Rachunek bankowy po śmierci posiadacza

W tym roku liczba aktywnych rachunków oszczędnościowo-rozliczeniowych (tzw. ROR-ów) w Polsce zapewne przekroczy 26 mln. Do tego dochodzą lokaty i konta oszczędnościowe. W dobie upowszechnienia bankowości, w tym internetowej, coraz trudniej będzie znaleźć osobę nieposiadającą konta. Warto wiedzieć, że środki zgromadzone na rachunku stanowią własność banku, natomiast posiadacz ma wierzytelność o ich wypłatę. Wierzytelność ta podlega normalnym zasadom dziedziczenia, za wyjątkiem środków objętych dyspozycją posiadacza na wypadek śmierci.

Śmierć posiadacza rachunku często powoduje komplikacje przy wypłacie przez spadkobierców środków, jakimi dysponował spadkodawca. Banki ostrożnie i formalnie podchodzą do tego typu spraw w obawie przed późniejszymi roszczeniami pominiętych spadkobierców. Dlatego też z chwilą dowiedzenia się o śmierci posiadacza, jego rachunek jest zamykany lub blokowany, a zgromadzone oszczędności trafiają nierzadko na specjalnie tworzone konto techniczne, które nie jest w żaden sposób oprocentowane. Środki są uwalniane dopiero po przedłożeniu prawomocnego postanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku lub aktu notarialnego poświadczającego dziedziczenie, choć może także zaistnieć potrzeba okazania umowy lub postanowienia sądu w sprawie działu spadku. Tymczasem postępowanie spadkowe może trwać miesiącami.

Ze względu na tego rodzaju problemy wiele osób dysponujących pełnomocnictwami czy kartami spadkodawcy, przed przekazaniem informacji o śmierci posiadacza najpierw dokonuje wypłaty lub przelewu środków. Osoby takie narażają się jednak na roszczenia ze strony banku, czy spadkobierców posiadacza rachunku, a nieraz także na odpowiedzialność karną. Są jednak sposoby, aby bez potrzeby prowadzenia spraw spadkowych w sposób legalny zapewnić sobie dostęp przynajmniej do części środków posiadacza rachunku.

Dyspozycja wkładem

Mało osób wie, że posiadacz rachunku oszczędnościowego, rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego lub rachunku terminowej lokaty oszczędnościowej może polecić pisemnie bankowi dokonanie – po swojej śmierci – wypłaty z rachunku określonej kwoty pieniężnej wskazanym przez siebie osobom. Krąg osób, na rzecz których może zostać przyjęta omawiana dyspozycja, został jednak zawężony do najbliższej rodziny, tj. małżonka, wstępnych, zstępnych oraz rodzeństwa. W związku z tym bank nie może przyjąć tego rodzaju dyspozycji na rzecz innych osób niż wymienione.

Bankowa dyspozycja wkładem na wypadek śmierci nie musi iść w parze z postanowieniami testamentu ani też honorować zasad spadkobrania ustawowego. Podobieństwo do testamentu przejawia się jedynie w tym, że dyspozycja wkładem na wypadek śmierci może być w każdym czasie przez posiadacza rachunku zmieniona lub odwołana. W tym celu należy złożyć odpowiednie pismo w banku, który prowadzi dany rachunek. Nie jest do tego potrzebne zamknięcie dotychczasowego konta czy otwarcie nowego.

Kwota wypłacona tytułem dyspozycji wkładem na wypadek śmierci nie wchodzi do spadku po posiadaczu rachunku.

Suma przeznaczona do wypłaty tytułem takiej dyspozycji (bez względu na ich liczbę) nie może być wyższa niż dwudziestokrotne przeciętne miesięczne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku, ogłaszane przez Prezesa GUS za ostatni miesiąc przed śmiercią posiadacza rachunku, czyli obecnie ok. 74 tys. zł. Jeżeli posiadacz rachunku wydał więcej niż jedną dyspozycję wkładem na wypadek śmierci, a łączna suma dyspozycji przekracza ten limit, wówczas pierwszeństwo przyznaje się dyspozycji złożonej później. Osoby, którym na podstawie dyspozycji wkładem na wypadek śmierci wypłacono pieniądze z pominięciem tego pierwszeństwa są zobowiązane do ich zwrotu spadkobiercom posiadacza.

Dyspozycji na wypadek śmierci nie można jednak ustanowić na rachunku wspólnym. Konstrukcja takiego rachunku wyklucza możliwość dokonania takiej dyspozycji, bowiem w tym wypadku mamy do czynienia nie z jednym, lecz najczęściej z dwoma posiadaczami.

Koszty pogrzebu

Podobnie jak wkład wypłacony tytułem omówionej dyspozycji, do spadku po posiadaczu rachunku nie wchodzi kwota wypłacona przez bank ze środków zgromadzonych na koncie zmarłego posiadacza na pokrycie kosztów pogrzebu osobie, która przedstawiła rachunki stwierdzające wysokość poniesionych przez nią kosztów. Limit takiej wypłaty określony jest mało precyzyjnie – do wysokości nieprzekraczającej kosztów urządzenia pogrzebu zgodnie ze zwyczajami przyjętymi w danym środowisku.

Rachunek wspólny

Wiele małżeństw zakłada i korzysta z rachunków wspólnych. Taka konstrukcja wyklucza, jak już wspomniano, możliwość złożenia dyspozycji wkładem na wypadek śmierci. Jednak zwykle (tutaj decydują zapisy umów i regulaminów bankowych) pozwala kontynuować rachunek także po śmierci współposiadacza, już na zasadzie konta indywidualnego albo bank dokonuje podziału środków, z czego połowę zalicza do spadku oczekując na zgłoszenie się spadkobierców.

Wspólne rachunki bankowe mogą być zakładane wyłącznie dla osób fizycznych albo dla kilku jednostek samorządu terytorialnego. W przypadku osób fizycznych otwierających wspólny rachunek bankowy bez znaczenia jest to, czy prowadzą one działalność gospodarczą. Dlatego też oprócz małżonków z tej sposobności korzystają również wspólnicy spółek cywilnych.

Pełnomocnictwo

Popularne pełnomocnictwa (upoważnienia) do rachunków bankowych nie zapewniają natomiast pełnomocnikowi prawnej możliwości dysponowania środkami mocodawcy po jego śmierci. Zgodnie z ogólną zasadą wyrażoną w art. 101 § 2 Kodeksu cywilnego umocowanie wygasa ze śmiercią mocodawcy lub pełnomocnika.

Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 29.08.1997 r. Prawo bankowe (Dz. U. z 2002 r. nr 72, poz. 665 ze zm.)

Tomasz Konieczny
Gazeta Podatkowa nr 56 (888) z dnia 2012-07-12

Interpretacje podatkowe sposobem na kłopotliwe przepisy. Wszystko na ten temat w poradniku na GOFIN.pl