Keiretsu – co to takiego?

Czasami zdaje nam się, że potęga przedsiębiorstw to jedynie wymysł Zachodu. Że tylko tam, gdzie konkurencja kapitalistyczna zagościła się na dobre, zostały stworzone z pomocą szeroko idącej prywatyzacji, braku udziałów państw, przedsiębiorstwa, które dziś wiodą prym na globalnym rynku. 

Świat patrzy na Tygrysy

Wraz z otwarciem na świat zmienił się zarówno nasz światopogląd, jak i mentalność. Nie zawsze oglądamy się jedynie w stronę tak często hołubionego Zachodu. Pomału zaczęliśmy spoglądać z podziwem na wschodnią kulturę. Zaczęliśmy widzieć w nich rywalizację na rynku. A także pewien wzorzec, który moglibyśmy przejąć tworząc firmy.

Jednak specyfika tamtejszych przedsiębiorstw jest nie tylko zasługą sprytnych, trzeźwo myślących przedsiębiorców, ale również polityki państwa.

W rożnych krajach istnieją różne modele przeważających firm. Można mówić o:

• koreańskich czebolach,
• chińskich przedsiębiorstwach rodzinnych,
• japońskich keiretsu.

W tym artykule zajmiemy się ostatnią grupą przedsiębiorstw, czyli japońskimi keiretsu.

Ogólnie można stwierdzić, że mamy tendencję do łączenia japońskich przedsiębiorstw z kulturą wschodnią, duchowości, rodzinnością itp. W powszechnej świadomości funkcjonuje wiele stereotypów wywodzących się z bardzo powierzchownej wiedzy.
Zjawisko to charakteryzuje się głównie przecenianiem uwarunkowań kulturowych, które, jakkolwiek istotne, nie mogą przesłaniać ważniejszych przesłanek, które są takie same dla wschodnich, jak i zachodnich przedsiębiorstw.

Więzy

Słowo keiretsu nie ma swojego odpowiednika w języku polskim. Znaczeniowo najbliższymi mu terminami są: „więzy”, „związki”, „połączony”.

Starając się przetłumaczyć to słowo na język polski możemy stwierdzić, że keiretsu to konglomerat firm powiązanych ze sobą w sposób nie spotykany zwykle na zachodzie, występujących często pod tą samą nazwą.

Tworzono na zasadzie keiretsu grupy mogą obejmować właściwie wszystkie dziedziny przemysłu. W przypadku Japonii często występuje jednak dość daleko idąca specjalizacja.

Możemy wyróżnić jakby dwa rodzaje keiretsu:

• poziome,
• pionowe

Pierwsze z nich, czyli keiretsu poziome składa się z wielu przedsiębiorstw tej samej wielkości. Są one powiązanych między sobą głównie finansowo, czyli przez opisane wzajemne posiadanie akcji. Keiretsu poziome jest również bardziej zdywersyfikowane niż keiretsu pionowe.  Dywersyfikacja tychże przedsiębiorstw polega głównie na rozgałęzieniu oraz urozmaiceniu produkcji i rozszerzeniu jej na różne, odległe od siebie dziedziny. Dywersyfikację stosuje się zwłaszcza po to, aby straty poniesione w jednej dziedzinie mogły być porównywane z zyskami osiągniętymi w innych branżach. Przedsiębiorstwa wchodzące w skład keiretsu te współpracują ze sobą dla osiągnięcia strategicznych celów.
 
Drugie z nich, czyli keiretsu pionowe zbudowane jest z reguły na podstawie łańcucha produkcyjnego, najczęściej w oparciu o stosunki dostawca-odbiorca. Tu też częściej zachodzi wymiana pracowników między poszczególnymi przedsiębiorstwami. Rzadziej natomiast występuje wzajemne posiadanie akcji.

Sieć po japońsku

Keiretsu tworzą wzajemnie powiązaną sieć, którą łączy wiele zależności. Oznacz to m. in., że główne i największe przedsiębiorstwo keiretsu pionowego może być częścią składową keiretsu poziomego. Specjalizacja przedsiębiorstw jest zdecydowanie większa w przypadku keiretsu pionowych, a stosunkowo mała – w poziomych.

W keiretsu należące do grupy przedsiębiorstwa powiązane są poprzez wzajemne posiadanie części akcji. Wiążą je również tradycyjne, istniejące od wielu lat umowy pomiędzy dostawcami i odbiorcami. Ponadto powiązane są przechodzeniem i spotkaniami dyrektorów oraz wymianą pracowników i informacji między firmami wchodzącymi w skład danej grupy.

Wszelkie z wymienionych związków opierają się często na wzajemnym zaufaniu, nie tylko na umowach możliwych do wyegzekwowania prawnie, jak ma to zwykle miejsce w gospodarkach krajów zachodnich.

Wzajemne powiązania są tworzone  w oparciu o:

• system wzajemnego posiadania akcji,
• zależności pomiędzy dostawcą a odbiorcą,
• ścisłą współpracę,
• wymianę dyrektorów, pracowników oraz informacji

System wzajemnego posiadania akcji

Jak już wcześniej zostało wspomniane jednym z podstawowych sposobów na tworzenie wzajemnych powiązań w ramach grup jest system wzajemnego posiadania akcji.

Każda z firm wchodzących w skład danej grupy posiada akcje pozostałych firm. To oznacza, że firma A posiada akcje firm B, C, D, E, firma B – firm A, C, D, E, firma C – akcje firm A, B, D, E itd.

Zdecydowana większość wszystkich akcji (aż ok. 75 %) znajduje się w posiadaniu osób prawnych, a nie fizycznych.

Dzieje się tak mimo przepisu decydującego o tym, że zgodnie z reformą Ustawy Antymonopolowej z 1977 roku dozwolone jest posiadanie co najwyżej 5% akcji innego przedsiębiorstwa.

Z powodu tychże przepisów wytworzył się w Japonii tak zwany „kapitalizm pracowniczy” (w odróżnieniu od zachodniego modelu „kapitalizmu dla kapitalistów”). „Kapitalizm pracowniczy” jest określeniem na fakt, iż przedsiębiorstwa posiadają znaczną niezależność od właścicieli kapitału, dzięki czemu nie są zmuszane do osiągania krótkoterminowych wysokich zysków, za to preferują planowanie długoterminowe. Średnie dywidendy w Japonii są trzykrotnie niższe niż w Stanach Zjednoczonych.

Natomiast firmy nastawione są raczej na wzrost niż na zysk, co daje im duże korzyści na rynkach międzynarodowych, gdzie mogą ugruntować swą pozycję, inwestując znaczną część przychodów.  Niezależność od właścicieli kapitału to również jedna z przyczyn mniejszej rozpiętości płac pomiędzy poszczególnymi szczeblami hierarchii w firmie. Dzięki wprowadzonemu tam systemowi posiadania akcji tamtejsze konglomeraty firm mają znacznie większa odporność na próby przejęcia przez inne przedsiębiorstwa.

Firmy starają się zapewnić sobie kilku stabilnych akcjonariuszy, co do których są pewni, że nie pozbędą się swoich akcji. System ten zapewnia również większą kontrolę nad poszczególnymi kompaniami. Jest to szczególnie istotne przy realizacji wspólnych planów. Przeprowadzanie nieprzewidzianych i niepożądanych posunięć jest bardzo utrudnione.

Dzięki temu systemowi znacznie ułatwione jest monitorowanie działalności poszczególnych firm. Ponadto porównując te obserwacje z informacjami uzyskiwanymi na spotkaniach dyrektorów można wiele dowiedzieć się o pozostałych przedsiębiorstwach wchodzących w skład danego keiretsu. Poza tym właściciele akcji mają prawo do dużej ilości informacji.

Zależności pomiędzy dostawcą a odbiorcą

Bardzo ważnym rodzajem powiązań, szczególnie w keiretsu pionowych, są ścisłe zależności pomiędzy dostawcą części a odbiorcą.

Biorąc pod uwagę fakt, że w Japonii system dostawczy jest bardzo rozbudowamny, bowiem dostawcy mają swoich poddostawców, a poddostawcy wielkich przedsiębiorstw produkcyjnych mają często swoich własnych poddostawców, utrzymanie tych ścisłych zależności wymaga wiele wysiłku.

Istniejące między dostawcami i odbiorcami daleko idące porozumienia wymagają większego zaufania niż zwykłe umowy.

W tym właśnie przypadku najbardziej widoczna jest różnica kulturowa i mentalnościowa Japończyków. Prawdopodobnie w innych krajach coś takiego byłoby niemożliwe, co daje Japonii pod tym względem pewną przewagą w kosztach transakcyjnych.

W ramach tego systemu wykształciła się nieformalna instytucja współpracy na wyżej opisanych zasadach.

Taki stan rzeczy czyni transakcje pewnymi i co za tym idzie mniej kosztownymi.

Umożliwia też zastosowanie niektórych bardziej zaawansowanych systemów zarządzania. Do tych metod można zaliczyć głównie metodę bezmagazynowej oraz Just-in-time. Ta ostatnia wymaga punktualnych co do minuty dostaw.
 

Ścisła współpraca

Kolejnym elementem wzajemnych powiązań jest ścisła współpraca pomiędzy firmami działającymi w jednej grupie.

Umożliwia ona dodatkowe korzyści.

Duże firmy dostarczają często swoim poddostawcom informacji technicznych, know-how itp., a także wymieniają pracowników. Czasem dochodzi również do wymiany akcji, choć na dużo mniejszą skalę i tylko pomiędzy dostawcą a odbiorcą.

Mimo iż duże przedsiębiorstwa zmieniają czasem dostawców, robią to dużo rzadziej niż ich zachodni ich odpowiednicy.

Właśnie przez tak skonstruowany system poddostawcy działają w warunkach niedoskonałej konkurencji i niekoniecznie muszą być najlepsi na rynku, co jest negatywną cechą na rynku. Czasem poddostawcy utrzymują swoją pozycję głównie dzięki wieloletniej współpracy. Jednak zwiększa to koszty.

Wymiana dyrektorów, pracowników oraz informacji 

W zacieśnianiu więzi pomiędzy przedsiębiorstwami zdecydowanie pomagają trzy najważniejsze, bezdyskusyjne w przypadku chęci należenia do grupy czynniki. Są to:

• wymiana dyrektorów,
• wymiana pracowników,
• wymiana informacji,

pomiędzy firmami wchodzącymi w skład grupy.

Ponieważ często spotykana jest w keiretsu dość daleko posunięta specjalizacja, to istnieje możliwość przechodzenie pracowników z jednego przedsiębiorstwa do drugiego, bowiem w kolejnej firmie na ogół zajmują podobne stanowisko w dziale pokrewnym poprzedniemu.

Tak zwane w Japonii „zatrudnienie na całe życie” przez daną grupę firm, wiąże się w dużej mierze z ogólnym wykształceniem w szkole, natomiast szczegółowym w firmie. Dlatego też zatrudnionej osobie nie łatwo jest pokonać nowe trudności i nie przystosowuje się ona łatwo do nowego stanowiska pracy, bowiem posiada nieodpowiednie umiejętności.

Z tego właśnie względu możliwe jest przemieszczanie się siły roboczej w ramach jednej, dosyć wyspecjalizowanej, grupy. Natomiast wymiana dyrektorów jest z góry zaplanowanym posunięciem mającym na celu właśnie zacieśnienie więzi.

W Japonii dość często spotykane jest to, iż ze względu na zacieśnianie więzi emerytowani urzędnicy często obejmują wysokie stanowiska w poszczególnych firmach. Jest to wynik współpracy keiretsu z państwem.

Przedsiębiorstwa prowadzą między sobą również szeroką wymianę informacji. Istnieją specjalne centra informacyjne w ramach każdego keiretsu – coś na zasadzie wprowadzanego w Polsce systemu CRM (Consulting Relationship Manegment) – tyle, że u nas są to jedynie bazy danych z informacjami o klientach a nie o działaniach firm.