieniędzy jest zawarte w liście emisyjnym. Oznacza to, że nabywając obligacje z góry wiemy, że takie prawo nam przysługuje.

Natomiast w przypadku wcześniejszego wykupu takie uprawnienie z góry nie jest znane, choć możliwość taka istnieje. Minister finansów ogłasza taką informację w prasie o zasięgu ogólnopolskim wyznaczając odpowiedni termin. Po ogłoszeniu takiej informacji posiadacz obligacji może, ale nie musi skorzystać z możliwości wcześniejszego otrzymania swoich pieniędzy. Bowiem wcześniejszy wykup, podobnie jak przedterminowy wykup, jest prawem, a nie zobowiązaniem dla posiadaczy obligacji.

Cena wcześniejszego wykupu obligacji może być równa, większa lub niższa od ceny nominalnej obligacji.

Należy jeszcze zaznaczyć, że roszczenia o wykup obligacji ulegają przedawnieniu po upływie 10 lat od dnia, w którym stało się ono wymagalne, to jest od dnia, w którym przypada termin wykupu. Natomiast roszczenia o wypłatę odsetek ulegają przedawnieniu po 3 latach od dnia, w którym należność z tytułu odsetek stała się wymagalna.