Złe świadectwo pracy

Pracodawca nie może odmówić wydania świadectwa pracy. Należy to do jego podstawowych obowiązków. Jeśli świadectwa nie wystawi, popełni wykroczenie przeciwko prawom pracownika, a to jest karalne. Pracownik, który nie otrzyma tak ważnego dla siebie dokumentu, ma zatem pełne prawo skierować sprawę do sądu pracy. Mało tego, na drodze sądowej można też żądać, aby pracodawca sprostował świadectwo pracy, jeśli poda w nim złe dane i nie będzie chciał ich poprawić.

Elementy składowe świadectwa

Świadectwo pracy jest dokumentem niezbędnym do ustalenia różnego rodzaju uprawnień pracowniczych i związanych z ubezpieczeniem społecznym.

Na jego podstawie, po zmianie pracy, nie powinno być np. problemów z ustaleniem urlopu przysługującego w danym roku u nowego pracodawcy. W świadectwie podaje się bowiem liczbę dni już wykorzystanego urlopu. W każdym razie pracodawca ma obowiązek wydać ten dokument pracownikowi, z którym się rozstaje, i nie może tego uzależnić od uprzedniego rozliczenia się pracownika z zakładem pracy. Musi to zrobić niezwłocznie, a najpóźniej w dniu, w którym następuje rozwiązanie lub wygaśnięcie stosunku pracy. Świadectwo wydaje bezpośrednio pracownikowi albo osobie upoważnionej przez niego na piśmie.

Inny ważny obowiązek pracodawcy to podanie w świadectwie pracy wszystkich wymaganych prawem informacji – dotyczących okresu i rodzaju wykonywanej pracy, zajmowanych stanowisk, trybu rozwiązania umowy o pracę albo okoliczności wygaśnięcia stosunku pracy, a także innych danych niezbędnych do ustalenia uprawnień pracowniczych (np. do określonej liczby dni urlopu wypoczynkowego) i uprawnień z ubezpieczenia społecznego (czyli np. prawa do wcześniejszej emerytury). W świadectwie pracy musi też znaleźć się wzmianka o tym, czy wynagrodzenie nie jest zajęte w związku z egzekucją należności, które pracownik jest komuś winien. Nie ma natomiast potrzeby podawania informacji o wysokości wynagrodzenia i jego składnikach ani o uzyskanych kwalifikacjach. Takie dane umieszcza się w świadectwie pracy tylko wtedy, jeżeli pracownik tego zażąda.

Bez tych danych ani rusz

Dla ustalenia wspomnianych uprawnień pracowniczych i uprawnień z ubezpieczenia społecznego ważne są w świadectwie pracy takie dane, jak:

• wymiar czasu pracy pracownika w czasie trwania stosunku pracy,
• podstawa prawna rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku pracy,
• urlop wypoczynkowy wykorzystany przez pracownika w roku kalendarzowym, w którym ustał stosunek pracy,
• wykorzystany dodatkowy urlop albo inne uprawnienie lub świadczenie, przewidziane przepisami prawa pracy,
• należności ze stosunku pracy uznane i nie wypłacone przez pracodawcę do dnia ustania tego stosunku, z powodu braku środków finansowych,
• okres korzystania z urlopu bezpłatnego i podstawa prawna jego udzielenia,
• wykorzystany urlop wychowawczy,
• liczba dni, za które pracownik otrzymał wynagrodzenie za okres czasowej niezdolności do pracy (np. choroby) w roku kalendarzowym, w którym ustał stosunek pracy,
• wykorzystane w roku kalendarzowym, w którym ustał stosunek pracy, dni wolne od pracy, przysługujące z racji wychowywania dziecka w wieku do lat 14,
• okres, za który pracownikowi przysługuje odszkodowanie w związku ze skróceniem wypowiedzenia umowy o pracę z powodu ogłoszenia upadłości lub likwidacji zakładu pracy albo z innych przyczyn, nie dotyczących pracowników,
• okres odbytej czynnej służby wojskowej lub jej form zastępczych,
• okres wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze,
• okresy nieskładkowe, przypadające w okresie zatrudnienia, którego dotyczy świadectwo pracy, a uwzględniane przy ustalaniu prawa do emerytury lub renty,
• informacje zamieszczane na żądanie pracownika.

Takie dane muszą znaleźć się w świadectwie pracy, a ponieważ nie pozostają one bez wpływu na uprawnienia pracownika, ten koniecznie powinien dokładnie się z nimi zapoznać. W ciągu 7 dni od otrzymania świadectwa pracy może bowiem wystąpić z wnioskiem do pracodawcy o sprostowanie nieprawidłowego świadectwa, a więc takiego, w którym np. albo zabraknie części z wymaganych danych, albo zawarte w nim informacje nie będą odpowiadały faktom. Pracodawca, który wniosek uwzględni, ma również 7 dni na wydanie nowego świadectwa.

Pracodawca odmawia korekty

Trzeba liczyć się z tym, że pracodawca może nie spełnić wniosku pracownika i odmówi sprostowania świadectwa pracy. O negatywnym rozpatrzeniu tej sprawy pracodawca musi zawiadomić pracownika najpóźniej siódmego dnia od dnia otrzymania wniosku.
Jeżeli pracownik nadal uważa, że świadectwo wymaga korekty, w ciągu 7 dni od otrzymania od pracodawcy zawiadomienia o odmowie, może wystąpić do sądu pracy z żądaniem sprostowania świadectwa. Co ważne, kodeks pracy dopuszcza wystąpienie na drogę sądową po tym terminie, jeżeli pracownik nie mógł – nie z własnej winy – go dotrzymać. W takiej sytuacji musi złożyć w sądzie pracy wniosek o przywrócenie terminu.

Powinien to zrobić w ciągu 7 dni od dnia ustania przyczyny uchybienia terminu, czyli od chwili, w której nie będzie już żadnej przeszkody, by można było wystąpić z żądaniem o sprostowanie świadectwa pracy. Wnioskując o przywrócenie terminu, oczywiście musi uzasadnić swoje opóźnienie.

Świadectwo pracy, wydane sprzecznie z przepisem art. 97 par. 2 kodeksu pracy (czyli niezawierające właściwych danych), powoduje obowiązek pracodawcy wyrównania nienależnie pobranego świadczenia ubezpieczeniowego przez pracownika, zgodnie z przepisem art. 84 ust. 6 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. nr 137, poz. 887 z późn. zm.) – wyrok sądu apelacyjnego w Białymstoku z 21 września 2000 r., III AUa 499/00, OSA 2001/3/12.

Odszkodowanie

Jeśli sąd pracy przyzna rację pracownikowi i uwzględni jego powództwo o sprostowanie świadectwa pracy, pracodawca ma obowiązek wydać niezwłocznie nowy dokument. Ma na to 3 dni od daty uprawomocnienia się orzeczenia sądu w tej sprawie.

Zasadę tę stosuje się także wtedy, gdy sąd uwzględni powództwo pracownika o odszkodowanie w związku z wydaniem niewłaściwego świadectwa pracy albo z niewydaniem tego dokumentu w terminie. Pracownikowi przysługuje bowiem prawo roszczenia o naprawienie szkody wyrządzonej przez pracodawcę zarówno na skutek sporządzenia złego świadectwa, jak i w związku z jego nieterminowym wystawieniem.

Poszkodowany w ten sposób pracownik ma prawo do odszkodowania w wysokości wynagrodzenia (przysługującego od zwalniającego pracodawcy) za czas pozostawania bez pracy spowodowany niewłaściwą treścią świadectwa bądź jego brakiem – jednak nie dłuższy niż 6 tygodni. Trzeba też wiedzieć, że orzeczenie sądu pracy o przyznaniu prawa do odszkodowania w związku z wydaniem niewłaściwego świadectwa pracy jest zarazem podstawą do jego zmiany.

Wydanie nowego świadectwa pracy zobowiązuje do usunięcia poprzednio wydanego świadectwa z akt osobowych pracownika i jego zniszczenia. Pracodawca musi to zrobić najpóźniej w dniu wydania pracownikowi nowego dokumentu.

Inspektor pomoże

O wydanie świadectwa pracy, z czym zwleka pracodawca, albo wręcz w ogóle nie zamierza go sporządzić, można też walczyć z pomocą inspekcji pracy. Jednym z jej zadań jest bowiem ściganie wykroczeń przeciwko prawom pracownika określonym w kodeksie pracy, a także innych wykroczeń związanych z wykonywaniem pracy zarobkowej.

Niewydanie świadectwa pracy jest właśnie takim wykroczeniem i podlega karze grzywny. Z danych Państwowej Inspekcji Pracy wynika, że nieprawidłowości związane z obowiązkiem wydawania świadectw pracy stwierdza się u kilkunastu procent kontrolowanych pracodawców. Jak się okazuje, w wielu przypadkach dokumenty te są sporządzane, tyle że nie są przekazywane pracownikom, a tylko dołączane do ich akt osobowych.

Zdarza się, że pracownik nie może sam odebrać świadectwa. W takiej sytuacji, gdy pracodawca stwierdzi, że nie jest możliwe wydanie tego dokumentu ani osobie zainteresowanej, ani przez nią upoważnionej, wtedy w ciągu 7 dni od dnia ustania stosunku pracy dokument ten powinien być przesłany pracownikowi (lub osobie upoważnionej) – albo pocztą, albo w inny sposób. Natomiast w przypadku wygaśnięcia stosunku pracy z powodu śmierci pracownika, świadectwo pracy musi być włączone do akt osobowych zmarłego. Wtedy prawo wystąpienia o wydanie dokumentu ma członek jego rodziny. Może też to zrobić ktoś inny, pod warunkiem że jest spadkobiercą zmarłego pracownika.

Warto też pamiętać, że w aktach osobowych pracownika powinno się przechowywać kopię jego świadectwa pracy. W uzasadnionych przypadkach (których kodeks pracy nie określa, ale można przyjąć, że chodzi o przypadki losowe, jak np. zgubienie dokumentu), pracownik może zwrócić się do pracodawcy o sporządzenie odpisu tego świadectwa. Ma też do tego prawo osoba przez niego upoważniona, a w przypadku śmierci pracownika, ktoś z jego rodziny, a jeśli spoza, to tylko spadkobierca.
 
Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.),
• Ustawa z dnia 6 marca 1981 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (Dz.U. z 2001 r. nr 124, poz. 1362 z późn. zm.),
• Rozporządzenie ministra pracy i polityki socjalnej z dnia 15 maja 1996 r. w sprawie szczegółowej treści świadectwa pracy oraz sposobu i trybu jego wydawania i prostowania (Dz.U. nr 60, poz. 282 z późn. zm.).

Paweł Sankowski