Zasady zawierania zbiorowych układów pracy

Zbiorowe układy pracy stanowią jedno ze źródeł prawa pracy, szczegółowo opisanych w art. 9 kodeksu pracy. Postanowienia układów, porozumień zbiorowych, regulaminów i statutów nie mogą być mniej korzystne dla pracowników niż kodeksy czy inne ustawy i akty wykonawcze. Należy także mieć na uwadze, że postanowienia regulaminów i statutów nie mogą być mniej korzystne od układów i porozumień zbiorowych.

Kto z kim zawiera układ?

Układy zbiorowe pracy w hierarchii źródeł prawa pracy stoją zatem poniżej przepisów rangi ustawowej i aktów wykonawczych, a powyżej regulaminów i statutów. Kryterium tego podziału to kwestia rozwiązań bardziej przyjaznych dla zatrudnionych; w u.z.p. nie mogą się bowiem znaleźć zapisy mniej korzystne od powszechnie obowiązujących źródeł prawa pracy, np. ustalające wynagrodzenie minimalne w firmie na poziomie niższym od ustawowego.

Zasadniczo układ zbiorowy mogą zawierać pracodawcy i związki zawodowe, o czym szczegółowo traktuje dział XI kodeksu pracy. W zależności od rodzaju u.z.p. (ponadzakładowy czy zakładowy) różna jest reprezentacja jego stron. Ponadzakładowy u.z.p. ze strony pracowników podpisuje właściwy statutowo organ ponadzakładowej organizacji związkowej, a ze strony pracodawców – właściwy statutowo organ organizacji pracodawców, w imieniu pracodawców zrzeszonych w tej organizacji. Natomiast zakładowy u.z.p. zawierają pracodawca i z.o.z.

Zgodnie z regułą, u.z.p. zawiera się dla wszystkich zatrudnionych przez pracodawców, objętych jego postanowieniami, chyba że strony w układzie postanowią inaczej. Zwykle dotyczy on tylko pracowników, nie ma jednak przeszkód, by układem objąć osoby świadczące pracę na innej podstawie (np. zleceniobiorców), a także emerytów i rencistów.

Pewne grupy zawodowe ustawa pozbawia jednak tego uprawnienia; nie mogą zostać one zostać objęte u.z.p. Chodzi tu o członków korpusu służby cywilnej, pracowników urzędów państwowych zatrudnionych na podstawie mianowania i powołania oraz pracowników samorządowych zatrudnionych na podstawie wyboru, mianowania i powołania w urzędach marszałkowskich,  starostwach powiatowych, urzędach gminy, biurach związków jednostek samorządu terytorialnego i samorządowych jednostek administracyjnych oraz sędziów i prokuratorów.

Reszta pracowników może być objęta regulacjami układowymi. Niektóre grupy zawodowe są nimi objęte jakoby podwójnie – podlegają jednocześnie ponadzakładowemu i zakładowemu u.z.p.

W myśl art. 240 § 4 i 5 k.p. zawarcie u.z.p. dla zatrudnionych w jednostkach budżetowych, zakładach budżetowych oraz gospodarstwach pomocniczych jednostek budżetowych może nastąpić wyłącznie w ramach środków finansowych będących w ich dyspozycji, w tym wynagrodzeń określonych na podstawie odrębnych przepisów. Wniosek o zarejestrowanie takiego układu powinien zawierać oświadczenie organu założycielskiego (lub który przejął funkcję tego organu) o spełnieniu ww. wymogu.